Mendoni se email-et tuaj janë private? Rimendojeni

Të dërgosh një email është si të dërgosh një kartolinë, thotë shkencëtari Andy Yen në këtë bisedë që të vë në mendime: Mund ta lexojë gjithkush. Megjithatë enkriptimi, teknologjia që mbron privatësinë e komunikimeve me email, ekziston. Vetëm se deri më sot ka qenë e vështirë për tu instaluar dhe e komplikuar në përdorim. Duke demonstruar një program për email të konceptuar prej tij dhe kolegëve të vet në CERN, Yen beson se enkriptimi mund të bëhet i thjeshtë deri në atë pikë sa të ofrohet si një mundësi e paracaktuar, duke bërë të mundur kështu privatësi email-i për të gjithë.

Njëzet e pesë vjet më parë, shkencëtarë
të CERN-it krijuan World Wide Web-in.

Prej asaj kohe, Interneti e ka
shndërruar mënyrën si komunikojmë,

si merremi me biznes,
madje edhe si jetojmë.

Në shumë mënyra,

idetë nga të cilat lindi Google, Facebook,
Twitter, dhe mjaft të tjera,

e kanë shndërruar vërtet jetën tonë,

dhe kjo na ka sjellë shumë përfitime,
një shoqëri më të bashkuar, fjala vjen.

Megjithatë ka edhe ca probleme.

Sot, një person i zakonshëm
ka në rrjet një sasi mbresëlënëse

të dhënash personale,

të dhëna në internet që shtohen
sa herë që postojmë në Facebook,

sa herë që kërkojmë në Google,

dhe sa herë që dërgojmë një email.

Mjaft prej jush mund të mendojnë,

epo, një email,
s’ka asgjë në të, apo jo?

Por nëse mendoni email-et e një viti,

ose ndoshta të të gjithë jetës,

të tërë tok, ata rrëfejnë shumë.

Tregojnë se ku kemi qenë,
kë kemi takuar,

dhe, në shumë mënyra,
madje edhe se ç’bluanim në mendje.

Dhe pjesa më e frikshme e tërë kësaj është
se sot të dhënat tona rrojnë përgjithmonë,

pra të dhënat tuaja do të rrojnë
më shumë se ju.

Ajo që ka ndodhur është se gati e kemi
humbur kontrollin mbi të dhënat tona

dhe mbi privatësinë tonë gjithashtu.

Ndaj këtë vit, kur web-i mbush 25 vjeç,

është shumë e rëndësishme
për ne të ndalemi një çast

dhe të mendojmë rreth
rrjedhojave që sjell.

Na duhet vërtet ta mendojmë.

Kemi humbur privatësinë, po,

por në fakt çka kemi humbur tjetër
është vetë ideja e privatësisë.

Po ta mendoni,

shumica prej nesh këtu e mban mend
se si qe jeta para Internetit,

por sot ka një brez të ri

të cilit i mësohet që në moshë të njomë
të ndajë gjithçka online me të tjerët,

dhe ky është një brez që s’do ta mbajë
mend kohën kur të dhënat ishin private.

Me këtë rrugë që kemi nisur,
pas 20 vjetësh,

fjala 'privatësi' do të ketë
një kuptim krejt tjetër

nga çka nënkupton për ne tani.

Pra, është koha që të ndalemi
një çast dhe të mendojmë,

a mund të bëjmë diçka për këtë?

Dhe unë besoj se po.

Le t’i hedhim një sy njërës prej
formave më të përdorura të komunikimit

sot në botë: email-it.

Para shpikjes së email-it,
komunikonim thuajse tërësisht me letra,

dhe procesi qe goxha i thjeshtë.

Fillohej duke shkruar
një mesazh në një copë letër,

mandej shtihej në një zarf të mbyllur,

dhe prej këtu, vazhdohej me dërgimin

pasi të kishit vendosur
mbi të adresën dhe një pullë.

Mjerisht, sot,

kur dërgojmë një email,
s’jemi duke dërguar një letër.

Nga shumë pikëpamje, ajo që po dërgoni,
është faktikisht si një kartolinë,

kartolinë në kuptimin
që cilido që e sheh,

nga çasti që del nga kompjuteri juaj
deri sa arrin në atë të marrësit,

mundet faktikisht të lexojë krejt
përmbajtjen.

