Zer du gaixotasun psikikoak hain barregarria izateko?

Gorputzeko gaixotasunek sinpatia lortzen dute, garunekoek izan ezik, dio Ruby Wax komikoak. Zergatik hori? Indar eta umore itsugarriz, Wax-ek, zeinari orain dela hamarkada bat depresio klinikoa diagnostikatu zioten, gaixotasun psikikoen estigma amaitzeko eskatzen digu.

Lau pertsonetatik batek gaixotasun
psikikoren bat jasango du,

beraz, bat, bi, hiru, lau, zu zara jauna.

Bai, zu. (Barreak)

Hortz arraroduna. Eta zu,
ondokoa. (Barreak)

Zuk badakizu zein zaren.

Egiaz, ilara guzti hori ez dago
ongi. (Barreak)

Hori ere ez dago ongi.

Kaixo, bai. Oso gaizki. Ezta niri
begiratu ere. (Barreak)

Ni, lautik horietatik bat naiz.
Eskerrik asko.

Uste dut nire amarengandik heredatu nuela.

Etxean zehar lau oinean ibiltzen zen.

Esku bakoitzean esponja bana
jartzen zituen,

eta belaunetan beste bi lotuta.

Nire amak erabat xurgatzen zintuen.
(Barreak)

Eta nire atzetik lau oinetan ibiltzen zen,
esanez:

Nork uzten ditu oinatzak etxean?

Eta hori gauzak ongi ez zeudela

ohartzeko zantzu bat zen.

Beraz, hasi baino lehen,

hasi baino lehen,

lamotrigina, sertralina eta reboxetina

asmatu zutenei eskerrak eman nahi nizkieke,

botika horiek gabe

ez nintzakelako hemen zutik egongo.

Beraz,

Eta nola hasi zen?

Nire gaixotasun psikikoa --

beno ez dut nire

gaixotasunari buruz hitz egingo.

Zerri buruz hitz egingo dut orduan?
Ongi da.

Beti amestu nuen,

nire azken krisia,

errebelazioa kafkiar

existentzialista sakona,

eduki nuelako izango zela,

edo agian, Cate Blanchett-ek nire papera egin,

eta horregatik Oscar bat irabazi zuelako
jasango nuela. (Barreak)

Baina hori ez da gertatu zena.

Nire krisia,

nire alabaren kirol
egunean etorri zen.

Han zeuden guraso guztiak,

aparkaleku batean exerita,

autoen atzekaldean hamaiketakoa
jaten,

-- Ingelesak bakarrik --

beraien saltxitxak janez.

Maite dituzte saltxitxak. (Barreak)

Lord eta Lady Rigor Mortis

errepide bazterrean jaten ari ziren,

pistolak tiro egin,

eta neska guztiak korrika hasi ziren,

eta ama guztiak garrasika:

Korri! Korri Clamidia! Korri! (Barreak)

Korri, haizeak bezala, Veruca! Korri!

Eta neska guztiak korrika zioazen,

nire alaba izan ezik,

geldirik, irteera lerroan baitzegoen

agurtzen,

korri egin behar zuela

ez zekielako.

Ohean egon nintzen ia hilabetez,

eta esnatu nintzenean,

ospitaleratuta nengoela konturatu nintzen

eta beste gaixoak ikusi nituenean,

nire jendea aurkitu nuela konturatu
nintzen,

nire tribua. (Barreak)

Nire lagun bakarrak bihurtu ziren,

nire lagunak bihurtu ziren,

zeren ezagutzen nituenetatik gutxik; beno,

ez zidaten lore edo txartelik bidaltzen.

Hau da,

hanka bat hautsi edo erditu izan banu,

gainezka egongo nintzateke,

baina dei pare bat besterik ez nituen jaso,

alaitzeko esanez.

Alaitu.

Zeren, noski, niri ez zitzaidan bururatu. (Barreak)

(Barreak) (Txaloak)

Gaixotasun honek zerbait gehiago dakar,

zama bat,

lotsa sentsazio izugarria da,

zure lagunek diotelako:

"Erakutsi konkorra,

erakutsi erradiografia",

baina noski, ez dago erakusteko ezer.

Beraz, oso gaizki sentitzen zara zure buruarekin,

pentsatzen duzulako:

"Ez dira ni bonbardatzen ari,

ez naiz herri batean bizi"

Beraz ahots zakar horiek entzuten hasten zara,

baina ez bakarra,

mila entzuten dituzu -- 100,000 ahots
zakar,

Deabruak Tourette sindromea edukiko
balu bezala, horrela entzungo genuke.

Baina denok dakigu hemen

deabrua
ez dela existitzen,

eta ez dugula ahotsik buruan.

Badakizue, ahots zakarrak entzutean,

neurona txiki guzti horiek elkartu

eta espazio txiki hori "neure buruaz beste"

egin nahi dut bezalako sustantzia toxikoz
betetzen dela, eta

hau behin eta berriz gertatuz gero,
grabazio errepikakor bat bezala,

depresioa eduki dezakezula.

Ah, eta hori icebergaren punta
besterik ez da.

Haur bat edukiz gero, eta hitzezko tratu
txarrak jasaten baditu,

bere garunak seinale kimiko hain suntsigarriak
bidaltzen ditu,

garunean ongi dagoena eta gaizki dagoena
bereizten dituen zatia ez dela garatzen,

beraz etxean egindako psikotiko bat
edukiko duzu zerorrek.

