Jehane Noujaim o światowym dniu filmu

Lauretka nagrody TED Prize 2006 Jehane Noujaim ujawnia swoje życzenie: zjednoczyć cały świat na jeden dzień w roku za pomocą potęgi filmu.

Na myśl przychodzi mi to życzenie,

gdy w dzieciństwie przyjaciele cię pytają:

"Gdybyś mógł mieć jedno życzenie - co by to było?”

A ja zawsze odpowiadałam:

"Chciałabym wiedzieć, czego sobie życzyć”.

Chociaż wtedy nic mi po takiej wiedzy

bo zużyłabym już swoje życzenie.

Skoro zatem mam jedno życzenie a nie trzy,

nie będę sobie tego życzyła.

Zamiast tego chciałabym pokoju na świecie.

Wiem, co sobie myślicie.

Myślicie sobie: "Biedna dziewczyna.

Myśli, że jest na wyborach Miss.

A to przecież rozdanie nagród TED Prize".

Ale ja naprawdę uważam, że to możliwe

i aby uzyskać pokój ludzie muszą się nawzajem poznać.

Przez lata poznałam mnóstwo ludzi,

o niektórych robiłam filmy:

od nowojorskiego dyrektora, który chciał opanować świat

po rzecznika prasowego w Katarze,

który wolałby tego nie czynić.

Jeśli widzieliście film "Control Room”,

to wiecie dlaczego. Dziękuje bardzo.

(Oklaski)

Niektórzy z was go widzieli!

To wspaniale.

Tak więc dzisiaj chciałabym opowiedzieć

o trochę innym sposobie w jaki można podróżować

by poznawać innych ludzi.

Ponieważ nie można zwiedzić całego świata w tym samym czasie.

Dawno temu, około 40 lat temu,

moja mama gościła studentkę z wymiany.

Zaraz pokaże wam slajdy ze zdjęciami.

To jest Donna.

Donna przy Statui Wolności.

Moja mama i ciocia uczą Donnę jeździć na rowerze.

Tutaj je lody.

A tutaj Donna uczy moją ciocię tańca filipińskiego.

Świat jest coraz mniejszy i według mnie to coraz ważniejsze

abyśmy się uczyli nawzajem naszych tańców,

abyśmy się spotykali i poznawali,

znaleźli sposób na przekraczanie granic,

aby zrozumieć siebie nawzajem, swoje nadzieje i marzenia,

wiedzieć, co nas uszczęśliwia i smuci.

Wiem, że nie wszyscy mogą wziąć udział w programach wymiany

i że nie mogę nikogo zmusić do podróżowania.

Rozmawiałam o tym z Chrisem i Amy

i oni także zauważają ten problem.

Ludzie mają wolną wolę i nie można ich do niczego zmuszać.

Nie zmuszamy zatem ludzi do podróży.

Ale chciałabym opowiedzieć o innym sposobie podróżowania,

w którym nie potrzeba statków ani samolotów,

za to potrzeba kamery, projektora i ekranu.

I o tym właśnie będę dzisiaj mówić.

Poproszono mnie abym opowiedziała trochę

o tym skąd pochodzę.

Nie wiem jak Cameron wykręcił się od odpowiedzi na to pytanie.

Dla mnie budowanie mostów jest bardzo ważne

właśnie z powodu mojego pochodzenia.

Moja matka jest Amerykanką

a ojciec ma pochodzenie egipsko-libańsko-syryjskie.

Tak więc jestem żywym produktem połączenia dwóch kultur.

Gra słów przypadkowa.

I ze względu na to, iż jestem

Amerykanką o pochodzeniu egipsko-libańsko-syryjskim o perskim imieniu,

nazywali mnie Kryzysem Bliskowschodnim.

Być może zaczęłam robić zdjęcia

aby przybliżyć do siebie dwie gałęzie mojej rodziny

i aby pokazać te światy, opowiedzieć historie w sposób wizualny.

Tak to się zaczęło,

ale prawdziwie zrozumiałam potęgę obrazu,

gdy po raz pierwszy odwiedziłam wioskę zbieraczy śmieci w Egipcie.

