Ngôn ngữ tiến hóa như thế nào - Alex Gendler

Xem bài học đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/how-languages-evolve-alex-gendler

Theo dòng chảy lịch sử, hàng nghìn ngôn ngữ phát triển khởi nguồn từ một vài ngôn ngữ ban đầu. Tại sao chúng lại gia tăng nhiều đến vậy? Làm thế nào để có thể gìn giữ tất cả chúng ? Alex Gendler giải thích cách nhóm các ngôn ngữ, chỉ ra lợi ích của cây ngôn ngữ trong việc nhìn rõ quá khứ.

Bài học bởi Alex Gendler, hoạt hình bởi Igor Coric.

Trong kinh thánh,
câu chuyện tháp Babel,

toàn thể loài người chỉ nói
một ngôn ngữ

cho tới khi bị chia
thành nhiều nhóm nhỏ

không thể hiểu lẫn nhau.

Chúng ta không biết liệu
ngôn ngữ căn nguyên có từng tồn tại,

nhưng lại biết rằng
ngày nay có hàng nghìn ngôn ngữ

bắt nguồn từ một vài ngôn ngữ ban đầu.

Tại sao chúng lại gia tăng nhiều đến vậy?

Thưở ban đầu của quá trình di cư,

thế giới có rất ít người.

Nhóm người có cùng ngôn ngữ và văn hoá

thường chia tách thành
các bộ lạc nhỏ hơn

trên đường tìm kiếm
các vùng đất mới và màu mỡ.

Khi di cư và dọn đến
những vùng đất mới,

họ trở nên xa cách
những người khác

và phát triển
theo các cách khác nhau.

Hàng thế kỷ sinh tồn trong điều kiện
khác nhau, thức ăn khác nhau

chạm trán với những hàng xóm khác nhau

biến một ngôn ngữ
có chung cách phát âm và từ vựng

thành những ngôn ngữ khác nhau,

tiếp tục cùng với
sự gia tăng và lan rộng của dân số.

Như những nhà phả hệ học,
các nhà ngôn ngữ cố ghép nối quá trình này

bằng cách lần theo dấu vết
các ngôn ngữ

tới tổ tiên hay ngôn ngữ nguyên thủy
của chúng.

Bằng cách này, những ngôn ngữ liên quan
được gộp thành một chủng loại,

có thể bao gồm nhiều nhánh
và nhiều phân nhóm.

Bằng cách nào, ta nhận diện
các ngôn ngữ có liên quan?

Không thể kết luận từ
các từ phát âm tương tự.

Chúng thường không cùng cội nguồn
hay chỉ là vay mượn trực tiếp

Ngữ pháp và cú pháp
là những chỉ dẫn linh động hơn,

cũng như các từ vựng cơ bản,

như đại từ, số từ hay tính từ,

hầu như ít bị vay mượn.

Bằng cách so sánh
một cách hệ thống những đặc trưng

các cấu trúc thông thường
của sự thay đối âm thanh

và tương xứng giữa các ngôn ngữ,

các nhà ngôn ngữ nhận ra mối quan hệ,

theo dấu các đặc thù
của quá trình tiến hóa

thậm chí dựng lại ngôn ngữ căn nguyên
tưởng chừng đã mất dấu.

Họ thậm chí có thể đưa ra
các manh mối quan trọng khác,

như nguồn gốc khảo cổ
và lối sống của người cổ

dựa vào những từ ngữ bản địa,

và những từ vay mượn.

Có 2 vấn đề chính

khi xây dựng sơ đồ cây ngôn ngữ.

Thứ nhất là không có
một cách thức rõ ràng

chỉ ra nơi kết thúc
của nhánh dưới cùng,

ngôn ngữ địa phương nào nên được xét
là ngôn ngữ riêng lẻ.

Hán ngữ được phân
vào ngôn ngữ riêng,

nhưng phát ngôn
thay đổi một cách khó hiểu

trong khi người nói tiếng
Tây Ban Nha

và Bồ Đào Nha
lại có thể hiểu nhau.

Ngôn ngữ đang được sử dụng

không nằm gần khu vực nguyên phát,

mà có xu hướng dịch chuyển
dần dần,

vượt qua biên giới và sự phân chia

Khác biệt ngôn ngữ thường xảy ra

do thay đổi
quan điểm chính trị và dân tộc,

hơn là do đặc trưng ngôn ngữ.

Thế nên, trả lời cho:
"Có bao nhiêu ngôn ngữ?"

lại có thể là 3000 hay 8000

phụ thuộc vào người tính toán.

Vấn đề khác là

có rất ít bằng chứng

đối với những ngôn ngữ xếp đầu

Sự phân chia hiện tại
các nhóm ngôn ngữ chính

thể hiện giới hạn chắc chắn mà tại đó
các mối quan hệ được thành lập

nghĩa là ngôn ngữ
trong các nhóm khác nhau

thường được cho là không liên quan
tại tất cả cấp độ.

Điều này có thể thay đổi.

Trong khi nhiều đề nghị
cho các mối quan hệ

hay cấp bậc cao hơn
mang tính chất suy đoán

một vài được chấp nhận rộng rãi
và một số khác cần được xem xét,

đặc biệt, ngôn ngữ thiểu số bản địa

cần được nghiên cứu
một cách bao quát hơn.

Cách mà ngôn ngữ xuất hiện
vẫn còn mơ hồ

cũng như việc liệu ngôn ngữ
căn nguyên có được phổ biến

rải rác thông qua sự di cư.

Nhưng lần tới khi nghe tiếng nước ngoài,
hãy chú ý,

nó có thể không hẳn là
tiếng nước ngoài như bạn nghĩ.