Jon Ronson: Vreemde antwoorden op de psychopatentest

Is er een definitieve lijn die gek van normaal scheidt? In een huiveringwekkende vertelstijl belicht Jon Ronson, auteur van The Psychopath Test, de grijze gebieden tussen die twee. (Met live-gemixt geluid van Julian Treasure en animatie door Evan Grant.)

Dit verhaal begint zo:
ik was bij een vriendin thuis,

en ze had in haar boekenkast
een kopie van het DSM-handboek,

de handleiding van psychische stoornissen.

Elke bekende psychische stoornis staat erin.

In de jaren 50 was het
nog maar een dun boekje.

Maar het werd dikker en dikker en dikker.

Nu zijn het 886 bladzijden.

Er staan 374 psychische stoornissen in.

Terwijl ik erin bladerde,

vroeg ik me af of ik ook psychische stoornissen had.

Het bleken er 12 te zijn.

(Gelach)

Ik had sowieso

een gegeneraliseerde angststoornis.

Ook heb ik een nachtmerriestoornis.

Die heb je als je terugkerende dromen hebt

waarin je wordt achtervolgd
of waarin je je een mislukkeling voelt--

al mijn dromen gaan over mensen die mij achternazitten

en roepen: "Je bent een een mislukkeling."

(Gelach)

Ik heb ouder-kind relationele problemen

wat ik mijn ouders verwijt.

(Gelach)

Ik maak een grapje. Ik maak geen grapje.

Ik maak wel een grapje.

Ik simuleerde.

Ik denk dat het vrij zeldzaam is

dat je zowel simuleert
als een gegeneraliseerde angststoornis hebt,

omdat simuleren mij erg angstig maakt.

Toen ik dit boek doorbladerde,

vroeg ik me af of ik veel gekker was
dan dat ik dacht dat ik was,

Misschien is het geen goed idee
om jezelf te diagnosticeren

als je geen beroeps bent.

Misschien heeft de psychiatrie
wel het vreemde verlangen

om normaal menselijk gedrag
als een psychische stoornis te labelen.

Ik wist niet wat hiervan waar was,

maar ik vond het toch wel interessant.

Ik dacht: misschien moet ik maar eens
een criticus van de psychiatrie gaan opzoeken

om zijn mening te vragen.

Zo kwam ik terecht bij de scientologen.

Ik maakte kennis met Brian.

Hij leidt een 'specialistenteam' van scientologen

die vastbesloten zijn
de psychiatrie te vernietigen.

Ze heten de CCHR.

Ik vroeg hem: "Kan je me aantonen

dat psychiatrie een pseudowetenschap is
die niet kan vertrouwd worden?"

Hij antwoordde: "Zeker."

Ik weer: "Hoe?"

Hij zei: "We gaan je laten kennismaken met Tony."

Ik: "Wie is Tony?"

Hij: "Tony is in Broadmoor."

Broadmoor is het Broadmoor Ziekenhuis.

Ook bekend als het Broadmoor Asiel
voor Criminele Psychiatrische Patiënten.

Ze sturen er seriemoordenaars

en mensen die zichzelf
niet kunnen helpen naartoe.

Ik zei tegen Brian: "Wat heeft Tony gedaan?"

Hij zei: "Een niemendalletje.

Hij heeft iemand afgerammeld of zo

en hij besloot waanzin te simuleren
om een gevangenisstraf te ontlopen.

Maar hij deed het zo goed
dat hij nu vastzit in Broadmoor

en niemand gelooft nog dat hij normaal is.

Wil je dat we proberen je in Broadmoor
binnen te krijgen om Tony te ontmoeten?"

Ik zei: "Ja, alstublieft."

Ik nam de trein naar Broadmoor.

In de buurt van Kempton Park
begon ik ongecontroleerd te gapen.

Honden doen dat ook

als ze angstig zijn.

We geraakten in Broadmoor.

