John Searle: Onze gedeelde toestand -- bewustzijn

Filosoof John Searle vertelt waar het om gaat bij het bestuderen van het menselijk bewustzijn -- en haalt enkele van de veel voorkomende bezwaren tegen het serieus nemen ervan systematisch onderuit. Naarmate we meer leren over de hersenprocessen die het bewustzijn veroorzaken, is accepteren dat het bewustzijn een biologisch fenomeen is een belangrijke eerste stap. En nee, zegt hij, het bewustzijn is geen enorme computersimulatie. (Gefilmd bij TEDxCERN.)

Ik zal het hebben over bewustzijn.

Wat is bewustzijn?

Vreemd genoeg
is het een verwaarloosd onderwerp,

zowel in de wetenschap
als in de filosofie.

Waarom is dat vreemd?

Het is het belangrijkste aspect
van ons leven

om een eenvoudige, logische reden:

het is een noodzakelijke voorwaarde

voor alles wat belangrijk is in ons leven.

Je houdt van wetenschap, filosofie,
muziek, kunst, noem maar op --

het is niet goed om een zombie te zijn,
of in coma te liggen, niet?

Bewustzijn is dus primair.

De tweede reden is dat wanneer mensen

terecht geïnteresseerd raken in bewustzijn,

ze erg domme dingen zeggen.

Zelfs wanneer ze
geen domme dingen zeggen

en proberen
serieus onderzoek te doen,

gaat de vooruitgang traag.

Toen ik voor het eerst geïnteresseerd
raakte in dit onderwerp,

dacht ik dat het alleen maar
een biologisch probleem was.

Laat die hersensnijders
even doorwerken en achterhalen

hoe de hersenen werken.

Ik ging bij UCSF met alle

serieuze neurobiologen praten.

Ze werden wat kregelig,

wat wetenschappers wel eens vaker doen
als je ze vervelende vragen stelt.

Een beroemde neurobioloog
drukte het nogal wanhopig uit:

“Kijk eens,

in mijn discipline mag je je wel
interesseren voor bewustzijn,

maar zorg er eerst voor
dat je een vaste aanstelling hebt."

Ik ben er lang mee bezig geweest.

Ik denk zelfs dat je nu
een vaste aanstelling kan krijgen

door te werken aan bewustzijn.

Zo ja, dan is dat
een echte stap vooruit.

Vanwaar die eigenaardige terughoudendheid

en vijandigheid voor bewustzijn?

Ik denk dat het een combinatie is
van twee kenmerken

van onze intellectuele cultuur

die graag denken dat
ze tegenover elkaar staan,

maar in feite een gemeenschappelijke
verzameling aannames delen.

Eén kenmerk is
de traditie van religieus dualisme:

Bewustzijn maakt geen deel uit
van de fysieke wereld.

Het hoort thuis in de spirituele wereld.

Het behoort tot de ziel,

en de ziel is geen deel
van de fysieke wereld.

Dat is de traditie van God,
de ziel en onsterfelijkheid.

Er is een andere traditie die denkt
dat ze hiertegen gekant is,

maar de ergste aanname accepteert.

Die traditie denkt dat we keihard
wetenschappelijke materialisten zijn:

bewustzijn is geen deel
van de fysieke wereld.

Ofwel het bestaat niet,
ofwel het is iets anders,

een computerprogramma of zoiets,

maar het is in ieder geval
geen deel van de wetenschap.

Ik kwam in een discussie terecht
die me echt buikpijn bezorgde.

Die ging als volgt.

Wetenschap is objectief,
bewustzijn is subjectief,

daarom kan er geen wetenschap
van bewustzijn bestaan.

Die twee tradities verlammen ons.

Het is zeer moeilijk om eruit te komen.

Ik heb slechts één echte boodschap
in deze lezing,

en dat is dat bewustzijn
een biologisch verschijnsel is

zoals fotosynthese, spijsvertering, mitose,

allemaal biologische fenomenen.
Als je dat eenmaal accepteert,

verdwijnen de meeste, maar niet alle,
moeilijke problemen over bewustzijn.

verdwijnen de meeste, maar niet alle,
moeilijke problemen over bewustzijn.

Ik ga nu enkele van die problemen doorlopen.

Oké, ik beloofde jullie
het te hebben over enkele

van die schandalige dingen
gezegd over bewustzijn.

Één: bewustzijn bestaat niet.

Het is een illusie, zoals zonsondergangen.

Het is bewezen dat zonsondergangen
en regenbogen illusies zijn.

Bewustzijn is dus een illusie.

