Smartfonunuz bir insan haqları məsələsidi

İstifadə etdiyiniz smartfon sizin şəxsi zövqünüzdən daha artığını göstərir...eyni zamanda nə qədər yaxından izlənə bildiyinizi də müəyyən edə bilir. Gizlilik eksperti və TED Üzvü Christopher Soghoian Apple'da və Android cihazlarında istifadə olunan şifrələmələr arasındakı ciddi fərqi izah edir və get-gedə böyüyən rəqəmsal təhlükəsizlik bölgüsünə diqqət etməyimizə çalışır. "Hökümətin hədəfindən qoruna bilən insanlar təkcə varlılar və güclü insanlardısa, bu təkcə kibertəhlükəsizlik problemi deyil -- insan haqları məsələsidi" deyir Chris.

2016-cı ilin baharında

Apple və Federal Tədqiqatlar Bürosu (FBI)
arasındakı məhkəmə davası

bütün dünyanın diqqətini özünə çəkmişdi.

Apple mobil cihazlarına içindəki
məlumatları sahibindən başqa

hər kəsdən qoruyan təhlükəsizlik
özəllikləri gətirdi.

Bu o deməkdi ki, cinayətkarlar, xakerlər,
və hətta hökümətlər belə

bu şifrələr qarşısında əlacsız qalırlar.

Apple müştəriləri üçün bu əla şeydir.

Amma hökümətlər elə də razı görsənmir.

Gördüyünüz kimi Apple şirkəti
bu izlənmələrdən

kənarda qalmaq üçün ağıılı qərar veribdi.

Apple izlənməni hökümətlər və
istənilən başqa biri üçün

bacardığı qədər əlçatmaz etməyə çalışdı.

Qlobal smartfon bazarında

2 əsas smartfon işlətmə sistemi var:

iOS və Android.

iOS Apple tərəfindən düzəldilir,
Android isə Google tərəfindən.

Apple öz məhsullarının mümkün qədər
təhlükəsiz olduğundan

əmin olmaq üçün çoxlu pul və
zaman sərf edib.

Apple iPhone'larda olan bütün
informasiyaları avtomatik olaraq

şifrələyir, və bir Apple müştərisindən
digərinə göndərilmiş ismarıclar

istifadəçinin bir şey etməsinə

ehtiyac qalmadan öz-özünə şifrələnir.

Bu o deməkdir ki,

əgər polis şifrəsi olan bir iPhone
ələ keçirirsə

ondan hər hansı məlumatı çıxarmaqları
çox çətin məsələdi,

onu da hələ bacarsalar.

Əksinə, Android qurğularının təhlükəsizlik
sistemi isə elə də yaxşı deyil.

Android telefonları, ən azından alıcılara
satılmış

Android'lərin əksəriyyəti

yaddaşda saxlanılmış məlumatları öz-özünə
şifrələmir,

və telefonlardakı mesajlaşma proqramı da
şifrələmədən istifadə etmir.

Deməli, əgər polis Android telefonu ələ
keçirsə

böyük ehtimalla, istədiyi bütün
informasiyaları o cihazdan

götürə biləcək.

Dünyanın iki ən böyük şirkətindən

iki smartfon;

biri məlumatları avtomatik qoruyur,

digəri isə yox.

Apple dəbdəbəli məhsulların
satıcısıdı.

Bazarın yuxarı təbəqəsində hökmranlıq
edir.

Belə cihazlar satan istehsalçının
məhsullarında normal olaraq daha çox

funksiya olmağını gözləyərdik.

Amma hər kəsin iPhone'a gücü
çatmır.

Bu hissədə Android həqiqətən də
hökmranlıq edir:

bazarın orta və aşağı təbəqəsində,

telefon üçün 600 dollar xərcləyə bilməyən

və ya xərcləməyən bir milyard yarım

insan üçün smartfonlar.

Amma Android'in hökmranlığı
"rəqəmsal təhlükəsizlik bölgüsü"

dediyim yerə gətirib çıxarıb.

Yəni ki, informasiyaları avtomatik qoruyan
cihazları ala bilən varlılar ilə,

cihazları informasiyaları öz-özünə
qorumaq baxımından çox az

iş görən kasıbların təhlükəsizliyi və
gizliliyi arasında

böyüyən

bir fərq mövcuddur.

Adi bir Apple müştərisi düşünün:

bankir, hüquqşünas, həkim,
siyasətçi.

Bu adamların indi, get-gedə daha da çox,
ciblərində onların zənglərini,

ismarıclarını, cihazdakı bütün
məlumatlarını

özləri heç bir şey etməmiş

şifrələyən smartfonları var.

Bunun əksinə, kasıblar və cəmiyyətdəki
ən zəif təbəqələr

onları üstün nəzarətə qarşı tamam məğlub
buraxacaq cihazlardan istifadə edirlər.

Birləşmiş Ştatlarda, yaşadığım yerdə,

Afrikan Amerikanlarının şübhəli, təhdid
kimi görünməkləri ehtimalı, və ya

hökümət müşahidəsində hədəfə tuş
gəlməkləri

ehtimalı daha çoxdu.

