Ελπιδοφόρα μαθήματα από τη μάχη για να σωθούν τα τροπικά δάση

Το «Σώστε τα τροπικά δάση» είναι ένα παμπάλαιο περιβαλλοντικό μήνυμα - αλλά ο Τάσο Αζεβέντο μας ενημερώνει για το πώς πάει ο αγώνας στις μέρες μας. Παίρνοντας το έναυσμα από τις απογοητευτικές απώλειες της δεκαετίας του ΄90, νέοι νόμοι (και διαφανή δεδομένα) βοηθούν να επιβραδύνουμε τον ρυθμό αποψίλωσης των δασών στη Βραζιλία. Είναι αυτό αρκετό; Όχι ακόμα. Έχει πέντε ιδέες για το τι πρέπει να κάνουμε στη συνέχεια. Και ρωτάει εάν τα μαθήματα που πήραμε στη Βραζιλία μπορούν να εφαρμοστούν σε ένα ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα: την παγκόσμια κλιματική αλλαγή.

Όταν οι Πορτογάλοι έφτασαν
πριν 500 χρόνια στη Λατινική Αμερική,

προφανώς ανακάλυψαν
αυτό το εκπληκτικό τροπικό δάσος.

Ανάμεσα σε όλη αυτή τη βιοποικιλότητα
που έβλεπαν για πρώτη φορά,

γρήγορα τράβηξε την προσοχή τους
ένα συγκεκριμένο είδος.

Ένα δέντρο που, όταν έκοβαν τον κορμό,
έβγαζε ένα βαθυκόκκινο ρετσίνι

που ήταν πολύ καλό για βαφή,
ειδικά για τα υφάσματα των ρούχων.

Οι ιθαγενείς αποκαλούσαν
αυτό το δέντρο «πάου μπραζίλ»,

και γι' αυτό η χώρα ονομάστηκε αρχικά
«γη του Μπραζίλ», κι αργότερα Βραζιλία.

Είναι η μόνη χώρα στον κόσμο
που έχει το όνομα ενός δέντρου.

Φαντάζεστε, λοιπόν, πόσο τέλειο είναι
να είσαι δασολόγος στη Βραζιλία,

και για άλλους λόγους.

Προϊόντα των δασών
υπάρχουν παντού γύρω μας.

Πέρα όμως από αυτό,

το δάσος είναι πολύ σημαντικό
για τη ρύθμιση του κλίματος.

Στη Βραζιλία, σχεδόν το 70% της εξάτμισης
που δημιουργεί τη βροχή

προέρχεται ουσιαστικά από το δάσος.

Μόνο από τον Αμαζόνιο, εξατμίζονται
20 δισεκατομμύρια τόνοι νερού κάθε μέρα.

Πιο πολύ από όσο ο ίδιος ο Αμαζόνιος,
ο μεγαλύτερος ποταμός στον κόσμο,

ρίχνει στη θάλασσα κάθε μέρα,
δηλαδή 17 δισεκατμμύρια τόνους.

Αν βράζαμε νερό για να πάρουμε το ίδιο
αποτέλεσμα μέσω της εξατμισοδιαπνοής,

θα χρειαζόταν η παγκόσμια
παραγωγή ενέργειας για 6 μήνες.

Με λίγα λόγια,
μας παρέχει φοβερές υπηρεσίες.

Στον κόσμο έχουμε περίπου
40 δισεκατομμύρια στρέμματα δασών.

Πάνω-κάτω όσο η Κίνα, οι Η.Π.Α.,
ο Καναδάς και η Βραζιλία μαζί,

για να έχετε εικόνα της τάξης μεγέθους.

Τα τρία τέταρτα από αυτά
βρίσκονται στην εύκρατη ζώνη,

και μόνο ένα τέταρτο στους τροπικούς.

Όμως, αυτά τα 10 δισεκατομμύρια στρέμματα
έχουν τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα,

και πάνω απ' όλα, το 50%
της ζωντανής βιομάζας, τον άνθρακα.

Πριν 2.000 χρόνια είχαμε
60 δισεκατομμύρια στρέμματα δάσους,

50% περισσότερο απ' ότι έχουμε σήμερα.

Μέσα σε αυτά τα 2.000 χρόνια
χάσαμε 20 δισεκατομμύρια στρέμματα.

