Gerçek bir sen var mı?

Seni sen yapan nedir? Kendinle ilgili düşündüklerin mi, başkalarının seninle ilgili düşündükleri mi yoksa başka bambaşka bir şey mi? Bu konuşmada Julian Baggini felsefe ve nörobilimden faydalanarak şaşırtıcı bir cevap veriyor.

(TEDxYouth@Manchester'da çekildi)

Gerçek bir sen var mı?

Bu size çok garip bir soru gibi gelebilir.

Çünkü gerçek "sen"i nasıl bulacağınızı,

gerçek "sen"in ne olduğunu nasıl
bileceğinizi sorabilirsiniz.

Fakat gerçek bir "sen"in olması
gerektiği fikri oldukça bariz.

Dünya üzerinde gerçek olan
bir şey varsa o da sensin.

Bundan tam olarak emin değilim.

En azından bunun ne anlama geldiğini
biraz daha iyi anlamamız gerekiyor.

İçinde yaşadığımız kültürde

her birimizin bir öz, ruh gibi bir şeye
sahip olduğu düşüncesini destekleyen

bir çok şeyin olduğunu düşünüyorum.

"Sen"i tanımlayan,
sen olmanın anlamıyla ilgili

sabit ve değişmeyen bir şey var.

Burçlar, bir şekilde kendimizi
tanımlamanın en ilkel yollarından biri.

İnsanlar bunlara gerçekten
bağlanmış durumda.

Bunları, anlamlı olduklarını düşünerek

Facebook profillerine ekliyorlar,

Çin burçlarınızı bile biliyorsunuz.

Kişilik profili çıkartmak için bunun
daha bilimsel versiyonları da var;

Myers-Briggs testleri gibi.

Bunlardan birini yaptınız mı bilmiyorum.

Çok sayıda şirket bu testleri
personel alımında kullanıyor.

Çok sayıda soruya cevap veriyorsunuz

ve sonuçların sizin gerçek karakterinizi
ortaya çıkaracağı varsayılıyor.

Ve tabi ki, bunlara duyulan
hayranlık muazzam ölçüde.

Böyle dergilerde sol alt köşede

kişilikle ilgili hemen hemen her
konunun reklamını yapıyorlar.

Böyle bir dergi aldığınızda da (testlere)

karşı koymak da zor oluyor değil mi?

Testi çözerek öğrenme
stilinizin, sevme stilinizin

veya çalışma stilinizin
ne olduğunu keşfetmek.

Bu tarz bir insan mısın yoksa şu tarz mı?

Sonuçta keşfedilmesi gereken

bir çekirdeğimizin, özümüzün olması
fikrinde birleştiğimizi düşünüyorum.

Bu da kendimizle ilgili hayat
boyunca değişmeyen

sabit bir gerçeklik gibi.

Üzerinde durmak istediğim düşünce de bu.

Şimdi ve biraz sonra da belirteceğim gibi

bunu sadece garip biri
olduğum için sorgulamıyorum,

bu sorgulama çok uzun ve
hatırı sayılır bir tarihe sahip.

Genel fikir şu,

siz buradasınız.

Bireyler olarak sizlerin
böyle bir merkezi var.

Hayatınız boyunca tabii ki
birbirinden farklı olan

deneyimlerinizi ve benzeri
şeyleri biriktiriyorsunuz.

Anılarınız var ve

bu anılar kim olduğunuzu
oluştururken yardımcı oluyor.

Arzularınız var, bir
kurabiye için olabilir

ya da sabah saat 11'de bir okulda

konuşmak istemediğimiz
şeyler için olabilir.

İnançlarınız var.

Bu Amerika'da birinin arabasının plakası.

"Mesih 1" yazan bu plaka,

sürücünün Mesih'e olan inancını mı yoksa

Mesih olduklarını mı
ifade ediyor emin değilim.

Her iki açıdan da mesihlere inanıyorlar.

Bilgi birikimimiz var.

Hislerimiz ve deneyimlerimiz de var.

Sadece entelektüel şeyler değil.

Bir kişinin ne olduğuyla ilgili

kabul edilen genel model bu sanırım.

Yaşam tecrübelerimizden oluşan
tüm her şeye sahip bir kişi var.

Bugün ortaya koymak istediğim düşünce de

bu modelde çok temel bir hata var.

Tek bir tıklamayla
bu hatayı gösterebilirim.

Aslında tüm bu deneyimlerinizin
merkezinde "siz" yoksunuz.

Garip bir düşünce mi?
Belki de değil.

Orada ne var o zaman?

Tabii ki ortada anılar,
arzular, niyetler, duygular vesaire var.

Ancak aslında olan, bu şeylerin varlığı

ve bunların bir şekilde
bütünleşip, çakışıp,

birçok farklı şekilde
birbirine bağlanıyor olması.

Kısmen veya bütün olarak da
bağlantılı olabilirler

çünkü hepsi tek bir
beden ve beyine aitler.