Zgjidhja për këtë, ka ca kohë që dihet,

dhe ka disa përpjekje për ta arritur.

Zgjidhja më e thjeshtë
është të përdoret enkriptimi,

dhe ideja është mjaft e thjeshtë.

Së pari, enkriptoni lidhjen mes

kompjuterit tuaj dhe
serverit të email-eve.

Kështu ju enkriptoni edhe të dhënat,
meqënëse ato ndodhen në server.

Por këtu ka një problem,

në serverat e email-eve ndodhen
gjithashtu dhe kyçet e enkriptimit,

pra, tani vërtet keni një portë të kyçur,
por me çelësin vendosur ngjitur me të.

Por jo vetëm kaq, cilado qeveri
mund të kërkojë ligjërisht

dhe të marrë kyçin e të dhënave tuaja,

dhe krejt kjo, pa e marrë ju vesh fare.

Mënyra se si e zgjidhim këtë problem
është relativisht e lehtë, në parim:

I jepet gjithkujt kyçi i vet,

dhe mandej siguroheni që
në server të mos ruhet asnjë kyç.

Duket se kështu ka kuptim, apo jo?

Pyetja që lind është,
pse nuk është bërë deri më sot?

Po ta mendoni përnjëmend,

shohim se modeli i sotshëm
i biznesit për Internetin

vërtet nuk përputhet me privatësinë.

Thjesht hidhini një sy disa prej
emrave më të mëdhenj në web,

dhe do të vini re se reklama
luan një rol shumë të madh.

Në fakt, vetëm këtë vit,
reklamat zënë 137 miliardë dollarë,

dhe që të optimizojnë reklamat
që na shfaqin,

kompanive u duhet të dinë gjithçka mbi ne.

U duhet të dinë ku banojmë,

ç’moshë kemi, ç’na pëlqen,
ç’nuk na pëlqen,

dhe gjithçka tjetër
që mund të arrijnë.

Dhe po ta mendoni,

rruga më e mirë për t’i patur këto
të dhëna është të shkelet privatësia jonë.

Ndaj s’bëhet fjalë që këto kompani
të na japin privatësinë tonë.

Nëse duam të kemi privatësi
në internet,

ajo që duhet të bëjmë është
t’i shkojmë pas dhe ta marrim vetë.

Për shumë vjet, kur qe fjala për email-in,

zgjidhja e vetme ishte
diçka e njohur si PGP,

që ishte jo pak e koklavitur, dhe
e përdorshme vetëm nga ata që ia thonë.

Ja një diagramë që tregon skematikisht

procesin e enkriptimit dhe
dekriptimit të mesazheve.

Pra s’ka nevojë të thuhet që
kjo s’është zgjidhje për këdo,

çka faktikisht është pjesë e problemit,

ngaqë, po ta mendoni, komunikimi,

me përkufizim, nënkupton pasjen
e dikujt me të cilin të komunikohet.

Pra, edhe pse PGP-ja e kryen bukur
punën për të cilën është ndërtuar,

për njerëzit që s’mund ta kuptojnë
se si të përdoret,

mundësia për të komunikuar në
privatësi thjesht s’ekziston.

Dhe ky është problem
që lypset ta zgjidhim.

Pra, nëse duam të kemi
privatësi në rrjet,

e vetmja rrugë për suksesin
është të angazhojmë tërë botën,

dhe kjo është e mundur vetëm
nëse rrafshojmë pengesat ndaj hyrjes.

Mendoj se kjo është sfida kryesore
para komunitetit të informaticienëve.

Çka na duhet të bëjmë vërtet është
të punojmë për ta bërë privatësinë më të lehtë.

Verën e kaluar, kur u mor vesh
historia e Edward Snowden-it,

unë dhe disa kolegë vendosëm
të shohim se a mund t’ia dilnim dot.

Në atë kohë punonim në Organizmin
Europian për Kërkime Bërthamore

në përshpejtuesin e grimcave më të madh
në botë, protone, meqë ra fjala.

Të gjithë ishim shkencëtarë,
ndaj shtrydhëm mendjet tona krijuese

dhe arritëm në një emër shumë
kreativ për projektin tonë:

ProtonMail.
(Të qeshura)

Sot shumë kompani fillestare
lindin faktikisht në garazhe

ose bodrume.