Poort na poort na poort na poort

kwam ik in het wellnesscentrum,

waar je de patiënten kan ontmoeten.

Het ziet eruit als een gigantische hotel.

Allemaal pastel en rustgevende kleuren.

De enige harde kleur is
het rood van de paniekknoppen.

De patiënten begonnen binnen te komen.

Zij waren nogal zwaarlijvig
en droegen trainingsbroeken.

Ze zagen er erg volgzaam uit.

Brian de scientoloog fluisterde mij toe:

"Allemaal onder de medicatie."

Voor scientologen is dat zowat
het ergste kwaad in de wereld,

maar ik denk dat het
waarschijnlijk een goed idee is.

(Gelach)

Toen zei Brian: "Hier is Tony."

Een man kwam binnen.

Hij had geen overgewicht,
was in zeer goede conditie.

Hij droeg geen trainingsbroek,

maar een maatpak.

Hij had zijn arm uitgestrekt

als iemand uit The Apprentice.

Hij zag eruit als een man die een outfit wilde dragen

om me te overtuigen dat hij zeer gezond was.

Hij ging zitten.

Ik zei: "Is het waar dat je je hier naartoe hebt gefaked?"

Hij zei: "Zeker.
Ik heb iemand geslagen toen ik 17 was.

Terwijl ik in de gevangenis op mijn proces wachtte,

zei mijn celgenoot tegen me:

'Weet je wat je moet doen?

Doe alsof je gek bent.

Vertel hen dat je gek bent.
Zo kom je in een gezellig ziekenhuis terecht.

De verpleegsters brengen je pizza’s.

Je krijgt je eigen Playstation.'"

Ik zei: "Hoe speelde je dat klaar?"

Hij zei: "Ik vroeg naar de gevangenispsychiater.

Ik had net de film 'Crash' gezien

waarin mensen seksueel genot krijgen
door auto's tegen muren te crashen.

Dus zei ik tegen de psychiater:

"Ik krijg seksueel genot
door auto's tegen muren te crashen."

Ik zei: "Wat nog?"

Hij: "Oh, ja. Ik vertelde de psychiater

dat ik naar vrouwen wilde kijken
terwijl ze stierven,

omdat dat me het gevoel gaf normaler te zijn."

Ik zei: "Waar heb je dat vandaan?"

Hij zei: "Uit een biografie van Ted Bundy

die ze hadden in de gevangenisbibliotheek."

Maar hij speelde zijn waanzin zo goed

dat ze hem niet naar een gezellig ziekenhuis,

maar naar Broadmoor stuurden.

Zodra hij er was,

bekeek hij de zaak en vroeg gelijk naar de psychiater.

Hij zei: "Dit is een verschrikkelijk misverstand.

Ik ben niet geestelijk ziek."

Ik vroeg: "Hoelang zit je hier al?"

Hij zei: "Als ik mijn tijd in de gevangenis
voor de oorspronkelijke misdaad had uitgedaan,

had ik vijf jaar gekregen.

Nu zit ik al 12 jaar in Broadmoor."

Tony zei dat het een stuk moeilijker was
om mensen te overtuigen je gezond bent

dan het is om hen te overtuigen je gek bent.

Hij zei: "Ik dacht dat de beste manier
om normaal te lijken,

zou zijn om gewoon te praten over normale dingen

zoals voetbal of wat er op tv is.

Ik ben geabonneerd New Scientist

en onlangs stond er een artikel in

over hoe het Amerikaanse leger hommels africhtte
om explosieven op te sporen.

Ik zei tegen een verpleegster:

'Wist je dat het Amerikaanse leger hommels africht

om explosieven op te sporen?'

In mijn medisch dossier

lees ik dan:

"Vindt dat bijen explosieven kunnen opsporen."

Hij zei:"Ze zijn altijd op zoek

naar non-verbale aanwijzingen voor mijn mentale toestand.

Maar hoe zit je op een normale manier?

Hoe kruis je je benen op een normale manier?

Het is gewoon onmogelijk."