Ωστόσο, τα μισά από αυτά
τα χάσαμε τα τελευταία 100 χρόνια.

Κι αυτό, όταν στραφήκαμε
από την αποψίλωση των εύκρατων δασών

στην αποψίλωση των τροπικών δασών.

Σκεφτείτε λοιπόν αυτό:

Σε 100 χρόνια χάσαμε
την ίδια έκταση τροπικού δάσους

με αυτήν του εύκρατου δάσους
που χάσαμε σε 2.000 χρόνια.

Αυτός είναι ο ρυθμός καταστροφής
που έχουμε.

Η Βραζιλία είναι ένα σημαντικό
κομμάτι σε αυτό το παζλ.

Έχουμε το δεύτερο μεγαλύτερο δάσος
στον κόσμο μετά τη Ρωσία.

Αυτό σημαίνει ότι 12% των δασών
όλου του πλανήτη είναι στη Βραζιλία,

και ο Αμαζόνιος έχει το περισσότερο.

Είναι το μεγαλύτερο δάσος μας,
μια πολύ μεγάλη περιοχή.

Βλέπετε ότι η έκτασή του ισούται
με πολλές ευρωπαϊκές χώρες μαζί.

Έχουμε ακόμη 80% δασική κάλυψη.

Αυτά είναι τα καλά νέα.

Ωστόσο, χάσαμε 15% από αυτό
σε μόλις 30 χρόνια.

Οπότε, με αυτούς τους ρυθμούς,

πολύ σύντομα θα χάσουμε
τον πανίσχυρο ρυθμιστή του κλίματος

που έχουμε στον Αμαζόνιο.

Η αποψίλωση άκμαζε με γοργούς ρυθμούς

στα τέλη της δεκαετίας του '90
και στις αρχές του 2000.

(Ήχος αλυσοπρίονου)

(Ήχος δέντρου που πέφτει)

27.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα
μέσα σε ένα χρόνο.

Δηλαδή 27 εκατομμύρια στρέμματα.

Σαν να χάνεται η μισή Κόστα Ρίκα
κάθε χρόνο.

Εκείνη την περίοδο, το 2003 με 2004,

έτυχε να δουλεύω για την κυβέρνηση.

Μαζί με άλλους συναδέλφους
από το Τμήμα Εθνικών Δασών,

μας ανατέθηκε να φτιάξουμε μια ομάδα
για να εντοπίσουμε τις αιτίες αποψίλωσης

και να κάνουμε ένα σχέδιο δράσης
σε εθνικό επίπεδο,

εμπλέκοντας την τοπική αυτοδιοίκηση,
τη δημόσια διοίκηση,

τις επιχειρήσεις, την τοπική κοινωνία,

σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν
οι αιτίες του προβλήματος.

Έτσι καταλήξαμε σε ένα σχέδιο
144 δράσεων σε διάφορους τομείς.

Θα τις δούμε όλες, μια-μια αναλυτικά;

Όχι, απλά θα δώσουμε παραδείγματα
του τι κάναμε τα χρόνια που ακολούθησαν.

Αρχικά αναπτύξαμε ένα σύστημα μαζί
με το Ινστιτούτο Διαστημικών Εφαρμογών

με το οποίο μπορούσαμε
να ελέγχουμε που γίνεται αποψίλωση

σχεδόν σε πραγματικό χρόνο.

Έτσι τώρα στη Βραζιλία
υπάρχει το σύστημα DETER,

που κάθε μήνα ή κάθε δίμηνο

μας δίνει πληροφορίες
για το που συντελείται αποψίλωση

ώστε να μπορούμε να δράσουμε
τη στιγμή που συμβαίνει.

Κάθε πληροφορία είναι σε απόλυτη διαφάνεια

ώστε να μπορεί να αναπαραχθεί
από ανεξάρτητα συστήματα.

Αυτό μας επέτρεψε, μεταξύ άλλων,

να ανακτήσουμε 1,4 εκατομμύρια
κυβικά μέτρα παράνομης υλοτομίας.

Μέρος αυτής κόβεται και πωλείται

και τα έσοδα χρηματοδοτούν προγράμματα
ενίσχυσης των τοπικών κοινωνιών.

Ταυτόχρονα μας επιτρέπει να κάνουμε
μια τεράστια επιχείρηση

για τη μείωση της διαφθοράς
και της παρανομίας

οδηγώντας 700 άτομα στη φυλακή,
πολλοί εξ αυτών δημόσιοι λειτουργοί.

