George Papandreou: Stel je voor: een Europese democratie zonder grenzen

Griekenland was het archetypische beeld van de Europese economische crisis, maar voormalig premier George Papandreou vraagt zich af of het niet een voorproefje is van wat ons te wachten staat. "Onze democratieën", zegt hij, "worden gegijzeld door systemen die te groot zijn om te falen, of, preciezer, te groot om te controleren." -- terwijl "politici als ikzelf het vertrouwen van hun volk hebben verloren." Hoe lossen we dat op? Door burgers weer directer aan een nieuwe democratische onderhandeling te laten deelnemen.

Deze speech wordt anders

dan alle speeches die ik ooit heb gegeven.

Vandaag wil ik jullie iets vertellen

over het falende leiderschap in de wereldpolitiek

en in onze globaliserende economie.

Ik zal geen kant-en-klare feelgood-oplossingen bieden.

Maar uiteindelijk
zal ik jullie dringend aanraden

om nogmaals na te denken,
risico's te nemen en je in te zetten

voor wat ik een wereldwijde evolutie
van de democratie noem.

voor wat ik een wereldwijde evolutie
van de democratie noem.

Falend leiderschap.

Waarin faalt ons leiderschap momenteel?

En waarom werkt onze democratie niet?

Ik geloof dat het falend leiderschap is

dat we jullie geen deel laten zijn van het proces.

Laat me, vanuit mijn persoonlijke ervaringen,

een inzicht met jullie delen,
zodat jullie een stap terug kunnen zetten

en misschien begrijpen waarom
het zo moeilijk omgaan is

met de huidige uitdagingen
en waarom de politiek

in een doodlopende straat terechtkomt.

Ik begin bij het begin.

Ik begin met de democratie.

Als je teruggaat naar de Oude Grieken,

was het een openbaring, een ontdekking,

dat we samen het vermogen hadden

om meester van ons eigen lot te zijn,

te onderzoeken, leren en bedenken

en dan een beter leven te ontwerpen.

De democratie was de politieke innovatie

die deze vrijheid beschermde

omdat we werden bevrijd van angst

zodat onze geest,
of het nu die van despoten of dogma's was,

zodat onze geest,
of het nu die van despoten of dogma's was,

de hoofdrol kon spelen.

De democratie was de politieke innovatie waardoor wij

de macht aan banden konden leggen,
of het nu die van tirannen

of hogepriesters was,

hun natuurlijke neiging
om macht en rijkdom te maximaliseren.

Ik begon dit voor het eerst te begrijpen

toen ik 14 jaar oud was.

Om huiswerk te vermijden,

sloop ik altijd naar de woonkamer beneden
om naar de verhitte discussies van mijn ouders

en hun vrienden te luisteren.

Griekenland was toen namelijk

in handen van een erg machtig establishment

dat het land verstikte.

Mijn vader voerde een veelbelovende beweging aan

om Griekenland opnieuw te bedenken.
Een Griekenland

waar vrijheid regeerde en waar misschien

de mensen, de burgers,
echt hun eigen land konden besturen.

Ik ging vaak met hem mee op campagne.

Hier kun je me naast hem zien.

Ik ben die jongere daar, aan de zijkant.

Je herkent me misschien niet

omdat ik mijn scheiding toen anders droeg.

(Gelach)

In 1967 dus, de verkiezingen stonden voor de deur,

de campagne liep goed,

het huis gonsde.

We konden echt voelen dat er

een grote progressieve verandering
op komst was in Griekenland.

Op een nacht rijden
militaire vrachtwagens naar ons huis.

Soldaten bestormen de deur.

Ze vinden mij op het dakterras.

Een sergeant komt op me af
met een machinegeweer,

zet het tegen mijn hoofd en zegt:

"Zeg me waar je vader is of ik schiet je dood."

Mijn vader, die zich had verstopt
in de buurt, komt tevoorschijn

en werd zonder vorm van proces
gevangen genomen.

Wij overleefden, maar de democratie niet.

Zeven gewelddadige jaren van dictatuur

brachten we in ballingschap door.