Toen Tony dat tegen mij zei,

dacht ik bij mezelf: "Zit ik wel als een journalist?

Kruis ik mijn benen als een journalist?"

Hij zei: "Naast me zit de Stockwell-Wurger
en aan de andere kant heb ik

de 'Sluip door de Tulpen'-verkrachter.

Ik kom niet vaak uit mijn cel,
omdat ik ze nogal beangstigend vind.

Dat zien ze weer
als een teken van de waanzin.

Ze zeggen dat het bewijst
dat ik afstandelijk en hautain ben."

Als je in Broadmoor liever
niet met seriemoordenaars omgaat,

is dat een teken van de waanzin.

Hij leek me volkomen normaal,
maar wist ik veel?

Thuis e-mailde ik zijn behandelende dokter,
Anthony Maden.

Ik vroeg: "Hoe zit nu de vork in de steel?"

Hij zei: "Wij accepteren dat Tony deed alsof hij gek was
om een gevangenisstraf te ontlopen.

Zijn hallucinaties, die nogal cliché leken,

verdwenen gewoon zodra hij in Broadmoor was.

Wij hebben hem onderzocht

en zijn tot de bevinding gekomen
dat hij een psychopaat is."

In feite is waanzin faken

precies het soort sluw
en manipulatief handelen van een psychopaat.

Je vindt het op de controlelijst: sluw en manipulatief.

Doen alsof het met je brein verkeerd gaat,

bewijst dat het met je brein verkeerd gaat.

Ik sprak met andere deskundigen.

Ze zeiden over het maatpak: typisch psychopaat.

Ook de artikelen 1 en 2 op de controlelijst:

vlotte babbel, oppervlakkige charme
en overmatig gevoel van eigenwaarde.

Ik zei: "Wat betekende het dat hij
geen omgang wilde met de andere patiënten?"

Typisch psychopaat:
hautain gedrag en ook gebrek aan empathie.

Dus alle dingen over Tony
die het meest normaal leken,

waren volgens zijn dokter het bewijs

dat hij op een nieuwe manier toch gek was.

Hij was een psychopaat.

Zijn dokter zei me:

"Als je er meer over wil weten,

kan je een psychopaat-spotter-cursus volgen.

Robert Hare, de bedenker
van de psychopaatcontrolelijst, geeft die."

Dus deed ik dat.

Ik ging op psychopaat-spotter-cursus

en ben nu een gediplomeerde --

en ik moet zeggen, zeer bedreven --

psychopaatspotter.

Hier wat statistieken:

Eén op de honderd gewone mensen is een psychopaat.

Er zijn 1.500 mensen in deze zaal.

Vijftien van jullie zijn psychopaten.

Al gaat dit cijfer naar de vier procent

voor CEO's en bedrijfsleiders.

Dus ik denk dat er een zeer goede kans is

dat er een 30 of 40 psychopaten in deze zaal zitten.

Dat moet wel op een bloedbad uitdraaien.

(Gelach) (Lacht)

Hare zei dat dat kwam
omdat het meest meedogenloze kapitalisme

psychopathisch gedrag beloont --

het gebrek aan empathie, de vlotte praat,

de sluwheid, het manipulatieve.

Misschien is het meest niets ontziende kapitalisme

wel een fysieke manifestatie van psychopathie.

Het is als een vorm van psychopathie

die ons allemaal heeft aangetast.

Hare zei me: "Het gaat niet over één of andere kerel op Broadmoor

die waanzin faket.

Wie kan dat wat schelen?

Het grote verhaal," zei hij,
"is de psychopathie van de bedrijven.

Ga daar eens wat psychopaten interviewen."

Dat probeerde ik. Ik schreef naar de mensen van Enron.

Ik zei: "Kan ik jullie in de gevangenis komen interviewen

om erachter te komen of jullie psychopaten zijn?"

Geen antwoord.

Dus veranderde ik van aanpak.