Miałam około 16 lat, zabrała mnie tam matka.

Moja matka jest gorącą zwolenniczką pracy społecznej

i postanowiła, że powinnam się tym zająć.

Pojechałam zatem tam i poznałam niesamowite kobiety.

Na miejscu był ośrodek

gdzie uczono ludzi czytać i pisać

i szczepić się przeciwko wielu chorobom,

które można złapać na wysypiskach śmieci.

Zaczęłam tam uczyć.

Uczyłam języka angielskiego i poznałam tam niesamowite kobiety.

Poznałam ludzi mieszkających w siedem osób w jednym pokoju,

których ledwo było stać na wieczorny posiłek,

a którzy mimo to nie stracili pogody ducha, poczucia humoru

i innych niesamowitych cech.

Ta społeczność mnie wciągnęła i zaczęłam robić zdjęcia.

Robiłam zdjęcia na weselach, zdjęcia starszych członków rodziny,

zdjęcia rzeczy, które chcieli uwiecznić.

Po upływie około 2 lat

poproszono mnie abym je pokazała

na Konferencji ONZ na rzecz Ludności i Rozwoju w Kairze.

Miałam wtedy 18 lat, byłam bardzo podekscytowana.

To była moja pierwsza wystawa, były na niej wszystkie zdjęcia.

Po około 2 dniach zdjęto je i zostawiono tylko trzy.

Ludzie byli na mnie źli.

Mieli mi za złe, że pokazuje mroczną stronę Kairu.

Pytali czemu nie usunęłam zdechłego osła z kadru?

Siedziałam tam, bardzo przygnębiona.

Patrzyłam na tą pustą ścianę

na której ostały się trzy samotne zdjęcia.

Bardzo ładne zdjęcia - a ja czułam, że poległam.

Ale pomyślałam o tych silnych emocjach,

które wywołały moje fotografie.

Oto ja - osiemnastoletnia małolata, której nikt nie słuchał,

nagle wiesza swoje zdjęcia na ścianie

i pod wpływem sprzeciwów muszą one zostać zdjęte.

Wtedy pojęłam potęgę obrazu.

To było niesamowite.

Według mnie najważniejsza była reakcja ludzi,

którzy sami nigdy by nie pojechali do takiej wioski

i którzy nigdy nie zdołaliby zobaczyć, że duch ludzki

może przetrwać nawet w takich ciężkich warunkach.

I to wtedy zdecydowałam,

że chce przy pomocy fotografii i filmu

przybliżać do siebie kultury, łączyć ludzi i przekraczać granice.

Te cele zmotywowały mnie do działania.

Pracowałam w MTV, nakręciłam film "Startup.com",

a potem około roku 2000 nakręciłam parę filmów muzycznych.

W 2003 roku, gdy Irak był u progu wojny,

poczułam coś bardzo surrealistycznego.

Przed rozpoczęciem wojny media toczyły swoją własną wojnę.

I oglądałam wtedy telewizję w Nowym Jorku

i zdawało się, że ukazują tylko jeden punkt widzenia.

Relacja skierowana do oddziałów

pochodziła od Departamentu Stanu USA.

Pokazywano ją w wiadomościach i można było usłyszeć,

że ta wojna będzie przyzwoita, w grę wchodzą precyzyjne bombardowania,

Irakijczycy będą witać Amerykanów jako wybawicieli

rzucając im kwiaty pod nogi, gdy ci wkroczą na ulice Bagdadu.

Wiedziałam, że istnieje inna strona tej historii,

która miała miejsce na Bliskim Wschodzie, gdzie mieszkali moi rodzice.

Wiedziałam, że opowiadają zupełnie inną historię

i myślałam o tym jak ludzie mają się porozumieć,

skoro otrzymują zupełnie odmienne informacje

i nie wiedzą tego, co wie druga strona.

Jak mają znaleźć porozumienie

albo stworzyć wspólną przyszłość?

Wiedziałam, że muszę tam pojechać.

Chciałam być w centrum wydarzeń.

