Joshua Prager: Op zoek naar de man die mijn nek brak

Toen Joshua Prager 19 jaar oud was, raakte hij halfzijdig verlamd in een busongeluk. Twintig jaar later keerde hij terug naar Israel om de bestuurder te vinden die destijds zijn wereld op zijn kop had gezet. In dit fascinerende verhaal over hun ontmoeting stelt Prager diepe vragen over aanleg, opvoeding, zelfbedrog en noodlot.

Een jaar geleden huurde ik
een auto in Jeruzalem

om de man te vinden
die ik nog nooit had ontmoet

maar die mijn leven had veranderd.

Ik had geen telefoonnummer
om mezelf aan te kondigen.

Ik had niet het precieze adres,

maar ik kende zijn naam, Abed.

Ik wist dat hij in Kfar Kara woonde,
een stad met 15.000 inwoners.

Ik wist ook dat hij, 21 jaar eerder,
net buiten deze heilige stad

mijn nek had gebroken.

Dus reed ik
op een bewolkte ochtend in januari noordwaarts

in een zilverkleurige Chevrolet
om een man en wat gemoedsrust te vinden.

De weg daalde toen ik Jeruzalem verliet.

Ik volgde dezelfde bocht
waar zijn blauwe vrachtwagen,

zwaarbeladen met vier ton vloertegels,

zich met grote snelheid
in de linkerachterkant had geboord

van het minibusje waarin ik zat.

Ik was toen 19 jaar oud.

In acht maanden tijd
was ik 13 centimeter gegroeid

en had ik 20.000 pushups gedaan.
De avond voor het ongeluk

hield ik van mijn nieuwe lichaam

terwijl ik basketbal speelde met vrienden

tot diep in de nacht in mei.

Ik hield de bal in mijn grote rechterhand
en toen die hand

de ring kon aanraken,
voelde ik me onoverwinnelijk.

Ik nam de bus om de pizza te halen
die ik had gewonnen.

Ik zag Abed niet aankomen.

Vanuit mijn stoel
keek ik op naar een stenen stad

bovenop een heuvel,
schitterend in de middagzon,

toen er van achteren een grote knal klonk,

zo luid en krachtig als een bom.

Mijn hoofd klapte naar achteren
over mijn rode stoel.

Mijn trommelvlies scheurde.
Mijn schoenen vlogen uit.

Ik vloog ook,
mijn hoofd wiebelend op gebroken botten,

en toen ik landde,
waren al mijn ledematen verlamd.

In de maanden die volgden,
leerde ik zelfstandig te ademen,

te zitten, te staan en te lopen,

maar mijn lichaam
was nu verticaal verdeeld.

Ik was halfzijdig verlamd,
en eenmaal terug in New York,

zat ik vier jaar lang in een rolstoel
terwijl ik naar de universiteit ging.

Toen mijn studie was afgelopen,
ging ik voor een jaar terug naar Jeruzalem.

Daar stond ik voor altijd
op uit mijn rolstoel,

ik leunde op mijn stok
en keek terug op alles,

van mijn medereizigers in de bus

tot foto's van het ongeluk

en toen ik deze foto zag,

zag ik geen bloederig en bewegingloos lichaam.

Ik zag het gezonde volume van een linker deltaspier,

en ik betreurde dat die er niet meer was,

betreurde alles wat ik nog niet had gedaan,

maar wat nu onmogelijk was geworden.

Vervolgens las ik de getuigenverklaring van Abed

die hij de ochtend na het ongeluk aflegde.

Hij verklaarde dat hij op de rechterbaan
van de snelweg richting Jeruzalem reed.

Toen ik zijn woorden las,
borrelde woede in mij op.

Het was de eerste keer
dat ik boos werd op deze man,

boosheid ontstaan uit magisch denken.

Op dit gekopieerde vel papier

moest het ongeluk nog plaatsvinden.

Abed kon nog steeds zijn stuur naar links draaien

zodat ik hem langs mijn raampje zou zien suizen

en mij zou niets overkomen.

"Voorzichtig, Abed, kijk uit.
Langzamer rijden."

