Wat is je echte zelf?

Wat definieert jou? Is het hoe je jezelf ziet, hoe anderen jou zien of nog iets heel anders? In deze presentatie komt Julian Baggini op basis van filosofie en neurologie tot een verrassend antwoord.

(Gefilmd op TEDxYouth@Manchester.)

Wat is je echte zelf?

Dat lijkt je misschien
een heel vreemde vraag.

Want, zul je zeggen,

hoe vind ik mijn echte zelf,

waaraan herken ik mijn echte zelf?

Enzovoort.

Maar het is in ieder geval wel duidelijk
dat er een echt zelf moet zijn.

Als er iets in de wereld echt is
dan ben jij het wel.

Toch ben ik daar niet zo zeker van.

Laten we eerst eens bekijken
wat dat precies betekent.

Een heleboel dingen
in de cultuur om ons heen

versterken het idee

dat ieder van ons
een kern heeft, een essentie.

Er is iets wat bepaalt wie jij bent,
iets wat jou definieert,

en het is permanent en onveranderlijk.

Een van de meest grove vormen

is de horoscoop.

Mensen zijn daar heel verknocht aan.

Ze zetten hem in hun Facebook-profiel

alsof hij van groot belang is.

Ze kennen zelfs hun Chinese horoscoop.

Meer wetenschappelijke versies hiervan

zijn allerlei manieren om
de persoonlijkheid te profileren,

zoals bijvoorbeeld de Myers-Briggs tests.

Misschien ken je ze.

Ze worden vaak gebruikt
bij personeelswerving.

Je beantwoordt een hoop vragen

en dat moet inzicht geven
in je persoonlijkheid.

En we zijn er zeer door gefascineerd.

Kijk, in weekbladen zoals deze,

in de hoek linksonder,
adverteren ze in bijna elk nummer

met een persoonlijkheidstest.

En de verleiding is
moeilijk te weerstaan, nietwaar?

Je doet de test om te zien
wat je leerstijl is,

je stijl van liefhebben
of je stijl van werken.

Ben je een type A of een type B?

Dus lijkt het een kwestie
van gezond verstand

dat er een kern, een essentie
bestaat van onszelf

die we kunnen ontdekken.

Die kern zou een permanente waarheid
over onszelf bevatten,

die ons leven lang hetzelfde blijft.

Dat idee wil ik aanvechten.

Ik zal je alvast zeggen,

ik doe dat niet om gek te doen,

die andere zienswijze heeft
een lange en eminente historie.

Die gezond-verstandversie was als volgt.

Dit ben jij.

Je bent het individu dat je bent
en je hebt een bepaalde kern.

Natuurlijk doe je in je leven

allerlei verschillende ervaringen op.

Dus heb je herinneringen

en die helpen je jezelf te definiëren.

Je wilt dingen, bijvoorbeeld een koekje.

Misschien wil je wel dingen
waar we niet over willen praten

in een school om elf uur 's ochtends.

Je zult in bepaalde dingen geloven.

Dit is een Amerikaans kenteken.

Nou weet ik niet
of dit kenteken, 'Messiah 1',

betekent dat de bestuurder
gelooft in de Verlosser

of dat hij zelf de Verlosser is.

Het gaat in ieder geval
over het geloof in een Verlosser.

Verder hebben we kennis,

gevoelens en ervaringen.

Het gaat niet alleen
om intellectuele dingen.

Dat is zo ongeveer
het gezond-verstandmodel

van wat iemand is:

er is een persoon
die al die menselijke ervaringen heeft.

Maar vandaag wil ik je laten zien

dat er iets aan dit model
fundamenteel niet deugt.

Ik kan het je met één click laten zien.

Er is niet echt een 'jij'
die middenin al die ervaringen staat.

Rare gedachte? Misschien niet.

Wat is er dan wel?

Er zijn zeker herinneringen,
wensen, intenties, gevoelens,

enzovoort.

Deze ervaringen bestaan echt

en ze zijn als het ware geïntegreerd.

Ze overlappen elkaar en zijn
op verschillende manieren verbonden.

Ze zijn onder andere,
of zelfs met name verbonden

omdat ze allemaal
bij hetzelfde lichaam en brein horen.

Ook is er een verhaal over onszelf
dat we in het leven roepen.

Dat wat we ervaren
wanneer we ons dingen herinneren.

We doen dingen vanwege andere dingen.