Twee: goed, misschien bestaat het,
maar is het eigenlijk iets anders.

Het is een soort computerprogramma
dat in de hersenen loopt.

Drie: nee, het enige ding
dat echt bestaat is gedrag.

Het is beschamend
hoe invloedrijk behaviorisme was,

maar ik kom er nog op terug.

Vier: misschien bestaat bewustzijn,

maar heeft het geen effect op de wereld.

Hoe kan spiritualiteit iets in beweging brengen?

Telkens iemand me dat zegt,
antwoord ik:

“Wil je spiritualiteit
iets zien verplaatsen?”

Kijk. Ik besluit bewust
mijn arm op te steken

en het ding gaat omhoog. (Gelach)

Merk ook dit op:

we zeggen niet: "Nou, het is een beetje
zoals het weer in Genève.

Soms gaat hij omhoog en soms niet."

Nee. Hij gaat omhoog
wanneer ik het verdikke wil.

Ik ga jullie vertellen hoe dat kan.

Ik heb jullie nog geen definitie gegeven.

Zonder definitie lukt het niet.

Mensen zeggen altijd dat bewustzijn
zeer moeilijk is te definiëren.

Ik denk dat het
vrij gemakkelijk te definiëren is

als je maar niet probeert
een wetenschappelijke definitie te geven.

Wij zijn niet klaar
voor een wetenschappelijke definitie,

maar hier is de gezond-verstand-definitie.

Bewustzijn bestaat uit alle toestanden van gevoel,

waarneming of besef.

Het begint als je wakker wordt
uit een droomloze slaap,

en het gaat de hele dag door
tot je weer slaapt,

sterft of het bewustzijn verliest.

In deze definitie zijn dromen
een vorm van bewustzijn.

Dat is de gezond-verstand-definitie.
Daar willen we naartoe.

Als je niet daarover praat,
heb je het niet over bewustzijn.

Maar ze denken: "Goed, als het dat is,
is het een verschrikkelijk probleem.

Hoe kan zoiets bestaan als onderdeel
van de echte wereld?"

Als je ooit een cursus filosofie hebt gehad,

is dat het beroemde lichaam-geestprobleem.

Dat heeft ook een eenvoudige oplossing
volgens mij. Die zal ik je geven.

Hier komt het: zonder uitzondering
worden al onze bewustzijnstoestanden

veroorzaakt door onderliggende
neurobiologische processen in de hersenen,

en ze worden in de hersenen gerealiseerd

als hoger niveau
of systeem-kenmerken.

Het is ongeveer even mysterieus
als de vloeibaarheid van water.

Ja? Vloeibaarheid is geen extra sapje

dat de H2O-moleculen aanmaken.

Het is een eigenschap van het systeem.

Net als een pot water van vloeibaar
naar vast kan gaan

afhankelijk van het gedrag van de moleculen,

zo kunnen je hersenen
vanuit een staat van bewustzijn

overgaan naar een staat
van onbewust zijn,

afhankelijk van het gedrag van de moleculen.

Zo eenvoudig is
het beroemde lichaam-geestprobleem.

Maar nu komen er wat moeilijkere vragen.

Laten we de exacte kenmerken
van bewustzijn specificeren

zodat we vervolgens de vier bezwaren

die ik heb gemaakt,
kunnen beantwoorden.

Het eerste kenmerk is
dat het reëel en onherleidbaar is.

Je kan je er niet van ontdoen.

Het onderscheid tussen illusie en realiteit

is het verschil tussen hoe we dingen

ervaren en hoe ze werkelijk zijn.

Bewust lijkt het alsof er --

ik hou van het Franse "arc-en-ciel" --

alsof er een boog aan de hemel staat,

of het lijkt alsof de zon
achter de bergen ondergaat.

Ons bewustzijn ervaart het zo,
maar het gebeurt niet in werkelijkheid.

Maar dat onderscheid tussen

hoe dingen bewust lijken
en hoe ze werkelijk zijn,

bewijst het bestaan van bewustzijn niet.

Wat het bestaan van bewustzijn betreft:

als je je ervan bewust bent
dat je bewust bent,

ben je bewust.

Stel dat een hoop deskundigen
tegen mij zouden zeggen:

"Wij zijn topneurobiologen
en we hebben gevonden

dat u, meneer Searle,
niet bewust bent,

meer een knap in elkaar gestoken robot."

Ik denk dan niet: "Nou, misschien
hebben deze jongens wel gelijk."

Voor geen moment.

Descartes mag dan een boel fouten
hebben gemaakt, maar hierover had hij gelijk.