Ik e-mailde 'Kettingzaag Al' Dunlap,

de 'asset stripper' uit de jaren 90.

Hij kwam bij falende bedrijven
30 procent van de werknemers ontslaan

waardoor Amerikaanse steden
veranderden in spooksteden.

Ik e-mailde hem en zei:

"Ik geloof dat je wellicht
een zeer speciale hersenanomalie hebt

die je bijzonder maakt,

geïnteresseerd in het roofzuchtige
en het onverschrokkene.

Mag ik je komen interviewen

over die speciale hersenanomalie?"

Hij zei: "Kom maar."

Dus ging ik naar Al Dunlaps
grote herenhuis in Florida,

afgeladen vol beelden van roofdieren.

Er waren leeuwen en tijgers.

Hij nam me mee de tuin in.

Er waren valken en adelaars.

Hij zei me: "Daar heb je haaien."

Hij zei dit op een minder verwijfde manier.

"Haaien en tijgers."

Precies Narnia.

(Gelach)

Daarna gingen we naar zijn keuken.

Al Dunlap moest bedrijven in faling
van de ondergang redden.

Door 30 procent van de werknemers te ontslaan.

Vaak ging dat gepaard met een grap.

Bijvoorbeeld dit bekende verhaal:

iemand kwam naar hem toe en zei:
"Ik heb net een nieuwe auto gekocht."

Hij antwoordde: "Je hebt wellicht een nieuwe auto,

maar ik zal je vertellen wat je niet hebt, een baan."

Hij stond in zijn keuken met zijn vrouw, Judy,

en zijn lijfwacht, Sean, en ik zei:
"Je weet dat ik in mijn e-mail zei

dat je misschien een speciale hersenanomalie hebt
wat je wat speciaal maakt?"

Hij zei: "Ja, een geweldige theorie.

Net Star Trek. Je gaat waar niemand ooit is gegaan."

Ik zei: "Nou, sommige psychologen zeggen

dat dit je ...(Mompelt) maakt."

(Gelach)

Hij zei: "Wat?"

Ik zei: "Een psychopaat.

Ik heb een lijst van psychopathische eigenschappen bij.

Mag ik ze even met je overlopen?"

Hij keek ondanks zichzelf geïntrigeerd

en zei: "Oké, doe maar."

Ik zei: "Oké. Overdreven gevoel van eigenwaarde."

Dat kon hij moeilijk ontkennen.

Hij stond onder een gigantisch olieverfschilderij van zichzelf.

(Gelach)

Hij zei: "Nou, je moet in jezelf geloven!"

Ik zei: "Manipulatief."

Hij zei: "Dat is leiderschap."

Ik zei: "Oppervlakkig:

een onvermogen om een scala van emoties te ervaren."

Hij zei: "Wie wil gebukt gaan onder onzinnige emoties?"

Hij liep de psychopathische checklist af

totdat er slechts "Wie heeft mijn kaas gepikt?" overbleef.

(Gelach)

Maar ik merkte dat er die dag bij Al Dunlap
ook iets met mij gebeurde.

Wanneer hij iets gewoons tegen me zei --

zoals neen zeggen tegen jeugdcriminaliteit.

Hij zei dat hij in West Point was aangenomen.

Daar laten ze geen delinquenten toe.

Hij was ook tegen kortdurende huwelijken.

Hij is slechts twee keer getrouwd geweest.

Toegegeven, zijn eerste vrouw haalde
in haar echtscheidingspapieren aan

dat hij haar ooit bedreigde met een mes

terwijl hij zei dat hij zich altijd had afgevraagd
hoe mensenvlees smaakte.

Maar in slechte huwelijken zeggen mensen soms
stomme dingen tegen elkaar in het vuur van de discussie.

Zijn tweede huwelijk heeft 41 jaar geduurd.

Telkens hij iets zei dat mij niet psychopathisch
in de oren klonk,

vond ik dat ik dat niet in mijn boek moest zetten.