Maar Abed ging niet langzamer rijden

en op dat gekopieerde vel papier
brak mijn nek opnieuw

en opnieuw verdween mijn boosheid.

Ik besloot Abed op te zoeken.

Toen mij dat uiteindelijk lukte,

beantwoordde hij mijn Hebreeuwse ‘hallo’
met dusdanige nonchalance

dat het leek
of hij mijn telefoontje had verwacht.

Misschien was dat ook wel zo.

Ik zei niets tegen Abed
over zijn eerdere strafblad -

de 27 verkeersovertredingen
die hij had begaan voordat hij 25 werd,

waarvan de laatste was dat hij op die dag in mei
zijn vrachtwagen niet
in een lagere versnelling had gezet.

Ik zei niets over mijn eerdere dossier -

verlamd aan vier ledematen en de katheters,

de onzekerheid en het verlies.

Terwijl Abed maar bleef praten
over hoe gewond hij was geraakt bij het ongeluk

zei ik niet dat ik wist
dat in het politierapport stond

dat hij geen zware verwondingen had opgelopen.

Ik zei dat ik hem wilde ontmoeten.

Abed zei dat ik hem
over een paar weken moest bellen.

Toen ik dat deed,
hoorde ik een bandje

dat zei dat het nummer afgesloten was.

Ik besloot Abed
en het ongeluk los te laten.

Vele jaren gingen voorbij.

Ik liep met mijn stok en mijn enkelprothese.

Met mijn rugzak om
bereisde ik zes continenten.

Iedere week gooide ik bovenhands
in een partijtje softbal

waarmee ik in Central Park was begonnen.

Eenmaal terug in New York
werd ik journalist en schrijver.

Ik typte honderdduizenden woorden
met één vinger.

Een vriend wees me erop
dat al mijn grote verhalen

leken op die van mijzelf.
Ze gingen allemaal over een leven

dat in een oogwenk was veranderd

door een ongeluk,
of door een erfenis,

de zwiep van een knuppel,
de klik van een camera, een arrestatie.

Elk verhaal had een voor en een na.

Ik was uiteindelijk
toch met mijn eigen lot bezig.

Toch was Abed niet in mijn gedachten

toen ik vorig jaar terugkeerde naar Israel
om over het ongeluk te schrijven.

Het boek wat ik toen schreef
was getiteld ‘Half-Life’.

Het was bijna klaar toen ik erkende

dat ik Abed toch wou ontmoeten.

Ik begreep eindelijk waarom:

ik wilde de man drie woorden horen zeggen:
"Het spijt me."

Mensen bieden hun excuses aan voor minder.

Een agent wist te vertellen
dat Abed nog in leven was.

Hij woonde in dezelfde stad,
en terwijl ik daarheen reed

met een gele potroos op de achterbank

leken die bloemen me opeens
een belachelijke gift.

Maar wat geef je aan de man
die je nek heeft gebroken?

(Gelach)

Ik stopte in Abu Ghosh

en kocht een blok Turks fruit:

pistachenoten gedrenkt in rozenwater.
Beter.

Eenmaal terug op Snelweg 1
visualiseerde ik wat me te wachten stond.

Abed zou me omhelzen.
Abed zou me bespugen.

Abed zou zeggen:
"Het spijt me."

Ik begon me af te vragen,
zoals ik zo vaak had gedaan,

hoe mijn leven eruit had gezien

als deze man me niet had verwond,

als mijn genen een andere dosis ervaring
hadden opgedaan.

Wie was ik?

Was ik wie ik voor het ongeluk was geweest,

voordat deze weg mijn leven had gespleten
als de rug van een geopend boek?

Was ik wat mij was aangedaan?

Zijn wij allemaal het resultaat
van de dingen die ons zijn aangedaan,
gedaan voor ons,

de ontrouw van een ouder
of een huwelijkspartner,

geld dat we erven?

Of zijn we onze lichamen,
hun aangeboren talenten en tekortkomingen?

We leken hoe dan ook niet meer te zijn
dan genen en ervaring,

maar hoe hou je die twee uit elkaar?

Yeats stelde zichzelf
diezelfde universele vraag:

"Oh lichaam dat wiegt op de muziek,
oh verhelderende blik,

danser en dans, hoe onderscheid ik?"