Nie miałam żadnego planu ani funduszy.

Nie miałam nawet jeszcze kamery.

Musiałam ją sobie załatwić,

bo chciałam dostać się do Al Jazeery,

ulubionej stacji George'a Busha,

a także miejsca, którym byłam zainteresowana,

ponieważ nie podobało się ono rządom krajów arabskich

i było nazywane rzecznikiem Osamy Bin Ladena

przez niektórych w rządzie amerykańskim.

Pomyślałam więc, że taka znienawidzona przez wielu stacja

pewnie musi robić coś we właściwy sposób.

Musiałam zobaczyć o co chodzi.

Chciałam także udać się do Dowództwa Centralnego,

które znajdowało się niedaleko,

i w ten sposób dowiedzieć się jak tworzy się wiadomości

po arabskiej stronie dla arabskich widzów

i po amerykańskiej i zachodniej stronie dla amerykańskich widzów.

Kiedy tam poszłam,

poznałam ludzi będących w centrum tych wydarzeń.

Rozmawiałam z nimi

i okazali się zadziwiającymi, bardzo złożonymi ludźmi.

Chciałabym podzielić się z wami moim doswiadczeniem

kiedy to siedzi się z kimś i rozmawia, filmując go,

i kiedy pozwala się mu mówić przez więcej niż 5 sekund,

i wtedy zaczyna być widać tą ludzką złożoność.

Sameer Khander: Dzień jak co dzień.

Irak, Irak, potem znowu Irak.

A tak między nami to mam propozycję pracy u Foxa i ją przyjmę.

Aby zamienić arabski koszmar w amerykański sen.

Wciąż liczę na ten sen.

Być może nigdy nie będę w stanie tego osiągnąć.

Ale mam plany związane z moimi dziećmi.

Kiedy skończą szkołę średnią wyślę ich do Ameryki na studia.

Zapłacę za ich naukę

i zostaną tam.

Josh Rushing: Gdy pokazali jeńców wojennych i zabitych żołnierzy

na stacji Al Jazeera

to było przejmujące, ponieważ w Ameryce zwykle nie pokazuje się takich obrazów.

W większości reportaży nie pokazuje się drastycznych widoków,

a oni pokazali amerykańskich żołnierzy leżących na podłodze,

na zimnych płytach.

To było przerażające.

Niewyobrażalnie przerażające.

Zrobiło mi się niedobrze.

Potem do mnie dotarło, że w poprzedzającą noc

Basra została zbombardowana

i Al Jazeera pokazała zdjęcia ofiar.

I były one tak samo, o ile nie bardziej przerażające.

Pamiętam, że oglądałem je w biurze w Al Jazeerze

i pomyślałem sobie: "To okropne.

Naprawdę straszne".

A potem poszedłem zjeść obiad czy coś.

Nie poruszyło mnie to tak bardzo.

Dotarło do mnie potem,

że to są ci ludzie po drugiej stronie,

i ludzie z Al Jazeery

musieli czuć to, co ja czułem tej nocy.

Poczułem głębokie przygnębienie,

że nie przejąłem się tak w tą poprzednią noc.

To sprawia, że nienawidzę wojny.

Jednak nie sprawia, że wierzę, że świat potrafi istnieć bez wojen.

Byłam poruszona reakcjami na ten film,

tym bardziej, że nie byliśmy pewni czy w ogóle ktoś go zobaczy.

Nie mieliśmy żadnego wsparcia finansowego.

Mieliśmy szczęście, że w ogóle został dostrzeżony

i kiedy pokazaliśmy go w Stanach i krajach arabskich

wywołał niesamowite reakcje.

Ludzie byli poruszeni - to było niesamowite.

Nie sprawił tego sam film,

ale bohaterowie.

Josh Rushing jest bardzo złożoną osobowością

i ma przemyślenia na temat wielu spraw.

I kiedy pokazałam film na Bliskim Wschodzie,

ludzie chcieli poznać Josha.

Udało mu się w jakiś sposób zmienić postrzeganie nas Amerykanów.