Elə adətən bu Afrikan Amerikanlarıdır ki,
da onları

bu nəzarətdən qorumaq üçün heç bir
şey etməyən

Android cihazlarını istifadə edirlər.

Bu problemdir.

Bu nəzarətin bir alət olduğunu
unutmamalıyıq.

Əlində güc olanların gücsüzlərə
qarşı istifadə etdiyi

bir alətdir bu.

Baxmayaraq ki, Apple kimi şirkətlərin
şifrələməni insanlar üçün asanlaşdırması

mənim fikrimcə çox əla bir şeydir,

əgər özlərini hökümətin nəzərindən
qoruya bilən insanlar ancaq

varlı və güclülərdirsə,

onda

bu problemdir.

Və təkcə gizlilik və ya
kibertəhlükəsizlik problemi deyil.

Bu vətəndaş haqları məsələsidi.

Yəni ki, Android qurğularındakı bu
yetərsiz təhlükəsizlik

təkcə bu cihazlardan asılı olan kasıb və
zəif təbəqə istifadəçiləri üçün

problem deyil.

Bu əslində bizim demokratiya üçün
problemdir.

İzah edəcəm nə demək istədiyimi.

Müasir sosial hərəkatlar texnologiyaya
etibar edirlər --

"Black Lives Matter"dən, Ərəb Baharı'dan
tutmuş "Occupy Wall Street"ə qədər.

Bu hərəkatların təşkilatçıları və
iştirakçıları get-gedə daha da çox

smartfonlarla əlaqə qurur və bir araya
toplaşırlar.

Təbii olaraq bu hərəkatlardan çəkinən
hökümətlər də təşkilatçıları

və onların smartfonlarını hədəf altına
alacaqlar.

Tamamilə mümkündü ki, gələcək
Martin Luther King,

Mandela və ya Gandhi'nin iPhone'u olacaq
və bununla hökümət nəzarətindən

qoruna biləcək.

Amma yəqin ki,

ciblərində ucuz 20 dollarlıq Android
telefonları olacaq. Elə buna görə

əgər biz rəqəmsal təhlükəsizlik
bölgüsünü həll edəcək bir şey etməsək,

cəmiyyətimizdəki hər kəsin şifrələmədən
eyni cür faydalandığından və özlərini

dövlətin nəzarətindən eyni qədər qoruya

bildiklərindən əmin olmaq üçün heç bir
şey etməsək,

təkcə kasıb və zəif təbəqələr dövlətin
hədəfinə tuş gəlməyəcək,

həm də gələcək insan haqları hərəkatları
tam güclərini

əldə etməmişdən öncə məhv edilə
bilərlər.

Təşəkkürlər.

(Alqış)

Helen Walters: Chris, çox sağol.

Sənə bir sualım var.

Son zamanlar mətbuatda Facebook'dan

Mark Zuckerberg'in kamerasının üzərini
örtdüyünü və qulaqcığının mikrofon başlığı

ilə nəsə etdiyini gördük.

Mən də səndən bir şəxsi sual soruşmaq
istəyirdim,

Sən də bunu edirsən?

Burdakı hər kəsin əvəzinə, xüsusilə
özümçün, soruşuram

Bunu biz də etməliyikmi?

Biz də bu şeyləri örtməliyikmi?

Christopher Soghoian: yapışqan yapışdırmaq
-- əslində mən yara bandlarını xoşlayıram,

çünki adi zəng və ya Skype zəngi etmək
istəyəndə

onları çıxarıb təzədən geriyə
taxa bilərsən.

Web kameranızın üzərinə yapışqan

vurmaq gizliliyiniz üçün edə biləcəyiniz,
yəqin ki

ən yaxşı şeydi, etməyə dəyər.

Həqiqətən də web kameranızı ələ
keçirə biləcək pis məqsədli,

bədniyyətli proqramlar mövcuddur,

hətta işığı sönülü olanda belə.

Cinayətkarlar tərəfindən,sizi izləyənlər
tərəfindən istifadə olunur

"Köhnə sevgilini pusmaq" proqramını
təkcə 19.99 dollara onlayn almaq mümkündü.

Bu həqiqətən dəhşətlidi.

Və bu əlbəttə ki, hökümətlər
tərəfindən istifadə olunur.

Burda təbii ki, cinsi təcavüz məsələsi də
var,

ən çox da qadınlara və cəmiyyətimizdə
utandırıla bilən insanlara qarşı

istifadə olunan növ müşahidə sistemidi.

Hətta düşünürsünüz ki, gizlətməyə bir
şeyiniz yoxdur,

ən azından uşağınız varsa,
yeniyetmə gənclər varsa həyatınızda,

onların kameralarının üzərinə yapışqan
vurub onları qoruduğunuzdan əmin olun.

HW: Wow. Çox təşəkkürlər.
CS: Sağolun.

HW: Təşəkkürlər, Chris.

(Alqış)
Tərcümə - Ceyhun Babaşov