Μετά ορίσαμε ότι οι περιοχές
όπου γινόταν παράνομη αποψίλωση

δεν θα ελάμβαναν κανενός είδους
πίστωση ή χρηματοδότηση.

Παρακάμπτοντας το τραπεζικό σύστημα,
συνδεθήκαμε με τους τελικούς χρήστες.

Έτσι σουπερμάρκετ, σφαγεία κ.λ.π.

που αγοράζουν προϊόντα
από παράνομα αποψιλωμένες περιοχές,

θεωρούνται συνυπεύθυνοι για την αποψίλωση.

Συνδυάσαμε λοιπόν πολλά
για να περιορίσουμε το πρόβλημα.

Από την άλλη, έχουμε και θέματα
εγγείου ιδιοκτησίας να αντιμετωπίσουμε.

Πράγμα σημαντικό
για να μην υπάρχουν διαμάχες.

Δημιουργήθηκαν 500 εκατομμύρια στρέμματα
προστατευόμενης περιοχής,

που είναι σε έκταση περίπου όσο η Ισπανία.

Κι από αυτά, 8 εκατομμύρια
ήταν εδάφη ιθαγενών.

Τώρα αρχίζουμε να έχουμε αποτελέσματα.

Τα τελευταία 10 χρόνια λοιπόν,

η αποψίλωση μειώθηκε 75% στη Βραζιλία.

(Χειροκρότημα)

Αν το συγκρίνουμε αυτό

με τη μέση αποψίλωση
που είχαμε την τελευταία δεκαετία,

σώσαμε 87 εκατομμύρια στρέμματα,
που είναι σε έκταση όσο η Αυστρία.

Και το σημαντικότερο,

αποφύγαμε την έκλυση 3 δισεκατομμύρια
τόνων CO2 στην ατμόσφαιρα.

Αυτή είναι μακράν
η σημαντικότερη συνεισφορά

στη μείωση έκλυσης αερίων
του θερμοκηπίου μέχρι σήμερα.

Ίσως κάποιοι πιστεύουν

ότι τέτοιου είδους δράσεις
για τον περιορισμό της αποψίλωσης

θα έχουν οικονομικό αντίκτυπο

γιατί θα επηρεαστεί
η οικονομική δραστηριότητα.

Ωστόσο, συμβαίνει το εντελώς αντίθετο.

Στην πραγματικότητα, όταν είχαμε
τη μεγαλύτερη μείωση στην αποψίλωση,

η μέση ανάπτυξη της οικονομίας
διπλασιάστηκε

σε σχέση με 10 χρόνια πριν,
που η αποψίλωση ήταν σε εξέλιξη.

Αυτό αποτέλεσε ένα καλό μάθημα.

Ότι ίσως και να είναι εντελώς άσχετο,

κάτι που μαθαίνουμε
με τη μείωση της αποψίλωσης.

Ωραία όλα αυτά,
φυσικά είναι σπουδαίο κατόρθωμα

και προφανώς θα έπρεπε να είμαστε
πολύ περήφανοι γι' αυτό.

Όμως απέχει πολύ από το επιθυμητό.

Αρκεί μόνο να σκεφτεί κανείς
ότι η αποψίλωση στον Αμαζόνιο το 2013

ήταν πάνω από 5 εκατομμύρια στρέμματα.

Αυτό σημαίνει πως κάθε λεπτό

μια έκταση όσο δύο γήπεδα ποδοσφαίρου

αποψιλωνόταν στον Αμαζόνιο,
κι αυτό μόνο την περσινή χρονιά.

Αν αθροίσουμε την αποψίλωση
από όλα τα οικοσυστήματα στη Βραζιλία,

έχουμε ακόμα τον υψηλότερο δείκτη
αποψίλωσης στον κόσμο.

Σαν να είμαστε και ήρωες των δασών

αλλά και πρωταθλητές καταστροφής τους.

Απέχουμε, λοιπόν, πολύ
από το να είμαστε ικανοποιημένοι.

Πιστεύω ότι το επόμενο βήμα

είναι ο αγώνας για μηδενική απώλεια
τροπικού δάσους στη Βραζιλία

και αυτός πρέπει να είναι
ο στόχος μας για το 2020.