Ne e bëmë pak më ndryshe.

Ne e filluam në kafenenë e CERN-it,

çka ish e volitshme, ngaqë

kishim ushqim dhe ujë sa të donim.

Por akoma më e fortë se
kjo është se çdo ditë

nga ora 12 e drekës deri në 2 pasdreke,

kafeneja e CERN-it të ofron falas
disa mijëra shkencëtarë dhe inxhinierë,

dhe këta në fakt i dinë
përgjigjet për gjithçka.

Ky qe mjedisi ku filluam të punonim.

Ajo që duam të bëjmë është
ta marrim email-in tuaj

dhe ta shndërrojmë në diçka që
ngjan më shumë me këtë,

por edhe më e rëndësishme,
duam ta bëjmë në një mënyrë

që ju as të mos e kuptoni se ndodhi.

Për ta arritur këtë, na duhet
një ndërthurje e teknologjisë

dhe gjithashtu e dizajnit.

Si ta arrijmë diçka të tillë?

Po ja, mundet që mosruajtja e kyçeve
në server të jetë ide e mirë.

Atëherë ajo që bëjmë është krijimi i
kyçeve të enkriptimit në kompjuterin tuaj,

dhe nuk prodhojmë një kyç të vetëm,
por një çift kyçesh,

pra kemi një kyç RSA privat
dhe një kyç RSA publik,

dhe këta kyçe janë të lidhur
matematikisht.

Le të hedhim një sy për të parë
se si funksionon

kur komunikojnë shumë vetë njëherësh.

Ja ku kemi Bobin dhe Lizën,
që duan të komunikojnë privatisht.

Sfida kryesore është
të merret mesazhi i Bobit

dhe t’i çohet Lizës pa mundur
serveri ta lexojë atë mesazh.

Ajo që na duhet të bëjmë
është ta enkriptojmë

para daljes nga kompjuteri i Bobit,

një nga marifetet është të enkriptohet
duke përdorur kyçin publik të Lizës.

Tani, këto të dhëna të enkriptuara
i dërgohen Lizës përmes serverit,

dhe ngaqë mesazhi u enkriptua duke
përdorur kyçin publik të Lizës,

kyçi i vetëm që mund ta dekriptojë
është kyçi privat që i përket Lizës,

dhe na del se Liza është personi
i vetëm që e zotëron këtë kyç.

Tani ia arritëm qëllimit tonë,

që ishte kalimi i mesazhit
nga Bobi te Liza

pa qenë në gjendje serveri
të lexojë se ç’ndodh.

Ai që treguam këtu është një
përshkrim tejet i thjeshtësuar.

Realiteti është shumë më i ndërlikuar

dhe kërkon përdorimin e mjaft programeve,
që duken paksa si ky.

Dhe kjo është sfida kryesore:

Si të merremi me tërë këtë
kompleksitet, këtë software,

dhe ta implementojmë në një mënyrë
që përdoruesit të mos i bjerë në sy.

Them se me ProtonMail-in,
i jemi afruar mjaft kësaj.

Ta shohim se si funksionon praktikisht.

Ja ku kemi Bobin dhe Lizën sërish,

që duan të komunikojnë
në mënyrë të sigurt.

Thjesht krijojnë llogari në ProtonMail,

Çka është goxha e thjeshtë
dhe ha vetëm pak çaste,

dhe krejt krijimi
i kyçeve të enkriptimit

ndodh vetvetiu në prapaskenë

teksa Bobi po krijon llogarinë e vet.

Pasi të jetë krijuar llogaria e tij,
ai thjesht klikon mbi "hartoni",

dhe tani mund të shkruajë email-in
e tij ashtu siç bën sot.

Pra, plotëson të dhënat e veta,

mandej pas kësaj, krejt çka i duhet
të bëjë është të klikojë mbi "dërgoje",

dhe thjesht me kaq,
pa kuptuar kriptografinë,

dhe pa bërë ndonjë gjë ndryshe
nga ç’bën për email-e sot,

Bobi sapo dërgoi një mesazh të enkriptuar.

Ky këtu është thjesht hapi i parë,

por tregon se me
përmirësimin e teknologjisë,

privatësia s’ka pse të jetë e vështirë,
s’ka pse të shkaktojë shqetësim.