Ludzie pytali mnie: "Gdzie jest teraz ten facet?"

Al Jazeera zatrudniła go.

A Sameer, z drugiej strony,

był ciekawą postacią dla świata arabskiego,

gdyż pokazał złożoność tej relacji miłości/nienawiści

panującej między światem arabskim a Zachodem.

Jeśli chodzi o Stany Zjednoczone to zadziwiła mnie postawa ludzi,

pozytywna postawa Amerykanów

po obejrzeniu tego filmu.

Jak wiadomo bywamy krytykowani zagranicą jako naród

za to, że czujemy się jak wybawcy świata.

Ale z drugiej strony

kiedy ludzie mają szansę zobaczyć co się dzieje zagranicą

i jakie są reakcje na naszą politykę zagraniczną

zaczynają czuć, że powinni,

a nawet muszą coś zrobić by to zmienić.

Widziałam to gdy obserwowałam moich widzów.

Pewna kobieta powiedziała mi kiedyś po seansie:

"Wiem, że to głupie, ale widziałam jak ładują bomby,

jak żołnierze wyruszali na wojnę.

Jednak ciężko zrozumieć wściekłość na nas

dopóki nie zobaczy się ludzi w szpitalach i ofiar wojennych.

I jak wydostać się z tej bańki?

Jak zrozumieć co myśli druga osoba?"

Nie wiem, czy film może zmienić świat,

ale za to wiem, że pomaga on ludziom

zacząć myśleć o tym, jak zmienić świat.

Nie jestem filozofem, dlatego zamiast

zagłębiać się w to zagadnienie

pozwolę aby film przemówił i zabrał was do tego innego świata,

ponieważ wierzę, że ten film może zabrać was przez granice.

Usiądźcie wygodnie i przez kolejne parę minut

przenieście się do tego innego świata.

Tych parę klipów zabierze was do miejsc

dotkniętych dwoma najtrudniejszymi konfliktami dzisiejszego świata.

Gdzie niesprawiedliwość, tam ktoś musi ponieść ofiarę!

To nie ofiara, a zemsta!

Gdy zabijasz, nie ma różnicy między ofiarą a okupantem.

Gdybyśmy mieli samoloty nie potrzebowalibyśmy męczenników - taka jest różnica.

Różnica polega na tym, że armia izraelska jest wciąż silniejsza.

Bądźmy zatem równi wobec śmierci.

Mamy wciąż nasz Raj.

Nie ma Raju! On istnieje tylko w twojej głowie!

Niech Bóg broni!

Niech Bóg ci wybaczy.

Gdybyś nie była córką Aby Azzama...

Wolę mieć swój Raj w głowie niż żyć w tym piekle.

W tym życiu i tak jesteśmy już martwi.

Człowiek wybiera gorycz gdy do wyboru ma tylko większą gorycz.

A co z nami? Tymi, którzy zostają?

Wygramy w ten sposób?

Nie widzisz, że w ten sposób nas niszczysz?

I że dajesz Izraelowi alibi aby ciągnąć tę wojnę?

Czyli bez alibi Izrael ją zakończy?

Być może. Musimy zamienić ją na wojnę moralną.

Jak jeśli Izrael nie ma moralności?

Bądź ostrożny!

Moja żona Ayelet zadzwoniła do mnie i powiedziała:

"W Tel Avivie był zamach samobójczy".

Co wiesz o ofiarach?

Szukamy trzech dziewcząt.

Nie mamy żadnych informacji.

Mamy jedną ranną, ale nie wiemy co z tą trójką.

Powiedziałem: "Tak, to Bat-Chen, moja córka".

"Jesteście pewni, że nie żyje?"

Powiedzieli, że tak.

Tego dnia około 6:30

jechałem z żoną i dziećmi do supermarketu.

Kiedy dotarliśmy tam...

zobaczyliśmy trzy izraelskie żołnierskie jeepy na zboczu drogi.

Kiedy minęliśmy pierwszego jeepa...

otworzyli do nas ogień.

Moja 12-letnia córka Christine

została zabita w strzelaninie.