Je kan niet twijfelen aan het bestaan
van je eigen bewustzijn.

Dat is dus het eerste kenmerk van bewustzijn.

Het is reëel en onherleidbaar.

Je kan je er niet vanaf maken
door aan te tonen dat het een illusie is

zoals met andere standaard illusies.

Het tweede kenmerk gaf ons

een hoop problemen.

Al onze bewustzijnstoestanden

hebben een kwalitatief karakter.

Bier drinken, je belastingen invullen
of luisteren naar muziek

zijn kwalitatief heel andere ervaringen

en dit kwalitatieve gevoel

genereert automatisch een derde kenmerk,

namelijk dat bewustzijnstoestanden
per definitie subjectief zijn

in de zin dat ze alleen bestaan als ervaren

door het menselijk of dierlijk subject

dat ze ervaart.

Misschien zullen we ooit
een bewuste machine bouwen.

Omdat we niet weten
hoe onze hersenen werken,

kunnen we dat nog niet.

Nog een ander kenmerk van bewustzijn

is dat het komt
in geünificeerde bewustzijnsvelden.

Ik zie de mensen voor me,
hoor het geluid van mijn stem

en voel het gewicht
van mijn schoenen tegen de grond.

Die waarnemingen doen zich aan mij voor

als onderdeel
van één enkel groot bewustzijnsveld

dat zich rond mij uitstrekt.

Dat is de sleutel tot het begrip

van de enorme kracht van bewustzijn.

We zijn er niet in geslaagd
om dat te doen in een robot.

De teleurstelling in de robotica
komt door het feit

dat we niet weten
hoe een bewuste robot te maken.

We hebben dus nog geen machine
die dit soort dingen aankan.

Het volgende kenmerk van bewustzijn,
naast dit prachtige geünificeerde bewustzijnsveld,

Het volgende kenmerk van bewustzijn,
naast dit prachtige geünificeerde bewustzijnsveld,

is dat het causaal op ons gedrag inwerkt.

Ik gaf je een wetenschappelijke demonstratie
door mijn hand op te steken,

maar hoe is dat mogelijk?

Hoe is het mogelijk
dat deze gedachte in mijn hersenen

materiële voorwerpen kan verplaatsen?

Ik zal jullie het antwoord vertellen.

We kennen het gedetailleerde antwoord niet,

maar wel de basis ervan:

je hebt een opeenvolging van zenuwimpulsen

die ophouden waar het acetylcholine

wordt uitgescheiden in de axon-einden
van de motorische neuronen.

Vergeef me de filosofische terminologie hier,

maar wanneer dat gebeurt,

gebeuren er een heleboel prachtige dingen
in de ionenkanalen

en gaat die sukkel van een arm omhoog.

Denk aan wat ik je vertelde.

Één en dezelfde gebeurtenis,

mijn bewuste besluit
om mijn arm op te steken

heeft een beschrijvingsniveau met allemaal

gevoelsmatige spirituele kwaliteiten.

Het is een gedachte in mijn hersenen,
maar op hetzelfde moment,

wordt er acetylcholine afgescheiden

en gebeuren er allerlei andere dingen

als het zijn weg zoekt van de motorische cortex

naar de zenuwvezels in de arm.

Dat maakt dat ons traditionele vocabulaire

voor het bespreken van zijn deze kwesties
volstrekt achterhaald is.

Één en dezelfde gebeurtenis
heeft een niveau van beschrijving

waar ze neurobiologisch is,
en een ander niveau van beschrijving

waar ze mentaal is,
en toch is het één enkele gebeurtenis.

Zo hoe werkt de natuur.
Dat maakt het mogelijk

dat bewustzijn causaal functioneert.

Laten we met dat in gedachten,

door deze verschillende kenmerken
van het bewustzijn te doorlopen,

antwoorden op een aantal
van die vroegere bezwaren.

Het eerste was
dat bewustzijn niet bestaat,

het is een illusie.
Dat heb ik al beantwoord.

Daar hoeven we ons
geen zorgen over te maken.

Maar het tweede met een ongelooflijke impact,

en wellicht nog steeds, is:

"Als bewustzijn bestaat,
is het eigenlijk iets anders.

Het is een computerprogramma
dat draait in je hersenen.

Het enige wat we moeten doen
om bewustzijn te maken,

is het juiste programma zien te krijgen.

Vergeet de hardware maar.
Elke hardware is goed

op voorwaarde dat ze rijk en stabiel genoeg is
om het programma te draaien."

Nu weten we dat dat niet zo is.