Nëse synim vëmë mbrojtjen e të dhënave
e jo rritjen e të ardhurave nga reklamat,

mundemi ta vëmë në përdorim.

E di që pyetja në mendjen
e gjithësecilit është,

në rregull, mbrojtje privatësise,
ky është synim i fuqishëm,

por a mund të arrihet ky

pa paranë që reklamat
hedhin lumë mbi ju?

Mendoj se përgjigja në fakt është po,

sepse sot, po mbërrijmë në një pikë

ku njerëz anembanë rruzullit e kuptojnë
vërtet se sa e rëndësishme është

privatësia, dhe po patët këtë,
gjithçka është e mundur.

Në fillimet e këtij viti,

ProtonMail-i pati kaq shumë
përdorues sa na u mbaruan burimet,

dhe kur ndodhi kjo, komuniteti
i përdoruesve tanë u mblodh

dhe dhuroi gjysmë milion dollarë.

Ky është thjesht një shembull
se ç’mund të vijë

kur komunitetin e bëni tok
drejt një synimi të përbashkët.

Mundemi dhe të lëvizim botën.

Tani për tani,

kemi çerek milioni njerëz
të regjistruar për ProtonMail,

dhe këta janë prej ngado,

kjo tregon vërtet që privatësia

s’është thjesht çështje
amerikane ose europiane,

është një problem botëror
që na prek të tërëve.

Është diçka që na duhet vërtet
të kujdesemi për të ecur përpara.

Ç’duhet të bëjmë për
ta zgjidhur këtë problem?

Së pari,

lypset të përkrahim një tjetër
model biznesi për Internetin,

një të tillë që të ardhurat
dhe rritjen e vet

s’i bazon tërësisht mbi reklamat.

Na duhet në fakt të ndërtojmë
një Internet të ri

ku privatësia jonë dhe aftësia për kontroll
të të dhënave tona të jenë mbi gjithçka.

Por edhe më e rëndësishme,

na duhet të ndërtojmë një Internet ku
privatësia të mos jetë më vetëm mundësi

por të jetë e paracaktuar.

Me ProtonMail-in kemi
hedhur hapin e parë,

por ky është vërtet thjesht hapi i parë
në një rrugë shumë, shumë të gjatë.

Lajmi i mirë që mund t’ju jap sot,

lajmi ngazëllues është se
në këtë rrugë nuk jemi vetëm.

Lëvizja për mbrojtjen e privatësisë
dhe lirisë së njerëzve në Internet

po fuqizohet vërtet,

dhe sot ka dhjetëra
projekte nga anembanë bota

që punojnë së bashku për
përmirësimin e privatësisë.

Këto projekte mbrojnë që nga
bisedat deri te komunikimet me zë,

si edhe depozitimet tona të të dhënave,
kërkimet tona në Internet,

shfletimin tonë në Internet,
dhe mjaft gjëra të tjera.

Këto projekte nuk bazohen te
miliardat e dollarëve të reklamave,

përkrahjen e kanë gjetur
vërtet nga njerëzit,

nga individë anembanë botës
që ashtu si ne, e çmojnë privatësinë.

Kjo ka vërtet rëndësi,
sepse, tek e fundit,

privatësia varet nga secili prej nesh,

dhe na duhet ta mbrojmë tani,
sepse të dhënat tona në internet

janë diçka më shumë se
një grumbull njëshash dhe zerosh.

Faktikisht janë shumë më tepër se kaq.

Janë jeta jonë,
historitë tona personale,

miqtë tanë, familjet tona,

dhe në shumë pikëpamje,
edhe shpresat dhe aspiratat tona.

Na duhet t'i kushtojmë kohë tani
që të mbrojmë vërtet të drejtën tonë

të ndajmë gjëra vetëm me njerëz
me të cilët duam të ndajmë,

sepse pa këtë, thjesht s’mund
të kemi shoqëri të lirë.

Ndaj tani është koha që bashkërisht
të dalim dhe të shpallim se,

po, duam të rrojmë në një
botë me privatësi në internet,

se po, mund të punojmë tok për
ta bërë realitet këtë përfytyrim.

Faleminderit.

(Duartrokitje)