Dus wat we wensen, is voor een deel
het product van wat we geloven

en wat we ons herinneren,
bepaalt deels wat we weten.

Dus eigenlijk zijn er al die dingen

zoals overtuigingen, wensen,
gevoelens, ervaringen,

die zijn allemaal met elkaar verbonden

en dat ben jij gewoon.

Op één manier is het verschil
met het gezond-verstandmodel heel klein,

op een andere manier juist gigantisch.

Het is de verschuiving van

over jezelf denken als iets
wat al die ervaringen heeft

naar over jezelf denken als het collectief

van al die ervaringen.

Je bent de som van je delen.

Die delen zijn natuurlijk
ook fysieke delen,

hersenen, armen en benen,

maar die zijn in feite niet zo belangrijk.

Ook met een nieuw hart
zou je dezelfde persoon zijn.

Met een nieuw geheugen,
ben je dan nog dezelfde?

En met andere overtuigingen,
ben je dan nog dezelfde persoon?

Dit hele idee, dat we onszelf
zouden moeten zien,

niet als een permanent wezen
dat ervaringen heeft

maar als simpelweg
het collectief van ervaringen,

vind je misschien gek.

Toch zou het niet zo vreemd moeten zijn.

Het ligt eigenlijk zo voor de hand.

Denk bijvoorbeeld eens na,
ter vergelijking,

aan andere dingen in ons universum,

misschien alles behalve
de meest fundamentele krachten.

Neem zoiets als water.

Mijn natuurkunde is niet zo sterk hoor.

We zeggen dat water
bestaat uit twee deeltjes waterstof

en een deeltje zuurstof, toch?

Dat weten we allemaal.

Nou hoop ik dat niemand hier denkt

dat dat betekent dat er zoiets is
als de kern van water

waar waterstof- en zuurstofdeeltjes
aan vastgeplakt zitten

en dat is dan water.

Natuurlijk niet.

We begrijpen, als vanzelfsprekend,

dat water niets meer is

dan waterstof- en zuurstofmoleculen
in een bepaalde samenstelling.

Zo is het met alles in ons heelal.

Neem bijvoorbeeld mijn horloge,
daar is ook niets mysterieus aan.

We zeggen: het hééft wijzers
en een wijzerplaat,

een klokmechanisme en een batterij.

Maar we denken niet echt
dat er eerst een horloge is

waar we dan vervolgens
al die onderdelen aan vast maken.

We begrijpen donders goed
dat je de onderdelen neemt,

die zet je in elkaar
en het horloge ontstaat.

Als alles in ons heelal zo in elkaar zit,

waarom zouden wij anders zijn?

Waarom zien we onszelf

niet als louter het geheel van onze delen

maar als een apart, permanent iets
wat al die onderdelen heeft?

Nu is dit trouwens niet bepaald
een nieuw idee.

Het heeft al een lange historie.

Het boeddhisme ziet het zo,

je vindt het in 17e en
18e eeuwse filosofie

en tot op de dag van vandaag
bij mensen als Locke en Hume.

Interessant genoeg
hoor je het ook steeds meer

in neurologische kringen.

Dit is Paul Broks,
hij is klinisch neuropsycholoog

en hij zegt er dit over:

"We hebben een diepe intuïtie,
dat er een kern is, een essentie,

en dat gevoel is moeilijk,
misschien wel onmogelijk kwijt te raken.

Maar de neurologie leert ons
dat er geen centrum in de hersenen is

waar alles samenkomt."

Dus wanneer je kijkt naar de hersenen,

en je kijkt naar hoe die hersenen
een gevoel van identiteit mogelijk maken,

vind je daar geen centraal punt.

Er is geen centrum waar alles gebeurt.

Er vinden in de hersenen
allerlei processen plaats

en die werken allemaal
min of meer onafhankelijk van elkaar.

Het komt door de manier
waarop ze samenhangen

dat we dit gevoel van identiteit krijgen.

In het boek noem ik het de 'ego-truc'.

Het is net een mechanisch trucje.

Het is niet zo dat we niet bestaan

maar de truc is om ons
meer samenhang te laten voelen

dan er in werkelijkheid is.

Nou vind je dit misschien
een zorgwekkend idee.

Je denkt misschien: als dat zo is,

als in ieder van ons
geen duurzaam zelf aanwezig is,

geen blijvende essentie,

is ons 'zelf' dan niet een illusie?