Soldadu batek bere laguna lehertzen
ikusten badu,

bere garuna halako
alarma egoerara doa,

ezin duela
esperientzia hitzez adierazi,

beraz, basakeria hori behin eta berriz
sentitzen du.

Hemen doa nire galdera.

Nire galdera da,
nolatan esaten dugu

jendeak buruan kaltea duenean, imaginazio
hiperaktiboa dela ?

Nolatan senti dezakegu enpatia

gorputzeko edozein organotan mina dugunean,

garunean izan ezik?

Garunari buruz gehiago hitz egin nahiko nuke,

hemen, TEDen, gustatzen zaizuela baitakit.

Minutu bat ematen badidazue, ongi.

Ongi, utzidazue esaten, berri onak
badaudela.

Hasteko, utzidazue esaten oso, oso

urrun iritsi garela.

Zelula bakarreko ameba txiki bat
ginela hasi ginen,

arroka bati itsatsirik, eta orain, voilá, garuna.

Bagoaz. (Barreak)

Pitxi honek potentzia handia du.

Erabat konsziente dela dator. Merkatuko
lobulurik onenak ditu.

Lobulu okzipitala dugu, mundua ikusi
ahal izateko.

Lobulu tenporala dugu, mundua entzun
ahal izateko.

Hemen, epe luzerako oroimenaren zati
bat dugu,

beraz, mozkortu zineten eta ahaztu nahi
duzuen gau hura? Agur! Ez dago. (Barreak)

100 mila milioi neurona txinpartatsuz
beteta dago,

informazioa elektrikoki trasmititzen,

txinpartaz beterik.

Alde hau erakutsiko dizuet.

Ez dakit hortik ikusten duzuen. (Barreak)

Beraz, txinpartaz, ... (Barreak)

Eta bakoitzeko, badakit, neronek marraztu dut.
Eskerrik asko.

Neurona bakoitzeko,

10 000tik eta 100 000ra

konexio edo dendrita dituzte,

eta zerbait ikasten duzun bakoitzean,

edo bizitzen duzunean,

sare hori hazi egiten da,

badakizue, informazio sarea.

Imaginatu dezakezue, pertsona bakoitzak

ahalmen hori daramala

baita Paris Hiltonek ere? (Barreak)

Imaginatu.

Baina berri txar gutxi batzuk ditut.
Berri txarrak.

Hau ez da lautik batentzat.

Hau lautik laurentzat da.

Ez gaude XXI. menderako prest.

Eboluzioak ez gintuen honetarako prestatu.

Ez dugu banda zabalera nahikoa,

eta egun ona pasatzen ari direla diotenak,

ongi daudela diotenak,

gutako edozein baino eroago daude.

Eboluzioaren akatsak non egon

daitezkeen erakutsiko dizuet.

Gizaki primitiboak ginenean, (barreak),

orain dela milioika urte,

bat-batean harrapakari batengatik

mehatxatuak sentitzen ginenean, bai...? (Barreak)

Gu, eskerrik asko, neronek marraztu dut. (Barreak)

Eskerrik asko. Eskerrik asko. (Txaloak)

Eskerrik asko. Laburbilduz, gure
berezko adrenalinaz,

berezko kortisolaz betetzen ginen,

eta hil egiten genuen edo
hil egiten gintuzten,

jan egiten genituen, edo
jan egiten gintuzten, eta

deskargatu egiten ginen,
normaltasunera itzuliz.

Arazoa da, gaur egun, gizaki modernoarekin,
... (Barreak)

Arriskua sentitzen dugunean,

oraindik sustantziez betetzen garela,

baina trafiko udaltzaina ezin dugunez hil,
(barreak)

funtzionarioa ezin dugunez jan,

erregaia gorputzean geratzen da,

behin betiko, eta etengabeko
alerta egoeran gaude.

Orain dela 150 000 urte, hizkuntza
agertu zenean,

alarma egoera horri hitzak jartzen
hasi ginen,

"Ene bada, tigre bat", baina

"Oh, ene bada, ez nuen
email hori bidali.

Ene bada, nire izterrak handiegiak dira

Oh, ene bada, denok dakite leloa naizela.

Ez naute Gabon festara gonbidatu!"

Behin eta berriz entzuten dugun
grabazio hau dugu,

eta erotu egiten gaitu, orduan

ikusten duzue arazoa?

Behin onik mantendu gintuenak,

orain erotu egiten gaitu.

Sentitzen dut berri txar hau
ematearen arduraduna izatea,

baina norbaitek egin behar zuen.

Zuen abereak, zuek baino
zoriontsuagoak dira. (Barreak)

(Txaloak)

Beraz, katutxoak miau, pozik, pozik

gizakiak, izorratuta.

Izorratuta.

Baina esan nahi dut,

gauza hauetaz hitz egiten hasten

ez bagara

eta ez badugu gure bizitza aurrera
ateratzen ikasten,

ez dira lautik bat izango,
lautik lau baizik.

Lautik lau gaixotuko dira goiko solairutik.

Eta horretan gaudela,

baztertu dezakegu mesedez estigma?

Eskerrik asko. (Txaloak)

(Txaloak) Eskerrik asko.