Vandaag de dag staan
onze democratieën opnieuw

voor het uur van de waarheid.

Laat me jullie een verhaal vertellen.

Zondagavond,

Brussel, april 2010.

Ik vergader met mijn collega's
in de Europese Unie.

Ik was net tot premier gekozen,

maar had het twijfelachtige genoegen
om te moeten onthullen

dat ons tekort geen 6 procent was,

zoals een paar dagen eerder
formeel was gerapporteerd,

door de vorige regering,
voor de verkiezingen,

maar eigenlijk 15,6 procent.

Maar het tekort was maar een symptoom

van veel grotere problemen voor Griekenland.

Ik was verkozen op basis van een mandaat, een missie

om deze problemen aan te pakken,

of het nu gebrek aan transparantie

en bestuurlijke verantwoordingsplicht was,

of dat het een cliëntelistische staat was

die gunsten verleende aan de machtigen -- belastingontwijking

uitgelokt en geholpen door een wereldwijd belastingontduikingssysteem,

politiek en media in de ban van specifieke belangen.

Maar ondanks ons electorale mandaat,

wantrouwden de markten ons.

Onze leningslasten vlogen omhoog.

We zouden onze verplichtingen
misschien niet kunnen nakomen.

Dus ging ik naar Brussel op een missie

om te pleiten voor een gezamenlijk Europees antwoord,

dat de markten zou kalmeren
en ons de tijd zou geven

om de noodzakelijke hervormingen door te voeren.

Maar we kregen geen tijd.

Stel je jezelf voor rond de tafel in Brussel.

De onderhandelingen zijn moeilijk,
de spanningen hoog,

de voortgang langzaam en dan, om 10 voor 2,

roept een premier:

"We moeten over 10 minuten klaar zijn."

Ik vroeg: "Waarom? Dit zijn belangrijke beslissingen.

Laten we nog iets langer beraadslagen."

Een andere premier onderbreekt ons en zegt:

"Nee, we moeten nu een overeenkomst hebben,

want over 10 minuten

openen de beurzen in Japan

met rampzalige effecten voor de wereldeconomie."

We kwamen snel tot een beslissing in die 10 minuten.

Ditmaal waren het niet de militairen geweest,

maar de beurzen, die een geweer
tegen onze gezamenlijke slaap hielden.

Wat volgde, waren de moeilijkste beslissingen in mijn leven.

Pijnlijk voor mij, pijnlijk voor mijn landgenoten,

waarbij bezuinigingen en soberheid werden opgelegd

en vaak aan hen die geen schuld hadden aan de crisis.

Met deze offers voorkwam Griekenland een faillissement

en de eurozone voorkwam een instorting.

Griekenland was inderdaad
de aanleiding geweest voor de eurocrisis

en er zijn mensen die mij
als de aanstichter zien.

Maar ik denk dat vandaag
de meesten het eens zouden zijn

dat Griekenland slechts een symptoom was

van veel dieperliggende,
structurele problemen in de eurozone,

kwetsbaarheden in het bredere
wereldeconomische systeem,

kwetsbaarheden van onze democratieën.

Onze democratieën zijn gevangen
door systemen die te groot zijn om te falen

of, om preciezer te zijn,
te groot om te controleren.

Onze democratieën zijn verzwakt
in de wereldeconomie

door spelers die wetten en belastingen kunnen ontwijken

en milieu- of arbeidsnormen kunnen ontduiken.

Onze democratieën worden ondermijnd

door de groeiende ongelijkheid

en de groeiende concentratie van macht en rijkdom.

Lobby's, corruptie, de snelheid van de markten

of gewoon het feit dat we soms
een dreigende ramp vrezen,

hebben onze democratieën beperkt

en ons vermogen beperkt
om ons voor te stellen hoe jullie in staat zijn

en ons vermogen beperkt
om ons voor te stellen hoe jullie in staat zijn

om oplossingen te vinden.

Griekenland was maar een voorproefje

van wat ons allemaal te wachten staat.