Betekent dat dan
dat we feitelijk niet bestaan?

Er bestaat helemaal geen 'ik'.

Een heleboel mensen
beschouwen het ook als een illusie.

Dit zijn drie psychologen,
Thomas Metzinger, Bruce Hood,

Susan Blackmore,

zij praten inderdaad
in termen van illusie,

dat het zelf een fictie is,
een verzinsel.

Maar ik denk dat we daar
niet veel verder mee komen.

Neem dat horloge.

Alleen het feit dat het niet meer is
dan de som van zijn delen

maakt het nog geen illusie.

Op dezelfde manier zijn wij dat ook niet.

Het feit dat we alleen maar bestaan

uit die heel complexe ordening
van allerlei zaken,

betekent nog niet dat we niet echt zijn.

Laat ik je daar
een grove metafoor voor geven.

Neem zoiets als een waterval.

Dit zijn de watervallen
van Iguaçu in Argentinië.

Als je naar zoiets kijkt,

realiseer je je heel goed

dat hier in veel opzichten
niets permanents aan is.

Het verandert voortdurend.

Het water slijpt voortdurend
nieuwe geulen,

de getijden en het weer veranderen,

sommige dingen drogen op
en nieuwe dingen ontstaan.

En het water dat door de waterval stroomt

is natuurlijk geen moment hetzelfde.

Maar dat betekent nog niet
dat de waterval een illusie is.

Alsof hij niet echt zou zijn.

Het betekent dat we het moeten zien

als iets wat een geschiedenis heeft

en andere dingen die het samenhang geven

maar het is een proces,
voortdurend in verandering.

Dat lijkt me ook het model
om onszelf te begrijpen,

en ik denk een bevrijdend model.

Want als je denkt dat je
dit vaste, permanente zelf bent,

dat altijd hetzelfde is, je hele leven,
wat er ook gebeurt,

dan zit je eigenlijk gevangen.

Je bent dan geboren met een essentie

en dat ben je dan tot je dood gaat,

als je gelooft in een leven na de dood,
misschien wat langer.

Maar als je jezelf ziet,

niet als een vast gegeven
maar als een soort proces,

iets wat verandert,

dan is dat toch heel bevrijdend.

Want, anders dan de waterval,

hebben wij wel het vermogen

om tot op zekere hoogte zelf te bepalen
hoe we ons zullen ontwikkelen.

Nou moeten we hier voorzichtig mee zijn.

Als je teveel kijkt naar X-Factor
krijg je misschien het idee

dat je kunt worden wat je maar zou willen.

Dat is niet zo.

Ik heb net fantastische muzikanten gehoord

en ik ben ervan overtuigd
dat ik nooit zo goed kan worden.

Door hard te oefenen
word ik misschien goed

maar ik heb gewoon niet
het aangeboren talent.

Er zijn grenzen
aan wat we kunnen bereiken.

Er zijn grenzen
aan wat we van onszelf kunnen maken.

Maar desalniettemin hebben we het vermogen

om onszelf tot op zekere hoogte te vormen.

Als je het zo ziet, is je echte zelf

niet zozeer iets wat je kunt ontdekken.

Je vindt jezelf dus niet
door in je ziel te kijken.

Wat je op zijn minst ten dele doet

is daadwerkelijk jezelf creëren.

Ik denk dat dat heel erg belangrijk is,

in het bijzonder op jullie leeftijd.

Je zult je ervan bewust zijn

hoeveel je de laatste jaren
bent veranderd.

Mocht je video's van jezelf zien
van een paar jaar geleden

dan voelt dat waarschijnlijk vreemd
omdat je jezelf niet herkent.

Wat ik probeer duidelijk te maken

is dat we onszelf moeten zien
als iets wat we kunnen vormen

en kunnen veranderen.

Boeddha zei het zo:

"Bron-makers leiden het water,

pijlmakers buigen de pijl,

timmerlui buigen een blok hout,

wijze mensen vormen zichzelf."

Dit idee geef ik jullie mee,

dat je echte zelf niet iets is
wat je moet gaan zoeken,

een mysterie wat je misschien nooit vindt.

In zoverre je een echt zelf hebt

kun je het wellicht voor een deel vinden

maar zeker voor een deel ook zelf creëren.

Ik denk dat dat een heel bevrijdend
en een heel opwindend idee is.

Dank jullie wel.