Haksız olduğumuz hâlde, neden haklı olduğumuzu düşünürüz?

Bakış açısı her şeydir, özellikle de inançlarımızı gözden geçirirken. Bakış açınızı her şeye rağmen koruyacak bir asker misiniz ? Ya da merak ile iç içe geçmiş bir gözcü mü ? Julia Galef bu iki zihniyetin arkasındaki motivasyonları ve de bu zihniyetin bilgiyi yorumlayışımızı nasıl şekillendirdiğini 19. yüzyıl Fransa'sından bir anektod ile anlatıyor. Galef, sabit fikirleriniz test edildiğinde diye soruyor: "En çok neyi istersiniz? Kendi inançlarınızı savunmayı mı, yoksa dünyayı mümkün olan en berrak şekilde görmeyi mi?"

Şimdi, bir anlığına hayal
etmenizi istiyorum,

savaşın ortasında bir askersiniz.

Belki bir Roma piyadesi,
belki de Ortaçağ bir okçusu

ya da bir Zulu savaşçısısınız.

Yer ve zaman gözetilmeksizin
değişmeyen bazı şeyler vardır.

Adrenalininiz yükselir

ve hareketleriniz içgüdüsel refleksleriniz
tarafından yönlendirilir,

kendinizi ve çevrenizi korumak için
ve de düşmanı yenebilmek için

bulunan kökleşmiş refleksler.

Şİmdi ise, bambaşka bir rol oynadığınızı
hayal etmenizi istiyorum,

bir izci rolü.

İzcinin görevi saldırmak
ya da savunmak değildir.

İzcinin işi anlamaktır.

İzci yola çıkar,

etrafı haritalandırır,
potansiyel engelleri belirler.

İzcinin öğrenmeyi umduğu şey,
bir nehrin karşısındaki

uygun bir yerde bulunan bir köprüdür.

Fakat her şeyden önce, izci
orada gerçekten ne olduğunu

olabildiğince kesin
bir şekilde bilmektir.

Gerçek bir orduda, asker de
izci de esastır.

Fakat iki rolü de günlük hayatımızda

bilgi ve fikirleri nasıl
işlediğimizin bir metaforu

olarak düşünebiliriz.

Bugün tartışacağım şey ise,
iyi muhakeme edebilmenin,

tutarlı öngörülerde bulunmanın,
iyi kararlar vermenin,

çoğunlukla hangi zihniyette
olduğunuz ile ilgili olması.

Bu zihniyeti örneklendirebilmek için,

sizi 19. yüzyıl Fransa'sına götüreceğim,

bu zararsız kâğıt parçasının

tarihteki en büyük politik
skandalı başlattığı yere.

1984 yılında Fransız Genel Kurmay
subayları tarafından keşfedilmişti.

Atık kâğıt kutusunda parçalanmıştı,

fakat bir araya getirilince,

fark edildi ki, aynı rütbeden birisi

Almanya'ya askeri sırları satıyordu.

Büyük bir soruşturma başlatıldı

ve şüpheler hızlıca tek bir
kişiyi gösterdi,

Alfred Dreyfus.

Temiz bir sicili vardı,

geçmişte yaptığı bir yanlışı yoktu,
sırları satmak için bir sebebi yoktu.

Fakat Dreyfus o rütbedeki
tek Musevi subaydı

ve maalesef ki Fransız ordusu o sırada
fazlaca Musevi karşıtıydı.

Dreyfus'un el yazısı, nottaki
el yazısı ile karşılaştırıldı

ve de uyuştuğuna karar verildi.

Dışarıdan bakan profesyonel
el yazısı uzmanları

benzerlikten çok da emin değildi

ama bunu kafanıza takmayın.

Dreyfus'un dairesine gittiler

ve casusluk işaretleri için
aramalar yaptılar.

Dosyalarını incelediler
ve hiçbir şey bulamadılar.

Bu onları Dreyfus'un yalnızca suçlu
olduğuna değil,

delilleri onlar bulmadan
önce sakladığı için

sinsi olduğuna da ikna etmişti.

Sonra, suçlayıcı detaylar için

kişisel tarihine baktılar.

Öğretmenleriyle konuştular,

okulda yabancı diller
okuduğunu öğrendiler,

bu da ileriki hayatında yabancı devletler
ile gizlice anlaşma isteğini

açıkça gösterdi.

Aynı zamanda öğretmenleri Dreyfus'un
çok iyi hafızası ile tanındığını söyledi,

ki bu da şüpheliydi, değil mi?

Biliyorsunuz, bir casusun birçok şeyi
hatırlaması gerekir.

Sonuç olarak dava duruşmaya gitti
ve Dreyfus suçlu bulundu.

Sonrasında Dreyfus'u meydana götürdüler,

ritualistik olarak üniformasından
rütbelerini söktüler

ve kılıcını ikiye ayırdılar.