Ik had al een uur gereden

toen ik in mijn achteruitkijkspiegel keek
en mijn eigen verhelderende blik zag.

Het licht in mijn ogen was daar al zolang
als mijn ogen blauw waren.

De neigingen en impulsen
die ervoor hadden gezorgd

dat ik als kleuter overboord viel
in een meer in Chicago.

Dat ik als tiener

in een woeste Cape Cod Bay
was gesprongen na een orkaan.

Maar ik zag ook in mijn spiegelbeeld

dat als Abed mij niet had verwond

ik nu waarschijnlijk een dokter zou zijn.

Een echtgenoot en een vader.

Ik zou minder bezig zijn met tijd en dood,

en ach ja, ik zou ook niet gehandicapt zijn.

Ik zou geen last hebben
van de duizenden beproevingen van mijn lot.

Het steeds weer krommen van vijf vingers,
de hoekjes uit mijn tanden

die komen van het bijten op alle dingen

die één enkele hand niet kan openen.

De danser en de dans zijn hopeloos verweven.

Het was ongeveer elf uur
toen ik rechtsaf sloeg

richting Afula
en een grote steengroeve passeerde.

Ik was al snel in Kfar Kara.

Opeens was ik zenuwachtig.

Maar Chopin klonk op de radio,
zeven prachtige mazurkas.

Ik stopte bij een tankstation

om te luisteren en rustig te worden.

Men had mij gezegd
dat je in een Arabische stad

maar de naam van een plaatselijke bewoner
hoeft te noemen

en dat die naam dan herkend zou worden.

Ik vertelde de mensen in deze stad
over Abed en mijzelf,

waarbij ik bewust aangaf
dat ik in vrede kwam.

Rond het middaguur kwam ik Mohammed tegen

bij een postkantoor.

Hij luisterde naar me.

Het gebeurde wel vaker dat
wanneer ik met mensen sprak

ik mezelf afvroeg waar ikzelf eindigde
en mijn handicap begon

want vele mensen vertelden mij
wat ze aan niemand anders hadden verteld.

Velen huilden.

Op een dag vroeg ik een vrouw
die ik op straat had ontmoet

waarom ze huilde.

Ze vertelde me dat haar tranen voortkwamen

uit het feit dat ik gelukkig en sterk was,

maar ook kwetsbaar.

Ik luisterde naar haar woorden.
Ik neem aan dat ze waar waren.

Ik was ik

maar ik was nu ik
ondanks het mank lopen.

Dat was wat mij maakte
tot wie ik ben.

Mohammed vertelde me wat hij waarschijnlijk

aan geen andere vreemdeling zou hebben verteld.

Hij bracht me naar een huis
met crèmekleurig stucwerk en reed weg.

Ik zat te bedenken wat ik zou zeggen

toen een vrouw naderde in een zwarte sjaal en jurk.

Ik stapte uit mijn auto
en zei: "Sjalom."

Ik stelde mezelf voor.

Ze vertelde me dat haar man Abed

vier uur later thuis zou komen van zijn werk.

Haar Hebreeuws was niet goed
en ze bekende later

dat ze dacht dat ik daar was
om het internet te installeren.

(Gelach)

Ik reed weg en keerde terug om half vijf,

dankbaar voor de minaret langs de weg

die me hielp om de weg terug te vinden.

Abed zag me terwijl ik naar de voordeur liep,

mijn jeans en flanel en stok,

en ik zag Abed,
een doodgewone man van gemiddelde lengte.

Hij droeg zwart en wit,
slippers over sokken,

een pluizende joggingbroek,
een gevlekte sweater,

een gestreepte skimuts
over zijn hoofd getrokken.

Hij verwachtte me.
Mohammed had gebeld.

Ogenblikkelijk schudden we elkaar
de hand en lachten.

Ik gaf hem mijn cadeau.

Hij zei me dat ik een gast was in zijn huis.

We zaten naast elkaar op een stoffen bank.

Daar ging Abed ogenblikkelijk verder met

zijn dramatische verhaal
dat hij zestien jaar eerder

over de telefoon was begonnen.