Jestem dyrektorem wszystkich wydziałów.

Ale jest też nauczyciel nadzorujący?

Tak, mam asystentów.

Wciąż otaczam się dziećmi.

Na początku myślałem, że to dziwny pomysł.

Ale po logicznym namyśle stwierdziłem,

że nie widzę powodu aby ich unikać

i nie pokazać im naszego cierpienia.

Wiele rzeczy mnie poruszyło.

Wiemy, że są Palestyńczycy, którzy wiele wycierpieli, stracili dzieci,

i którzy wciąż wierzą w rozmowy pokojowe i pojednanie.

Jeśli my, ludzie, którzy stracili to, co najcenniejsze

wciąż możemy ze sobą rozmawiać i liczyć na lepszą przyszłość

to wszyscy powinni to także zrobić.

Komunikujemy się z ludźmi poprzez muzykę

inaczej nie zrozumieliby tego, skąd pochodzimy.

Można by im wygłosić długą polityczną przemowę

a oni wciąż by nie rozumieli.

Lecz gdy kończę piosenkę ludzie mówią:

"Kurde, już wiem skąd wy czarni pochodzicie.

Wiem skąd pochodzicie.

Śmierć polityce apartheidu!"

Tu chodzi o walkę o wolność...

O dzieci, które wyszły na ulice

walcząc i krzycząc: "Uwolnijcie Nelsona Mandelę!"

O związki, które zastrajkowały

i domagały się wolności.

Tak. Tak!

Wolność!

Myślę, że każdy poczuł się jak w kinie,

w ciemnym pomieszczeniu z obcymi ludźmi, oglądając przejmujący film

i poczuliście tą przemianę.

I o tym właśnie chce mówić,

o tym jak wykorzystać to uczucie

aby pobudzać do działania poprzez doświadczenie filmowe.

Słuchałam różnych przemów na konferencjach

i Robert Wright powiedział wczoraj,

że gdybyśmy cenili u innych ludzi ich człowieczeństwo

oni bardziej cenili by nasze.

I o to właśnie chodzi.

O przybliżanie do siebie ludzi poprzez film,

aby niezależne głosy miały szansę się przebić.

Jeśli chodzi o Josha Rushinga, ostatecznie odszedł z armii

i przyjął pracę w Al Jazeerze.

Poczuł, że dzięki jego pracy dla międzynarodowej stacji Al Jazeera

może wykorzystać media,

aby zmniejszyć przepaść między Wschodem a Zachodem.

To jest niezwykłe.

Myślałam od dawna nad sposobami, za pomocą których

można by dać szansę tym niezależnym głosom,

szansę filmowcom,

szansę ludziom, którzy chcą coś zmienić poprzez film.

Istnieją fantastyczne organizacje,

które już się tym zajmują.

Jest organizacja Witness, o której słyszeliście wcześniej.

Jest Just Vision, gdzie Palestyńczycy i Izraelici

pracują razem w służbie pokoju, dokumentują cały proces,

przeprowadzają wywiady i wykorzystują film

by uświadomić Kongresowi potęgę tego narzędzia.

Pokazać im kobietę, której córka została zabita w ataku,

a która nadal wierzy w pokojowe rozwiązanie konfliktu.

Istnieją także organizacje takie jak Working Film i Current TV

służące za platformę komunikacji dla ludzi na całym świecie.

Tak, to naprawdę niezwykłe.

Obejrzałam je i jestem pod wrażeniem

także jeśli chodzi o ich potencjał.

Dzięki nim niezależne głosy z całego świata mogą zostać usłyszane

tworząc prawdziwie demokratyczną, globalną telewizję.

Co możemy zatem zrobić aby stworzyć taką platformę,

aby nabrać rozmachu,

sprawić aby wszyscy ludzie na świecie przyłączyli się do tego ruchu?

Wyobraźcie sobie przez sekundę dzień,

w którym ludzie z całego świata łączą się.

Miasta i wsie i kina na całym świecie

łączą się i siedząc w ciemności

dzielą doświadczenie

jakim jest wspólne oglądanie filmu, albo kilku filmów.