Bunun adı Dreyfus'un aşağılanışıydı.

Güney Amerika kıyılarındaki

çorak bir kaya parçası
olan Şeytan'ın adasında

hayat boyu hapis cezası verdiler.

Dreyfus oraya gitti ve günlerini
yalnız bir şekilde,

Fransız hükûmetine yazdığı mektuplarda
onlara davasını tekrar açmaları

ve masumiyetini keşfetmeleri
için yalvardı.

Genel olarak Fransa konuyu
kapanmış varsaydı.

İlginç olan şey ise, subayların

neden Dreyfus'un suçlu olduğuna

bu kadar çok ikna olmalarıydı.

Yani, ona komplo kurduklarını,

iftira attıklarını bile varsayabilirsiniz.

Fakat tarihçiler böyle düşünmüyor.

Bildiğimiz kadarıyla,

subaylar Dreyfus'a karşı olan davanın
güçlü olduğuna inanıyorlardı.

Bu da bizi merak ettiriyor:

İnsan zihni bu kadar değersiz delilleri,

bir insanı mahkûm etmek için

nasıl yeterli bulabilir ?

Bilim adamları bu meseleye
"Gerekçeli muhakeme" adını veriyor.

Bu hadisede bilinçaltı motivasyonlarımız,

tutkularımız, korkularımız

bilgiyi yorumlayışımızı şekillendiriyor.

Bazı bilgiler, fikirler dostumuz gibiler.

Kazanmalarını isteriz,
onları müdafaa etmek isteriz.

Bazı bilgiler ise düşmanlarımızdır

ve de onları vurmak isteriz.

Bu sebeple ben "Gerekçeli muhakeme" yerine
"Askeri zihniyet" diyorum.

Muhtemelen hiçbiriniz
Fransız-Musevi bir subaya

yüksek ihanet sebebiyle zulüm etmediniz,

öyle umuyorum.

Fakat belki politika veya spor takip
ediyorsunuz, fark etmiş olabilirsiniz ki

hakem sizin takımınıza faul verdiğinde,

örneğin,

o kadar hırslısınız ki hakemin yanlış
karar verdiğini düşünüyorsunuz.

Fakat hakem diğer takıma
faul verdiğinde -- harika!

İyi bir karar, detaylarını
incelemeyelim diyorsunuz.

Ya da belki de tartışmalı bir politikayı

inceleyen bir araştırma
ya da makale okudunuz,

ölüm cezası gibi.

Araştırmacıların ortaya koyduğu gibi

ölüm cezasını destekliyorsanız

ve de araştırma bu cezanın
etkisiz olduğu yönündeyse,

o zaman bu araştırmanın kötü
hazırlandığına inanmak için

yüksek bir şekilde motivesinizdir.

Ama bu araştırma, ölüm cezası
işe yarıyor diyorsa,

iyi bir araştırmadır.

Ölüm cezasını desteklemiyorsanız da
aynı şekilde.

Sağduyumuz hangi tarafın kazanmasını
istiyor olmamıza göre

bilinçsiz bir şekilde etkileniyor.

Bu duruma çok sık rastlanıyor.

Bu bizim sağlığımızı, ilişkilerimiz
hakkındaki düşüncelerimizi

ve nasıl oy vermeye karar verdiğimizi

ve de nelerin adil veya etik olduğunu
düşündüğümüzü şekillendiriyor.

Gerekçeli muhakemenin ya da
askeri zihniyetin bana

en korkunç gelen kısmı ise,

bilinçsizce yapılması.

Objektif ve adil olduğumuzu düşünsek de

masum bir insanın hayatını
yerle bir edebiliriz.

Fakat, neyse ki Dreyfus için hikâye
burada bitmiyor.

Bu Albay Picquart.

Fransız ordusundaki bir başka
yüksek rütbeli subay

ve diğer birçok insan gibi o da
Dreyfus'u suçlu sandı.

O da ordudaki birçok insan gibi
Musevi karşıtıydı.

Fakat bir noktada Picquart
şüphe duymaya başladı:

"Ya hepimiz Dreyfus
hakkında yanılıyorsak?"

Olan şuydu ki, Picquart, Almanlar için

Dreyfus hapse girdikten sonra da

yapılan casusluğun
devam ettiğini keşfetti.

Bir de ordudaki başka bir subayın
el yazısının kâğıt parçasındaki

yazıyla mükemmel bir şekilde
eşleştiğini ortaya çıkardı.

Dreyfus'un el yazısından
daha çok benziyordu.

Bu bulguları üstlerine götürdü

fakat ya umursanmadı

ya da bulguları açıklamak için
karmaşık açıklamalar yapıldı,

"Bize tek gösterdiğin, Dreyfus'un
yazısını taklit edebilen

bir başka casusun daha olduğu

ve Dreyfus'un bıraktığı yerden
meşaleyi devraldığı.