Bununla beraber geçmişi hatırladığımızda
kendimizle, deneyimlerimizle

ilgili anlattığımız
bir hikaye olarak varlar.

Başka şeylerden dolayı bir şeyler yaparız.

İsteklerimiz, inandıklarımızın
bir sonucu aslında

ve hatırladıklarımız da ne
bildiğimiz hakkında bilgi veriyor.

Yani ortada tüm bu inançlar,

istekler, duygular, deneyimler var

ve bunların hepsi birbiriyle bağlantılı;

bu da sizsiniz.

Bazı açılardan genel kanıyla
arasında ufak farklar var

ve bazı açılardan da çok büyük.

Bu (fark) kendinizi,

hayattaki bütün deneyimlere
sahip bir şey olarak görmek

veya hayattaki deneyimlerinizin
bir derlemesi olarak görmek,

arasındaki değişimdir.

Parçalarınızın bir bütünüsünüz.

Fiziksel parçalar da bu
parçalara dahil tabii ki;

beyin, vücut ve kollar gibi ama
aslında çok önemli değiller.

Eğer kalp nakli geçirirseniz
halen aynı kişisinizdir.

Hafıza nakli geçirseniz
aynı kişi olur musunuz?

İnanç nakli geçirseniz
aynı kişi olabilir misiniz?

Kim olduğumuz, kendimizi anlama şeklimiz

deneyimleri olan sabit
bir varlıktan ibaret değil de

deneyimleri toplayan bir şey
olması fikri garip gelebilir.

Ama garip gelmemeli bence.

Bir bakıma bu genel kanı.

Az önce sizi karşılaştırmak için evrendeki,

en temel güçler hariç tutulursa,

hemen hemen her şey hakkında
düşünmeye davet ettim.

Suyu ele alım mesela.

Fen bilgisinde pek iyi değilimdir.

Su iki parça hidrojen ve bir parça
oksijene sahip diyebiliriz değil mi?

Bunu hepimiz biliyoruz.

Umuyorum ki bu odadaki hiç kimse bunun

su adında bir şeye hidrojen ve oksijen
atomlarının tutunduğunu

ve buna su dediğimiz anlamına
geldiğini düşünmemiştir.

Tabii ki hiçbirimiz böyle düşünmedik.

Çok basit ve net bir şekilde

suyun hidrojen ve oksijen moleküllerinin
uygun bir şekilde birleşmesinden

başka bir şey olmadığını anladık.

Evrendeki diğer her şey de aynı.

Saatimle ilgili bir gizem yok mesela.

Saatin bir yüzü, kolları, mekanizması

ve bataryası var deriz.

Ama asıl anlatmak istediğimiz,

saat adında bir şeye

tüm bu parçaları
bağladığımızı düşünmediğimiz.

Açık bir şekilde saatin parçalarını alıp

hepsini birleştirip bir saat
oluşturduğunu anlıyoruz.

Evrendeki diğer her şey böyleyse

biz neden farklı olalım?

Neden kendimizi

tüm parçalarımızın bir
bütünü olarak görmeyiz de

bu parçalara sahip ayrı,
daimi bir varlık olarak görürüz?

Bu bakış açısı çok da yeni değil aslında.

Köklü bir geçmişi var.

Budizm'de bulabilirsiniz,

17. ve 18. yüzyıl felsefesi zamanında

Locke ve Huma'a
baktığınızda görebilirsiniz.

Daha ilginç olan ise bu bakış açısının

git gide nöroloji bilimi tarafından
da desteklendiğini duyuyoruz.

Bir nöropsikolog olan
Paul Broks diyor ki,

"Bir merkez ve içerisinde de
bir öz olduğuna dair

derin bir öngörümüz var ve
bundan kurtulmamız zor

hatta imkansızdır diye tahmin ediyorum.

Ancak nöroloji bilimi gösteriyor ki

beyinde her şeyin bir
araya geldiği bir merkez yok."

Beyne ve beynin kendimizle ilgili algıyı

nasıl gerçekleştirdiğine bakarsak,

beyinde böyle bir kontrol noktası
olmadığını görürsünüz.

Her şeyin olduğu böyle bir
merkez yok.

Beyinde birçok işlem var

ve bunlar tamamen
birbirinden bağımsız sürdürülüyor.

Birbirleriyle olan ilişkilerinden ise

kendimizle ilgili algıyı çıkartıyoruz.

Kitapta bunun için "benlik hilesi"
terimini kullandım.

Mekanik bir hile gibi.

Olmadığımız anlamına gelmiyor.

Sadece içimizin aslında olandan

daha bütünleşik olduğunu
hissettiren bir hile.

Bunun endişe verici bir
iddia olduğunu düşünebilirsiniz.