Filmu, który być może przedstawia

bohatera walczącego o życie,

albo obalającego stereotypy,

albo żartującego czy śpiewającego.

Komedie, dokumenty, filmy krótkometrażowe.

Ta niezwykła siła może zostać użyta by zmienić ludzi,

zbliżyć ich do siebie, przekraczać granice

i dać ludziom odczuć, że przeżywają coś wspólnie.

Jeśli więc wyobrazicie sobie taki dzień

gdy na całym świecie otwarte będą kina i sale projekcyjne

i wyobrazicie sobie projekcję filmu

od Times Square do Tahir Square w Kairze,

projekcję tego samego filmu w Ramallah i Jeruzalem.

Można by także użyć, tak jak zaproponował mój przyjaciel,

można być użyć Wielką Piramidę

i Wielki Mur Chiński.

Możliwości jest nieskończenie wiele

jeśli chodzi o miejsca projekcji filmów

gdzie można by wziąć udział w tym wspólnym doświadczeniu.

I wierzę, że ten jeden dzień, jeśli uda nam się go stworzyć,

ten jeden dzień pomoże nabrać siły tym niezależnym głosom.

Nie istnieje miejsce

ani organizacja, która pomaga łączyć się

tym niezależnym głosom by zostać usłyszanym,

a jednak wciąż słyszę na tej konferencji,

że największym zagrożeniem dla naszej przyszłości jest brak zrozumienia

i wzajemnego szacunku i przekraczania granic.

Film potrafi to zmienić,

a my możemy zorganizować te miejsca na całym świecie

aby oglądać wspólnie filmy - to byłby niezwykły dzień.

Udało nam się już nawiązać współpracę - wszystko za sprawą TED,

ktoś ze społeczności TED

mianowicie John Camen

poznał mnie ze Stevenem Apkonem z organizacji Jacob Burns Film Center.

I zaczęliśmy dzwonić po ludziach.

W zeszłym tygodniu dostaliśmy mnóstwo odpowiedzi

od Palo Alto, przez Mongolię po Indie.

To są ludzie, którzy chcą być częścią tego światowego dnia filmu,

pomóc w tworzeniu platformy dla niezależnych głosów,

by dać rozgłos niezależnym filmom.

Myśleliśmy, jak nazwać ten dzień

i chce się z wami tym podzielić.

Najwspanialszą częścią tego procesu

była wymiana pomysłów i pragnień

dlatego zapraszam was do burzy mózgów:

Jak ten dzień zmieni przyszłość?

Jak użyć technologii aby ten dzień zmienił przyszłość,

abyśmy mogli budować wspólnotę

i aby ludzie pracowali razem za pośrednictwem Internetu?

Był dzień - był taki okres wiele, wiele lat temu,

kiedy wszystkie kontynenty były razem.

Nazywamy ten ląd Pangeą.

Tak więc nazwaliśmy ten dzień filmu Dniem Kina Pangea.

Wyobraźcie sobie

tych wszystkich ludzi w miastach oglądających filmy.

Uważam, że jesteśmy w stanie w ten sposób sprawić,

aby ludzie się lepiej rozumieli.

Wiem, że poruszenie serc i dusz ludzi jest nieuchwytne,

ale jedyny sposób w jaki potrafię to zrobić,

jedyny sposób jaki znam aby poruszyć czyjeś serce i duszę

na drugim końcu świata - to właśnie pokazanie mu filmu.

Wiem, że istnieją niezależni filmowcy,

którzy naprawdę mogą to osiągnąć.

Oto moje życzenie.

Teraz chyba powinnam wypowiedzieć moje życzenie w jednym zdaniu,

ale nie mamy już czasu.

To było niezwykłe życzenie.

Kino Pangea - dzień, w którym świat się jednoczy.

To bardziej osiągalne niż pokój na świecie, a na pewno szybsze.

To byłby dzień, w którym świat jednoczy się poprzez film,

potęgę filmu.

Panie i Panowie - Jehane Noujaim.