Ik had, veel te optimistisch, gehoopt

dat deze crisis een kans was
voor Griekenland, voor Europa,

voor de wereld, om radicale
democratische omvormingen

in onze instituties te maken.

Ik leerde echter een belangrijke les in nederigheid.

In Brussel, toen we wanhopig
keer op keer probeerden

gemeenschappelijke oplossingen te vinden,

realiseerde ik me dat
niemand van ons, niet één,

ooit met een dergelijke crisis
te maken had gehad.

Erger dan dat, we zaten in de val
van onze collectieve onwetendheid.

We werden geleid door onze angsten.

En onze angsten leidden
tot een blind vertrouwen

in de orthodoxie van de soberheid.

In plaats van steun te zoeken in de algemene

of collectieve wijsheid van onze samenlevingen,

erin te investeren om creatievere oplossingen te vinden,

keerden we terug naar politiek stoer gedrag.

En toen waren we verrast toen elke

nieuwe ad hoc-maatregel
geen einde maakte aan de crisis.

Dat maakte het natuurlijk heel makkelijk

om een zondebok te zoeken

voor ons collectieve Europese falen,

en dat was natuurlijk Griekenland.

Die losbandige, ledige, ouzozuipende,
Zorbadansende Grieken,

die zijn het probleem. Straf ze!

Een handig maar ongefundeerd stereotype

dat soms nog meer pijn doet dan soberheid zelf.

Maar laat me jullie waarschuwen,
dit gaat niet alleen over Griekenland.

Dit zou het patroon kunnen zijn

dat leiders keer op keer volgen

als we dergelijke complexe,
internationale problemen behandelen,

of het nu klimaatverandering, migratie

of het financiële systeem is.

Dat wil zeggen: onze collectieve capaciteit verlaten

om te zien wat onze mogelijkheden zijn,

slachtoffer worden van onze angsten,
onze stereotypen, onze dogma's

en onze burgers niet meer in het proces betrekken

in plaats van onze burgers
centraal te stellen in het proces.

Op die manier wordt het vertrouwen

van onze burgers, onze volken,
in het democratische proces

alleen maar meer beproefd.

Geen wonder dat vele politieke leiders,

inclusief ikzelf,

het vertrouwen van onze mensen hebben verloren.

Als oproerpolitie parlementen moet beschermen,

een beeld dat over de hele wereld
steeds gewoner wordt,

is er iets heel erg mis met onze democratieën.

Dat is waarom ik om een referendum
heb gevraagd om de Grieken

eigenaar te laten zijn van, en te laten beslissen
over de voorwaarden van het noodpakket.

Sommige van mijn Europese collega's

zeiden: "Dat kun je niet maken.

Dat zal weer een rampzalig effect
op de markten hebben."

Ik zei: "We moeten wel: voordat we
het vertrouwen in de markten kunnen herstellen,

moeten we het vertrouwen van
en tussen onze mensen herstellen."

Sinds ik mijn functie heb neergelegd,
heb ik tijd gehad om na te denken.

We hebben de storm doorstaan,
in Griekenland en in Europa,

maar de uitdaging blijft.

Als politiek de macht is om ons vermogen
voor te stellen en te gebruiken,

dan is de 60 procent jeugdwerkloosheid in Griekenland

en andere landen
een gebrek aan verbeelding

zo niet een gebrek aan mededogen.

Tot nu toe zijn we het probleem
met economie te lijf gegaan,

eigenlijk vooral met soberheid,

en we zouden zeker alternatieven
hebben kunnen ontwerpen,

een andere strategie,
een groene stimulans voor groene banen,

of gemutualiseerde schulden,
euro-obligaties

die door marktdruk noodlijdende landen
zouden kunnen steunen.

Die alternatieven zouden
veel beter doenlijk geweest zijn.

En toch ben ik gaan geloven
dat het probleem niet zo zeer

economisch, als wel democratisch is.

Dus laten we eens iets anders proberen.

Laten we eens kijken hoe we mensen
opnieuw een plaats kunnen geven in het proces.

Laten we het probleem met democratie te lijf gaan.