Toen realiseerde ik me dat
door een psychopaatspotter te worden

ikzelf een beetje psychopathisch was geworden.

Omdat ik hem per se in het psychopaatvakje wou klasseren.

Ik wou hem op basis
van zijn meest gekke eigenschappen klasseren.

Ik besefte dat ik dat eigenlijk al 20 jaar deed.

Alle journalisten doen dat.

We reizen de hele wereld af
met onze blocnotes in onze handen

in de hoop juweeltjes te vinden.

Die juweeltjes zijn altijd de ultraperifere aspecten

van de persoonlijkheid van de geïnterviewde.

We naaien ze aan elkaar als middeleeuwse monniken.

De normale dingen laten we eruit.

Hier worden bepaalde psychische stoornissen
enorm overgediagnosticeerd.

Bipolaire stoornis tijdens de jeugdjaren.

Zelfs kleuters van vier krijgen dat label opgespeld.

Een paar woedeaanvallen doet ze al

hoog op de bipolaire controlelijst belanden.

Toen ik terug was in Londen belde Tony me op.

Hij zei: "Waarom heb je mijn oproepen niet beantwoord?"

Ik zei: "Ze zeggen dat je een psychopaat bent."

Hij zei: "Ik ben geen psychopaat."

Hij zei: "Een van de items op de controlelijst
is gebrek aan wroeging,

maar een ander punt op de controlelijst
is sluw, manipulatief.

Dus als je zegt dat je wroeging
voor je misdaad voelt,

zeggen ze: "Typisch voor de psychopaat

om sluw te zeggen dat hij berouw voelt
terwijl dat niet zo is."

Het is als hekserij.
Ze zetten alles op zijn kop."

Hij zei: "Mijn proces komt voor.

Kom je er naartoe?"

Ik zei van ja.

Ik ging.

Na 14 jaar in Broadmoor lieten ze hem gaan.

Ze besloten dat ze hem niet
voor onbepaalde tijd konden vasthouden

omdat hij hoog scoorde op een controlelijst.

Dat betekent dat hij
een meer dan gemiddelde kans op hervallen had.

Dus lieten ze hem gaan.

Buiten op de gang zei hij tegen me:

"Weet je, Jon?

Iedereen is een beetje psychopathisch."

Hij zei: "Jij. Ik. Ook ik natuurlijk."

Ik zei: "Wat ga je nu doen?"

Hij zei: "Ik ga naar België

want er is daar een vrouw
waar ik een oogje op heb.

Maar ze is getrouwd.
Ik ga haar vragen te scheiden van haar echtgenoot."

(Gelach)

Hoe dan ook, dat was twee jaar geleden

en daar eindigde mijn boek.

De laatste 20 maanden ging alles goed.

Geen problemen.

Hij woonde met een meisje
in de buurt van Londen.

Volgens de scientoloog Brian

haalde hij de verloren tijd in
-- wat een beetje onheilspellend klinkt,

maar dat niet hoeft te zijn.

Helaas, na 20 maanden

ging hij terug een maand de gevangenis in.

Hij raakte betrokken in een caféruzie

en belandde voor een maand naar de gevangenis.

Dat is niet goed,

maar één maand impliceert ten minste dat die ruzie

niet al te erg moet zijn geweest.

Daarna belde hij me op.

Ik denk dat het klopt dat Tony terug vrij is.

Je moet mensen niet definiëren
op hun waanzinnigste randjes.

Tony is een semipsychopaat.

Hij is een grijs gebied in een wereld
die niet van grijze gebieden houdt.

Maar de grijze gebieden zijn de plaatsen
waar je de complexiteit vindt,

waar je de mensheid vindt

en waar je de waarheid vindt.

Tony zei tegen me:

"Jon, mag ik je op een drankje trakteren in een bar?

Ik wil je bedanken voor alles
wat je voor mij hebt gedaan."

Ik ben niet gegaan.
Wat zouden jullie hebben gedaan?

Bedankt.

(Applaus)