Iedereen die over computers heeft nagedacht,

kan zien dat dat verkeerd is,
omdat berekening

gedefinieerd wordt als symboolmanipulatie,

meestal met nullen en enen,
maar willekeurige symbolen zijn ook goed.

Je hebt een algoritme
dat je kunt programmeren

in binaire code.
Dat is de definiërende eigenschap

van het computerprogramma.

Maar we weten dat dat puur syntactisch is.
Het is symbolisch.

We weten dat echt menselijk bewustzijn
iets meer heeft dan dat.

Het heeft naast de syntaxis een inhoud.

Het heeft een semantiek.

Ik zei dat al 30 --

mijn God, ik wil er niet aan denken --

meer dan 30 jaar geleden,

maar er is een dieper argument
impliciet in wat ik jullie heb verteld.

Ik leg het kort uit.

Bewustzijn creëert
een waarnemer-onafhankelijke realiteit.

Het creëert een werkelijkheid
van geld, eigendom, regering,

huwelijk, CERN-conferenties,

cocktailparty's en zomervakanties.

Dat zijn creaties van het bewustzijn.

Hun bestaan is waarnemergebonden.

Alleen relatief aan bewuste actoren
is een stuk papier geld

of een hoop gebouwen een universiteit.

Stel jezelf die vraag over berekening.

Is dat absoluut, zoals kracht,
massa en gravitationele aantrekking?

Of is het waarnemergebonden?

Sommige berekeningen zijn intrinsiek.

Twee plus twee is vier.

Dat gaat op,
onafhankelijk van wat iedereen denkt.

Maar wanneer ik
mijn rekenmachientje gebruik

en het uitreken,
is het enige intrinsieke fenomeen

het elektronische circuit en zijn gedrag.

Dat is het enige absolute verschijnsel.

Al het andere
wordt door ons geïnterpreteerd.

Berekening bestaat alleen
ten opzichte van bewustzijn.

Ofwel maakt een bewuste actor de berekening,

of hij gebruikt een machine
die rekenkundig geïnterpreteerd moet worden.

Dat betekent niet
dat de berekening willekeurig is.

Ik gaf een heleboel geld uit
aan deze hardware.

Maar we blijven
objectiviteit en subjectiviteit

als kenmerken van de werkelijkheid
verwarren met

objectiviteit en subjectiviteit
als kenmerken van beweringen.

Het besluit van dit deel
van mijn talk is dit:

je kunt een volledig objectieve
wetenschap hebben,

een wetenschap
met objectief ware beweringen,

over een domein
waarvan het bestaan subjectief is,

waarvan het bestaan
in de menselijke hersenen ligt

bestaande uit
subjectieve bewustzijnstoestanden,

gevoelens of besef.

Dus het bezwaar dat je geen objectieve
wetenschap van bewustzijn kunt hebben,

omdat het subjectief is en wetenschap
objectief, is een spel met woorden.

Het is een slechte woordspeling
over objectiviteit en subjectiviteit.

Je kunt objectieve beweringen maken

over een domein dat subjectief is
in zijn bestaanswijze,

en dat is wat neurologen inderdaad doen.

Patiënten lijden daadwerkelijk pijn

en je probeert daar
objectieve wetenschap rond te maken.

Ik beloofde om al deze jongens
te weerleggen,

en ik heb niet veel tijd meer,

maar laat me
er nog een paar aanpakken.

Ik zei dat behaviorisme
een van de meest beschamende zaken

uit onze intellectuele cultuur
zou moeten zijn,

omdat het weerlegd wordt
zodra je erover nadenkt.

Zijn je mentale toestanden
identiek met je gedrag?

Nou, denk eens over het onderscheid
tussen pijn voelen

en bezig zijn met pijngedrag.

Ik zal pijngedrag niet demonstreren,
maar ik kan je wel vertellen

dat ik nu geen pijn heb.

Het is dus een voor de hand liggende fout.
Waarom maken ze die fout?

De fout was -- en je kunt er

de literatuur op nalezen,
je komt het steeds weer tegen --

dat ze denken dat
als je het onherleidbare bestaan

van het bewustzijn accepteert,
je de wetenschap opgeeft.

Je geeft 300 jaar vooruitgang
van de mensheid op,

menselijke hoop en al de rest.

De boodschap die ik wil brengen is deze:

bewustzijn moet worden aanvaard

als een echt biologisch fenomeen,

evenzeer onderwerp
van wetenschappelijke analyse

als elk ander verschijnsel
in de biologie,

of in de rest van de wetenschap.

Hartelijk dank.

(Applaus)