Να το επόμενο βήμα μας.

Πάντα με ενδιέφερε η σχέση

μεταξύ κλιματικής αλλαγής και δάσους.

Πρώτον, γιατί στην αποψίλωση οφείλεται
το 15% των αερίων του θερμοκηπίου,

οπότε αποτελεί
βασική αιτία του προβλήματος.

Όμως, τα δάση μπορούν να γίνουν
και βασική αιτία για τη λύση του,

αφού είναι το καλύτερο μέσο
αποθήκευσης του άνθρακα.

Υπάρχει κι άλλη σχέση
μεταξύ κλίματος και δάσους

κι αυτό ήταν που με συγκλόνισε το 2008
και έκανα στροφή στην καριέρα μου,

από τα δάση προς στην κλιματική αλλαγή.

Επισκέφτηκα τον Καναδά,
τη Βρετανική Κολομβία,

με επικεφαλείς από δασικές υπηρεσίες χωρών
που έχουμε ένα είδος συμμαχίας,

όπως ο Καναδάς, η Ρωσία,
η Ινδία, η Κίνα, οι Η.Π.Α.

Εκεί μάθαμε για το σκαθάρι της ελάτης

που κυριολεκτικά κατατρώει
τα δάση του Καναδά.

Τα καφετιά δέντρα που βλέπουμε εδώ,
είναι στην ουσία νεκρά δέντρα.

Στέκονται νεκρά κι αυτό οφείλεται
στις προνύμφες του σκαθαριού.

Ο πληθυσμός αυτού του σκαθαριού
περιορίζεται από το ψύχος τον χειμώνα.

Εδώ και πολλά χρόνια όμως,
δεν υπάρχει αρκετό κρύο τον χειμώνα

ώστε να περιοριστεί πραγματικά
ο πληθυσμός του σκαθαριού.

Κι αυτό εξελίχθηκε σε ασθένεια
που σκοτώνει δισεκατομμύρια δέντρα.

Έτσι έκανα τη διαπίστωση
ότι το δάσος είναι πραγματικά

ένα από τα πρώτα και ατυχέστερα
θύματα της κλιματικής αλλαγής.

Σκέφτηκα λοιπόν ότι,

ακόμα κι αν καταφέρναμε
με τους συναδέλφους μου

να βάλουμε τέλος στην αποψίλωση,

ίσως να χάναμε τη μάχη αργότερα
λόγω της κλιματικής αλλαγής

από πλημμύρες, υπερθέρμανση,
φωτιές και πάει λέγοντας.

Αποφάσισα λοιπόν
να αφήσω τη Δασική Υπηρεσία

και να δουλέψω για την αντιμετώπιση
της κλιματικής αλλαγής,

βρίσκοντας τρόπους να αντεπεξέλθω
σε αυτήν την πρόκληση.

Η πρόκληση της κλιματικής αλλαγής
είναι σχετικά σαφής.

Ο στόχος είναι ξεκάθαρος.

Θέλουμε να μειώσουμε την αύξηση

της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη
κατά δύο βαθμούς.

Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι' αυτό.

Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες τώρα.

Για να έχουμε, ωστόσο,
αυτή τη μείωση των δύο βαθμών

καθιστώντας δυνατή την επιβίωση μας,

η IPCC, η Διακρατική Επιτροπή
για την Αλλαγή του Κλίματος,

καθόρισε ότι έχουμε ένα περιθώριο
έκλυσης 1.000 δις τόνων CO2

από τώρα έως το τέλος του αιώνα.

Αν το διαιρέσουμε αυτό
με τον αριθμό των ετών,

έχουμε ένα μέσο περιθώριο
11 δις τόνων έκλυσης CO2 ανά έτος.

Τι είναι όμως ένας τόνος CO2;

Είναι πάνω-κάτω όσο εκλύει
ένα μικρό αυτοκίνητο σε ένα χρόνο,

διανύοντας 20 χιλιόμετρα τη μέρα.

Ή όσο μια πτήση χωρίς επιστροφή

από το Σάο Πάολο στο Γιοχάνεσμπουργκ
ή το Λονδίνο, χωρίς επιστροφή.

Με επιστροφή, δύο τόνοι.

Άρα, 11 δισεκατομμύρια τόνοι
είναι το διπλάσιο.