Hij was nog recentelijk geopereerd
aan zijn oog, zei hij.

Hij had ook problemen met zijn zij
en zijn benen.

En, oh ja, hij was zijn tanden verloren in het ongeluk.

Of ik wilde zien hoe hij ze uit kon doen?

Abed stond op en deed de tv aan

zodat ik niet alleen zou zijn
terwijl hij de kamer verliet.

Hij keerde terug
met polaroid foto's van het ongeluk

en zijn oude rijbewijs.

"Ik was knap." zei hij.

We keken naar zijn gelamineerde politiefoto.

Abed was niet zozeer knap geweest
als wel stevig,

met dik zwart haar,
een vol gezicht en een brede nek.

Deze jongeman had op 16 mei 1990

twee nekken gebroken,
waaronder de mijne,

een hersenpan gekneusd
en een leven genomen.

Eenentwintig jaar later
was hij dunner dan zijn vrouw,

zijn huid slap rond zijn gezicht,

terwijl hij keek naar een jonge Abed.

Ik bedacht hoe ik naar de foto
van mijn jonge zelf had gekeken

na het ongeluk,
en herkende zijn verlangen.

"Het ongeluk heeft ons beider levens veranderd,"
zei ik.

Abed liet me vervolgens een foto zien
van zijn verwoeste vrachtwagen.

Hij zei dat het ongeluk
de schuld was van een buschauffeur

op de linkerbaan
die hem niet had willen laten passeren.

Ik wilde het ongeluk
niet nogmaals beleven met Abed.

Ik had gehoopt op iets eenvoudigers:

om mijn Turks fruit om te ruilen voor drie woorden
en er dan weer vandoor te gaan.

Dus zei ik niet dat Abed
in zijn eigen getuigenverklaring

de ochtend na het ongeluk,

niets had gezegd over de buschauffeur.

Ik hield mijn mond omdat ik niet was gekomen
voor de waarheid.

Ik was gekomen voor wroeging.

Ik zocht wroeging

en liet de waarheid links liggen.

"Ik begrijp dat het ongeluk niet jouw schuld was,"
zei ik,

"maar doet het je pijn
dat andere mensen hebben geleden?"

Abed zei vier snelle woorden.

"Ja, ik heb geleden."

Abed vertelde me waarom hij had geleden.

Voor het ongeluk had hij een verdorven leven geleid.

Dus had God het ongeluk beschikt.

“Nu,” zei hij, “was hij een religieus man
en God was tevreden.”

Op dat moment besloot God tussenbeide te komen:

op de tv werd het nieuws getoond
over een verkeersongeluk

dat uren eerder drie mensen
had gedood in het noorden.

We keken samen naar het wrak.

"Vreemd," zei ik.

"Vreemd," erkende hij.

Ik had het idee dat daar, op Weg 804,

daders en slachtoffers waren,

twee elementen verbonden door een ongeluk.

Sommigen, zoals Abed,
zouden de datum vergeten.

Anderen, zoals ik,
zouden deze onthouden.

Het nieuwsbericht eindigde en Abed sprak.

"Het is jammer," zei hij,
"dat de politie in dit land

niet strenger is voor wegpiraten."

Ik was verbijsterd.

Abed had iets opmerkelijks gezegd.

Wees het op de mate waarin hij zichzelf
had vrijgesproken van het ongeluk?

Was het een bewijs van schuld, een bevestiging

dat hij langer opgesloten had moeten zitten?

Hij had zes maanden in de gevangenis gezeten,
en was zijn vrachtwagenrijbewijs
tien jaar lang kwijtgeraakt.

Ik liet mijn discretie varen.

"Eh, Abed," zei ik,

"Ik dacht dat je al wat verkeersprobleempjes had
vóór het ongeluk."

"Ach," zei hij,
"ik heb wel eens 60 gereden waar je maar 40 mag."

Waarmee 27 verkeersovertredingen -

rijden door rood licht, veel te hard rijden,

aan de verkeerde kant rijden van een afscheiding,

en tenslotte, remmend van die berg afrijden -

werden teruggebracht tot één.

Op dat moment begreep ik dat
ongeacht hoe overduidelijk de waarheid ook is,

de mens het altijd op een manier vertelt
waarmee hij kan leven.