De Oude Grieken,
met al hun tekortkomingen,

geloofden in de wijsheid van de menigte

op hun beste momenten.
Op de mensen vertrouwen we.

De democratie zou niet kunnen werken zonder burgers

die beraadslagen, discussiëren, publieke verantwoordelijkheid nemen

voor publieke zaken.

Gewone burgers werden vaak
gekozen voor burgerjury's

om te beslissen over cruciale zaken van het moment.

Wetenschap, theater, onderzoek, filosofie,

puzzels en spelen,

dat waren dagelijkse oefeningen.

Het was een opleiding in participatie,

om het vermogen van onze burgers te doen groeien.

En degenen die de politiek ontweken,
dat waren idioten.

Want uit het Oude Griekenland,
uit het oude Athene,

daar kwam die term vandaan.

'Idioot' komt van de stam 'idio', zichzelf.

Iemand die egocentrisch, afgezonderd, uitgesloten is.

Iemand die niet deelneemt aan publieke zaken
of ze zelfs maar onderzoekt.

En participatie had plaats in de 'agora',
wat twee betekenissen had:

zowel een marktplein als een plaats
waar politiek overleg plaatsvond.

Markten en politiek waren toen één: verenigd,

toegankelijk, transparant,
omdat ze macht aan het volk gaven.

Ze dienen het volk, de 'dèmos', de democratie.

Direct boven regering en markten

heerste het volk.

Tegenwoordig hebben we markten geglobaliseerd

maar niet onze democratische instituties.

Dus onze politici zijn beperkt tot locale politiek,

terwijl onze burgers, al zien ze een grote capaciteit

ten prooi vallen aan krachten
die zij niet kunnen controleren.

Dus hoe kunnen we dan de twee helften
van de agora weer met elkaar verbinden?

Hoe democratiseren we globalisatie?

En dan heb ik het niet
over de noodzakelijke hervormingen

van de Verenigde Naties of de G20.

Ik heb het over hoe we de ruimte veiligstellen,

de dèmos, het waardenplatform,

zodat we al jullie vermogens kunnen gebruiken.

Dat is precies waar ik denk dat Europa in past.

Ondanks haar recente falen is Europa

's werelds meest succesvolle
grensoverstijgende vredesexperiment.

Dus laten we eens kijken
of het geen experiment kan zijn

in werelddemocratie,
een nieuw soort democratie.

Laten we eens kijken of we geen
Europese agora kunnen ontwerpen,

niet alleen voor producten en diensten,

maar voor onze burgers,
waar ze samen kunnen werken,

beraadslagen, van elkaar leren,

kunst en culturen uitwisselen,

waar ze met creatieve oplossingen kunnen komen.

Stel je eens voor dat Europese burgers

het vermogen zouden hebben
om direct te stemmen

voor een Europese president,

of burgerjury's die door het lot worden gekozen

om over cruciale en controversiële zaken te beraadslagen,

een pan-Europees referendum waar onze burgers,

de wetgevers, over toekomstige verdragen stemmen.

Een ideetje:

waarom niet de eerste echte
Europese staatsburgers creëren

door onze immigranten

geen Grieks of Duits of Zweeds
staatsburgerschap te geven,

maar een Europees staatsburgerschap?

En ervoor zorgen dat we daadwerkelijk

de werklozen machtigen
door ze een beurs te geven

waarmee ze overal in Europa kunnen studeren.

Waar onze gemeenschappelijke identiteit
de democratie is,

waar ons schoolsysteem participerend is,

en waar participatie leidt tot vertrouwen en solidariteit
in plaats van uitsluiting en xenofobie.

en waar participatie leidt tot vertrouwen en solidariteit
in plaats van uitsluiting en xenofobie.

Europa van en door het volk,

een Europa, een experiment
in het verdiepen en verbreden

van grensoverschrijdende democratie.

Sommigen zouden me kunnen beschuldigen van naïviteit,

als ik mijn vertrouwen stel
in de capaciteit en wijsheid van het volk.

Na tientallen jaren in de politiek,
ben ik ook pragmatisch.

Geloof me, ik was,

ik ben deel van het hedendaagse politieke systeem,

en ik weet dat verandering nodig is.

