Điều gì tạo nên "Kafkaesque"? - Noah Tavlin

Xem toàn bài giảng tại: http://ed.ted.com/lessons/what-makes-something-kafkaesque-noah-tavlin

Thuật ngữ Kafkaesque đã đi vào ngôn ngữ để mô tả những trải nghiệm phức tạp và khó chịu không đáng có, đặc biệt là với bộ máy quan liêu. Nhưng đứng trong một hàng dài để điền vào đống giấy tờ khó hiểu có thực sự giúp ta nắm bắt được đầy đủ sự phong phú trong tầm nhìn của Kafka? Ngoài cách sử dụng thông thường của từ, còn điều gì khác tạo nên "Kafkaesque"? Noah Tavlin sẽ giải thích cho chúng ta.

Bài giảng của Noah Tavlin, minh hoạ hoạt hình bởi TED-Ed.

"Hẳn là ai đó đã dựng chuyện về Josef K.

Ông biết mình chưa làm gì sai,
nhưng một buổi sáng, ông bị bắt."

Đó chính là mở đầu của "The Trial",

một trong những tiểu thuyết
nổi tiếng nhất của tác giả Franz Kafka.

K, nhân vật chính, bị bắt chẳng vì tội gì

và phải trải qua một quá trình khó hiểu

nơi mà cả nguyên nhân ông bị bắt,

lẫn bản chất của các thủ tục tư pháp

đều không được giải thích rõ ràng.

Kiểu kịch bản này quá đặc trưng
với các tác phẩm của Kafka

đến mức các học giả
phải gán cho nó một từ mới.

Từ 'Kafkaesque' đi vào ngôn ngữ
để ám chỉ những trải nghiệm phức tạp

và gây khó chịu
một cách không cần thiết,

giống như việc phải vượt qua
những mê cung của bộ máy quan liêu.

Nhưng việc đứng xếp hàng dài
để điền vào đống giấy tờ khó hiểu

có thực sự nắm bắt đầy đủ
cái nhìn phong phú của Kafka?

Ngoài ý nghĩa thông dụng của nó,
điều gì làm nên Kafkaesque?

Truyện của Franz Kafka đúng là có nói tới
nhiều khía cạnh tầm thường và nực cười

của bộ máy quan liêu hiện nay,

một phần do trải nghiệm từ
nghề nhân viên bảo hiểm của ông

ở Prague vào đầu thế kỷ 20.

Nhiều nhân vật chính trong truyện
Kafka là nhân viên văn phòng

buộc phải vật lộn với
một mạng lưới những rào cản

để đạt được mục tiêu của mình,

và thường thì toàn bộ thử thách
trở nên vô hướng và vô lý

đến mức thành công trở nên vô nghĩa.

Ví dụ, trong truyện ngắn "Poseidon",

vị thần Hy Lạp cổ đại là người quản lý
cực bận rộn với công việc giấy tờ

đến mức ông không bao giờ có thời gian
để khám phá vùng nước của mình.

Hài ở đây là cả một vị thần
cũng không thể xử lý lượng giấy tờ

mà môi trường làm việc hiện đại yêu cầu.

Nhưng lý do là.

Ông không muốn ủy thác
bất cứ phần công việc nào cho ai

bởi ông cho rằng tất cả mọi người khác
đều không xứng đáng với nhiệm vụ.

Poseidon của Kafka là
tù nhân của cái tôi chính mình.

Câu chuyện đơn giản này
có tất cả các yếu tố

làm nên một kịch bản Kafkaesque thực sự.

Không chỉ có sự phi lý
của bộ máy quan liêu,

mà sự trớ trêu của lý luận vòng quanh
trong phản ứng với bộ máy đó

mới là đặc trưng của văn Kafka.

Những chuyện bi hài của ông giống như thể
thần thoại thời công nghiệp hiện đại

sử dụng logic giấc mơ
để khám phá các mối quan hệ

giữa các hệ thống quyền lực độc đoán
và những cá nhân bị cuốn vào đó.

Lấy ví dụ, câu chuyện nổi tiếng nhất
của Kafka, "Metamorphosis".

Một buổi sáng Gregor Samsa
thức tỉnh và thấy mình biến thành

một loài côn trùng khổng lồ,

lo lắng lớn nhất của ông là
phải đi làm đúng giờ.

Tất nhiên, điều này là không thể.

Không chỉ hệ thống độc tài ở nơi làm việc
mới là cảm hứng duy nhất cho Kafka.

Một số nhân vật khác của ông
phải trải qua cuộc đấu tranh nội tâm.

Truyện ngắn "A Hunger Artist"

mô tả một người biểu diễn xiếc
ăn chay trường.

Ông buồn lòng vì chủ gánh xiếc
hạn chế việc ăn chay đến 40 ngày,

tin rằng việc này ngăn cản ông đạt được
tinh hoa trong nghệ thuật của mình.

Nhưng khi diễn xuất của ông
mất đi sự nổi tiếng,

ông được thả tự do
để đói lả tới chết.

Cao trào nằm ở chỗ
ông chết đi trong vô danh,

ân hận rằng nghệ thuật của mình
đã luôn lừa dối.

Ông ăn chay không phải
vì sức mạnh ý chí,

đơn giản chỉ vì ông không bao giờ
tìm thấy được món ăn mình thích.

Ngay trong "The Trial",

câu chuyện có vẻ tập trung
thẳng vào bộ máy quan liêu,

các luật lệ mơ hồ và thủ tục lộn xộn
dẫn đến một cái gì đó còn nham hiểm hơn:

bệ đỡ kinh khủng của hệ thống pháp lý
không thể ngăn cản,

ngay cả với các quan chức
được cho là quyền lực.

Đây là một hệ thống
không phục vụ công lý,

mà chỉ có chức năng duy nhất
là duy trì chính nó.

Thứ mà nhà lý luận chính trị
Hannah Arendt,

viết vài năm sau cái chết của Kafka,

sau này được gọi là
"chế độ độc tài không bạo chúa".

Tuy nhiên, ẩn trong đám mây u tối
của truyện Kafka,

cũng có rất nhiều chi tiếc hài hước

bắt nguồn từ logic vô nghĩa
của mô tả tình huống.

Vì vậy, một mặt nào đó, thật dễ nhận ra
Kafkaesque trong thế giới ngày nay.

Chúng ta dựa trên các hệ thống
ngày càng phức tạp của chính quyền

gây hậu quả thực sự lên
mọi khía cạnh của cuộc sống.

Và ta thấy từ ngữ của ta được đánh giá bởi
những người mình không thể nhìn thấy

theo quy tắc mà ta không hề biết.

Mặt khác, bằng cách tinh chỉnh
sự chú ý của chúng ta đến vô lý,

Kafka cũng phản ánh cho ta thấy
cả những thiếu sót của chính mình.

Khi làm như vậy, ông nhắc nhở ta rằng
thế giới ta đang sống là do ta tạo ra,

và ta có sức mạnh để thay đổi nó tốt hơn.