De zondebok wordt de held.
De dader wordt het slachtoffer.

Op dat moment begreep ik
dat Abed nooit zijn excuses zou aanbieden.

Abed en ik dronken onze koffie.

We brachten 90 minuten samen door.

Ik ken hem nu.

Hij was geen bijzonder slecht mens,

of een bijzonder goed mens.

Hij was een man met beperkingen

die vriendelijk kon zijn voor mij.

Naar goed Joods gebruik,

wenste hij mij toe
dat ik 120 jaar oud zou worden.

Maar ik vond het moeilijk
om me verbonden te voelen met iemand

die zijn handen zo schoon had gewassen
van zijn eigen rampzalig handelen.

Iemand die zo weinig nadacht over zijn leven
dat hij zei

dat hij dacht dat er twee mensen
waren omgekomen bij het ongeluk.

Ik had nog heel veel
tegen Abed willen zeggen.

Ik had hem willen zeggen
dat het goed zou zijn

als hij mijn handicap zou erkennen.

Mensen doen er namelijk verkeerd aan
om vol bewondering

te kijken naar mensen zoals ik
die lachen terwijl we mank lopen.

Mensen weten niet dat zijzelf
veel ergere dingen hebben meegemaakt,

dat hartepijn veel harder aankomt
dan een op hol geslagen vrachtwagen.

Dat problemen van de geest nog groter zijn,

vele malen meer verwonden
dan honderd gebroken nekken.

Ik wilde hem vertellen

dat wat ons vooral maakt tot wat we zijn

niet in onze geest zit en ook niet in ons lichaam.

Niet wat ons overkomt,

maar hoe we daarmee omgaan.

"Dit," schreef psychiater Viktor Frankl,

"is de laatste van de menselijke vrijheden:

om je houding te kiezen onder elke omstandigheid."

Ik wou hem vertellen dat niet alleen de verlammers

en verlamden verder moeten gaan en zich moeten

verzoenen met de realiteit, maar wij allemaal -

zij die oud zijn, bezorgd, gescheiden, kalend,

of failliet. Iedereen.

Ik wou hem vertellen dat je niet hoeft te zeggen

dat een slecht ding goed is,

dat een ongeluk van God komt
en een ongeluk dus goed is,

dat een gebroken nek goed is.

Je kunt zeggen
dat een slecht ding waardeloos is,

maar dat deze wereld
nog steeds veel te bieden heeft.

Ik wou hem zeggen
dat onze opdracht uiteindelijk helder is:

we moeten boven tegenspoed staan.

We moeten goed zijn
en genieten van het goede.

Van onderwijs en werk en avontuur
en vriendschap - oh vriendschap -

en van de mensen om je heen en van liefde.

Maar bovenal wou ik hem de woorden van

Herman Melville meegeven.

Hij zei dat
"om werkelijk te genieten van lichamelijke warmte,

een klein deel van jezelf koud moet zijn,

want geen enkele eigenschap in deze wereld

staat op zichzelf."

Inderdaad, het gaat om het contrast.

Als je bedenkt wat je niet hebt,

ben je je werkelijk bewust
van wat je wel hebt,

en als de goden je goedgezind zijn,
kun je zelfs genieten van wat je hebt.

Dat is het unieke geschenk dat je kunt krijgen

als je op enige manier daadwerkelijk lijdt.

Je kent de dood,
en dus word je iedere ochtend wakker,

bruisend van leven.

Een deel van jezelf is koud,
dus kan een ander deel

werkelijk genieten van hoe het voelt om warm

of zelfs koud te zijn.

Als ik op een ochtend,
jaren na het ongeluk,

op stenen sta en de onderkant van mijn linkervoet

de plotselinge kou voelt,
mijn zenuwen eindelijk wakker,

dan is dat fantastisch, als een sneeuwbui.

Deze dingen zei ik echter niet tegen Abed.

Ik vertelde hem alleen maar dat hij niet twee,
maar één man had gedood.

Ik vertelde hem de naam van die man.

En ik zei: "Tot ziens."

Dank u.

(Applaus)

Dank u wel.

(Applaus)