Οι εκλύσεις αερίων σήμερα ανέρχονται σε
50 δισεκατομμύρια τόνων, και αυξάνονται.

Αυξάνονται και ίσως φτάσουν
τα 61 δισεκατομμύρια μέχρι το 2020.

Πρέπει να τα μειώσουμε
σε 10 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050.

Και ταυτόχρονα,

ο πληθυσμός θα αυξηθεί από 7 σε 9 δις,

η οικονομία θα αυξηθεί,
από 60 τρις δολάρια που ήταν το 2010,

σε 200 τρις δολάρια.

Άρα είναι απαραίτητο
να είμαστε πολύ πιο αποτελεσματικοί

ώστε να πάμε από τους 7 τόνους άνθρακα
κατά κεφαλήν ανά έτος,

σε κάπου κοντά στον 1 τόνο.

Πρέπει να διαλέξετε.
Ή το αεροπλάνο ή το αυτοκίνητο.

Το ερώτημα είναι:
Μπορούμε αν το καταφέρουμε;

Και είναι ακριβώς το ίδιο ερώτημα που είχα

όταν ανέπτυσσα το σχέδιο
για τη μάχη της αποψίλωσης.

Είναι τόσο μεγάλο, τόσο πολύπλοκο
πρόβλημα. Ειλικρινά, μπορούμε;

Νομίζω πως ναι. Σκεφτείτε το εξής:

Το 60% των αερίων του θερμοκηπίου
στη Βραζιλία την περασμένη δεκαετία

οφειλόταν στην αποψίλωση.

Τώρα το ποσοστό είναι λιγότερο από 30%.

To 60% της γης είναι ενέργεια.

Αν λοιπόν διαχειριστούμε
απευθείας την ενέργεια,

όπως διαχειριστήκαμε την αποψίλωση,

ίσως υπάρχει ελπίδα.

Υπάρχουν 5 πράγματα
που νομίζω θα 'πρεπε να κάνουμε.

Πρώτον, να μην συνδέουμε
την ανάπτυξη με την έκλυση άνθρακα.

Δεν είναι ανάγκη
να εξαφανίσουμε όλα τα δάση

για να έχουμε περισσότερες δουλειές,
γεωργία και ανάπτυξη.

Αυτό το αποδείξαμε

όταν μειώσαμε την αποψίλωση
και η ανάπτυξη συνεχίστηκε.

Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί
και στον τομέα της ενέργειας.

Δεύτερον, πρέπει να δοθούν
τα κατάλληλα κίνητρα.

500 δις δολάρια δίνονται κάθε χρόνο
σε επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων.

Γιατί να μη αξιολογήσουμε τον άνθρακα και
να τον εντάξουμε στις ανανεώσιμες πηγές;

Τρίτον, πρέπει να καταγράφεται
με απόλυτη διαφάνεια,

πού, πότε και ποιος εκλύει
αέρια του θερμοκηπίου,

ώστε να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα
σε κάθε μια περίπτωση.

Τέταρτον, πρέπει να παρακάμψουμε
κάποια από τα στάδια της εξέλιξης,

που σημαίνει πως δεν χρειάζεσαι
να κάνεις σταθερή τηλεφωνία

όταν μπορείς να πας απευθείας στο κινητό.

Ούτε είναι αναγκαία τα ορυκτά καύσιμα

για το 1 δισεκατομμύριο ανθρώπων
χωρίς πρόσβαση σε ενέργεια,

όταν μπορούμε να τους δώσουμε
καθαρή ενέργεια.

Και, πέμπτο και τελευταίο,

πρέπει να αναλάβουν ευθύνη οι κυβερνήσεις,
οι επιχειρήσεις και η κοινωνία.

Υπάρχει δουλειά για όλους,
και τους χρειαζόμαστε όλους μαζί μας.

Κλείνοντας,

δεν βλέπω το μέλλον σαν ένα πεπρωμένο
που πρέπει να το ζήσουμε παθητικά.

Πρέπει να έχουμε το κουράγιο
να αλλάξουμε πορεία,

επενδύοντας σε κάτι νέο,

πιστεύοντας πραγματικά
σε μια τέτοια αλλαγή πορείας.

Νομίζω πως το πετυχαίνουμε
με την αποψίλωση στη Βραζιλία

κι ελπίζω να το καταφέρουμε
και με την παγκόσμια κλιματική αλλαγή.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)