Ancak Dreyfus hâlâ suçlu dediler."

Sonuç olarak, Picquart,
Dreyfus'u temize çıkardı.

Fakat bu iş 10 yılını aldı

ve bu sırada kendisi de orduya

itaatsizlik sebebiyle hapse girdi.

Birçok insan Picquart'ın bu hikâyenin
kahramanı olmadığını düşünüyor,

çünkü o da bir Musevi karşıtıydı,
buna katılıyorum.

Fakat kişisel olarak, Picquart'ın
Musevi karşıtı olması,

yaptıklarını daha da takdire değer
kıldığını düşünüyorum,

çünkü o da diğer subaylar gibi aynı

önyargılara sahipti.

Fakat gerçeği açığa çıkarma isteği diğer
her şeyin önüne geçti.

Yani bence,

Picquart, "İzci zihniyet" için
örnek bir kişi.

Bir fikrin kazanması
ya da kaybetmesinden ziyade,

olabildiğince dürüst bir şekilde

gerçekte ne olduğunu görebilme güdüsü,

hoş, rahat ya da keyifli olmasa bile.

Bu zihniyet benim şahsen tutkulu
olduğum zihniyet.

Geçtiğimiz birkaç yılı bu zihniyete

sebep olan şeyleri araştırarak geçirdim.

Neden bazı insanlar, en azından bazen,

kendi önyargıları ve motivasyonlarının
üstünden geçerek ve gerçekte ne olduğunu

ve delilleri olabildiğince objektif

bir şekilde görebiliyorlar?

Cevap duygusal.

Asker zihniyet nasıl duygulara
savunma ve kabilecilik gibi

kök salmış durumdaysa,

izci zihniyet de öyledir.

Yalnızca farklı duygulara kök salmıştır.

Mesela, izciler meraklıdır.

Yeni bilgiler ya da bir bulmacayı

çözme güdüsü öğrendiklerinde,

keyif duyduklarını söylemeleri olasıdır.

Beklentileriyle çelişen bir şeyler
karşılarına çıktığında,

kafaları karışabilir.

İzciler farklı değerlere sahiptirler.

Kendi inancınızı test etmenizin
erdemli olduğunu

söylemeleri olasıdır

ve de fikir değiştiren birinin güçsüz
gözüktüğünü söylemeleri

bir o kadar olası değildir.

Her şeyden öte, izcilerin
ayağı yere basar,

bu demektir ki bir birey olarak
kişisel değerleri

bir konu hakkında nasıl haklı ya da haksız
oldukları ile alakalı değildir.

Yani ölüm cezasının işe
yaradığına inanabilirler.

Eğer araştırmalar cezayı
işe yaramaz gösteriyorsa,

"Ah, yanılmış olmalıyım, kötü ya da aptal
olduğumu göstermez" diyebilirler.

Araştırmacıların bulduğu
bu kişisel özellik kümesi

ve ayrıca benim bulduğum anektod

iyi muhakemeyi öngörüyor.

Size bu kişisel özellikler ile iligili
aktarmak istediğim nokta;

hiçbir zaman ne kadar zeki
olduğunuz ya da ne kadar bilgili

olduğunuz ile alakası olmamasıdır.

Aslında IQ ile hiçbir ilgisi yok.

Nasıl hissettiğinizle alakalı.

Dönüp dolaşıp geldiğim "Küçük Prens"'in
yazarı olan Saint-Exupery'nin

bir sözü vardır,

“İnsanlara gemi yaptırmanın yolu,

onlara marangozluk öğretip görev

ve programlar vermek değil,

engin denizlerin özlemini aşılamaktır.”

Diğer bir deyişle,

birer birey ve toplum olarak
muhakeme yeteneğimizi

geliştirmek istiyorsak,

ihtiyacımız olan son şey talimat
verme mantığı

ya da boş laf ya da ihtimaller
ya da ekonomidir,

bu şeyler çok önemli olsa bile.

Ancak en çok ihtiyacımız olan şey ise,

izci zihniyetinin prensibleri.

Hissetme şeklimizi değiştirmeliyiz.

Bir konu hakkında yanıldığımızı
fark ettiğimizde,

utanç duymak yerine
gurur duymayı öğrenmeliyiz.

İnançlarımıza karşıt bir şeyler ile
karşılaştığımızda,

defansif olmak yerine kafa karışıklığı
hissetmeyi öğrenmeliyiz.

Size bırakmak istediğim soru ise:

En çok özlem duyduğunuz şey nedir?

Kendi inançlarınızı savunmayı
istiyor musunuz?

Ya da dünyayı olabildiğince berrak bir
şekilde görebilmeyi istiyor musunuz?

Teşekkür ederim.

(Alkışlar)