"Eğer bu doğruysa,

hiç birimizin benliğinin
daimi bir esası olmadığı,

kalıcı bir özün yokluğu
anlamına mı geliyor,

benliğimiz bir illüzyon muydu?"
diye düşünebilirsiniz.

Bu gerçekten var olmadığımız
anlamına mı geliyor?

Gerçek bir "sen" yoktur.

Aslında birçok insan bu
illüzyon konuşmasını kullandı.

Üç psikolog, Thomas Metzinger, Bruce Hood,

Susan Blackmore gibi birçok kişi

illüzyon diliyle, benliğimizin
bir illüzyon, hayal ürünü

olduğunu konuştu.

Fakat bunun faydalı
bir bakış açısı olduğunu sanmıyorum.

Saate geri dönelim.

Saatin sadece kendi parçalarının
bir bütünü olması

saati bir illüzyon yapmadı.

Aynı şekilde biz de bir illüzyon değiliz.

Aslında çok karışık bir derleme,

bir şeylerin sıralı bir oluşumu olmamız

bizim gerçek olmadığımız
anlamına gelmiyor.

Kabaca şöyle bir benzetmede bulunabilirim.

Şelaleyi ele alalım mesela.

Arjantin'de Iguazu Şelaleleri vardır.

Takdir edersiniz ki böyle
bir şeyi düşündüğünüzde

daimi olan hemen hemen
hiçbir şeyini bulamazsınız.

Öncelikle her zaman değişiyor.

Değişiklikler, gelgitler ve
hava koşullarından dolayı

su sürekli yeni kanallar açıyor.

Bazıları kuruyor, yenileri yapılıyor.

Şelaleden akan suyun her
bir örneği farklı tabii ki.

Ama bu Iguazu Şelaleleri'nin
bir illüzyon olduğu anlamına gelmez.

Gerçek olmadıkları anlamına da gelmez.

Bundan anlamamız gerekense,

bir geçmişi olduğu, bütünlüğü
sağlayan şeyler oluşturduğu

ve de akıcı bir süreç,
her zaman değişen bir şey olduğudur.

Bence bu kendimizi
anlamamız için bir model.

Özgürleştiren bir
model olduğunu da düşünüyorum.

Zira eğer sabit, daimi ve ne olursa olsun

hayatınız boyunca değişmeyen
bir özünüz olduğunu düşünürseniz

bir anlamda kapana kısılmış olursunuz.

Bir özle doğdunuz,

bu ölene kadar olacağınız şey

ve eğer ölümden sonraki hayata
inanıyorsanız belki de devam edecek.

Ama eğer kendinizi böyle değil de

bir süreç, değişen bir şey
olarak düşünürseniz,

bence bu çok daha
özgürleştirici olacaktır.

Şelaleden farklı olarak

kendi değişimimizi bir
dereceye kadar yönlendirecek

kapasiteye sahibiz.

Bu noktada dikkatli olmamız
gerekiyor değil mi?

Eğer çok fazla X-Factor izliyorsanız

ne istersek olabileceğimiz
fikrine kapılmış olabilirsiniz.

Bu doğru değil.

Bu sabah harika müzisyenler dinledim

ve asla onlar kadar iyi
olamayacağıma eminim.

Çok çalışırım ve belki iyi de olabilirim

ama asıl doğuştan
yeteneğe sahip değilim.

Başarabileceklerimize dair limitler var.

Kendimizle ne yapabileceğimize
dair limitler var.

Ancak en azından bir anlamda
kendimizi şekillendirme

kapasitemiz de var.

Gerçek benliğiniz, önceden olduğu gibi,

bir yerlerde olup sizin
keşfedeceğiniz bir şey değil.

Ruhunuzun içine falan bakıp
gerçek benliğinizi bulamazsınız.

Kısmen yaptığınız, elinizden gelen

gerçek benliğinizi oluşturmaktır.

Bence bu çok, çok önemli,
özellikle yaşamınızın bu döneminde.

Son bir kaç yıldır ne kadar çok
değiştiğinizin farkına varacaksınız.

Eğer üç veya dört yıl öncesinin
videoları varsa

kendinizi tanıyamadığınız için
utanacaksınız muhtemelen.

Bu yüzden kendimizi
şekillendirebileceğimiz, kanalize edip

değiştirebileceğimiz bir şey olarak

görmemiz gerektiği
mesajını iletmek istiyorum.

Bu da Buda'dan,

"Kuyu yapanlar suya yön verir,

ok yapıcılar oku büker,

marangozlar odun kütüğü büker,

akıllı insanlar kendilerini tasarlar."

Sizi şu düşünceyle bırakmak isterim;

gerçek benliğiniz dışarıda
aramanız gereken,

gizemli ve belki de asla
bulamayacağınız bir şey değildir.

Yani gerçek bir benliğiniz var

ve bu biraz keşfetmeniz

ve biraz da oluşturmanız gereken bir şey.

Bence bu özgürleştirici ve
heyecanlı bir imkan.

Çok teşekkürler.