We moeten de politiek doen herleven als de kracht

om opnieuw een betere wereld
te bedenken en te ontwerpen.

Maar ik weet ook dat
deze ontwrichtende veranderkracht

niet door de hedendaagse politiek zal worden geleid.

De herleving van de democratische politiek

zal van jullie komen,
en ik bedoel jullie allemaal.

Iedereen die deelneemt aan
deze wereldwijde uitwisseling van ideeën,

of het nu hier binnen,

of net buiten de zaal is,

of online of lokaal, waar iedereen woont,

iedereen die stelling neemt
tegen onrecht en ongelijkheid,

iedereen die stelling neemt tegen hen die

racisme boven empathie prediken,

dogma boven kritisch denken,

technocratie boven democratie.

Iedereen die stelling neemt
tegen de ongecontroleerde macht,

of het nu is van autoritaire leiders,

plutocraten die hun bezittingen
in belastingparadijzen verbergen,

of machtige lobby's
die de machtige elite beschermen.

Het is in hun belang
dat wij allemaal idioten zijn.

Laten we dat niet zijn.

Bedankt.

(Applaus)

Bruno Giussani: Je lijkt
een politiek leiderschap te beschrijven

dat nogal onvoorbereid is,

gevangene van de grillen
van de financiële markten.

Die scene in Brussel die je beschrijft, vind ik

als burger doodeng.

Help ons begrijpen
hoe je je voelde na de beslissing.

Het was duidelijk geen goede beslissing,

maar hoe voelde je je daarna, niet als premier,

maar als George?

George Papandreou:
Natuurlijk waren er beperkingen

waardoor noch ik noch anderen

het soort besluiten konden nemen
dat we zouden hebben gewild

en natuurlijk had ik gehoopt
dat we de tijd zouden hebben gehad

om via hervormingen het tekort
aan te pakken in plaats van het te verkleinen,

om via hervormingen het tekort
aan te pakken in plaats van het te verkleinen,

het tekort dat het symptoom was van het probleem.

Dat deed pijn. Pijn omdat, allereerst

de jongere generatie werd getroffen en niet alleen,

veel van hen demonstreren buiten,

maar ik denk dat dit één van onze problemen is.

Geconfronteerd met deze crisissen,
hielden we de capaciteit,

het enorme vermogen van onze samenleving,
buiten dit proces

en voeren achterkamertjespolitiek.

Ik denk dat we dat moeten veranderen om echt

nieuwe vormen van participatie te vinden
met gebruikmaking van het enorme vermogen

van de hedendaagse technologie

en ook van onze denkers.
Ik denk dat we oplossingen kunnen vinden

die veel beter zijn, maar dat we open moeten zijn.

BG: Je lijkt te suggereren dat de weg vooruit

meer Europa is, en dat wordt geen gemakkelijk discours

op dit moment in de meeste Europese landen.

Eerder de andere kant -- meer gesloten grenzen

en minder samenwerking en misschien zelfs

uit sommige delen van de Europese constructie stappen.

Hoe rijm je dat?

GP: Een van de ergste dingen
die gebeurd zijn in deze crisis

is dat we met de vinger gingen wijzen.

Het fundamentele idee achter Europa is dat

we over grenzen kunnen samenwerken,

onze conflicten kunnen
overstijgen en samenwerken.

De paradox is dat door dit vingerwijzen

we minder in staat zijn om onze burgers te overtuigen

dat we samen zouden moeten werken,

terwijl we nu echt al onze capaciteit
samen moeten brengen.

terwijl we nu echt al onze capaciteit
samen moeten brengen.

Meer Europa betekent voor mij niet gewoon

meer macht aan Brussel geven.

Het is juist meer macht
aan de burgers van Europa geven,

zodat Europa echt een project van het volk wordt.

Dat zou denk ik een antwoord zijn

op sommige van de angsten
die we in onze samenleving hebben.

BG: George, bedankt voor je komst naar TED.

GP: Heel hartelijk bedankt. BG: Bedankt. (Applaus)