Hoe je voorbij je eigen invalshoek kijkt en waarheid vindt

Hoe meer we online lezen en bekijken, hoe moeilijker het wordt om het verschil te kennen tussen wat echt en wat nep is. Het lijkt erop dat we meer weten maar minder begrijpen, zegt filosoof Michael Patrick Lynch. In deze talk daagt hij ons uit om actief stappen te ondernemen om uit onze luchtbellen te breken en deel te nemen aan de gemeenschappelijke werkelijkheid die feitelijk aan de basis van alles ligt.

Stel je voor dat je jouw smartphone
tot miniatuurgrootte liet krimpen

en direct verbond met je hersenen.

Als je zo'n hersenchip had,

dan zou je van het internet
kunnen uploaden en downloaden

met de snelheid van je gedachten.

Sociale media of Wikipedia raadplegen

zou dan heel erg gelijken op --
van binnen uit bekeken tenminste --

het raadplegen van je eigen geheugen.

Het zou even gemakkelijk
en intiem zijn als denken.

Maar zou het eenvoudiger zijn
om de waarheid te onderscheiden?

Snellere toegang tot informatie

maakt deze niet betrouwbaarder natuurlijk,

en betekent niet dat we die allen
hetzelfde zouden interpreteren.

Het wil ook niet zeggen

dat je het beter zou kunnen evalueren.

Je kan zelfs achteruitgaan,

want meer data betekent
ook minder tijd om te evalueren.

Iets gelijkaardigs gebeurt
op dit moment met ons.

We lopen al rond met een wereld
aan informatie in onze zakken,

maar het lijkt erop dat hoe meer
informatie we online delen en raadplegen,

hoe moeilijker het is
om het verschil te zien

tussen wat echt en wat nep is.

Het lijkt erop dat we meer weten,
maar minder begrijpen.

Het lijkt onderdeel te zijn
van het moderne leven

dat grote groepen mensen in
een geïsoleerde informatieluchtbel leven.

We zijn gepolariseerd:

niet alleen wat betreft waarden,
maar ook over de feiten.

Eén reden hiervoor is,

dat de data-analyse achter het internet

ons niet alleen meer informatie bezorgt,

maar ook meer
van de informatie die we willen.

Ons onlineleven is gepersonaliseerd.

Alles, van de reclame die we lezen

tot de berichten op
ons Facebook-nieuwsoverzicht,

wordt op maat gemaakt
om onze voorkeuren te bedienen.

Terwijl we dus meer informatie krijgen,

blijkt die informatie evenzeer onszelf
als de realiteit te weerspiegelen.

Uiteindelijk denk ik

vergroot ze eerder onze luchtbellen
dan dat ze die doorprikt.

Daarom verrast het misschien niet

dat we in een paradoxale situatie zitten:

we geloven dat we zoveel meer weten

terwijl we het oneens zijn
over wat we dan precies weten.

Hoe kunnen we dit
kennispolarizatie-probleem oplossen?

Een voor de hand liggende tactiek is
de technologie verbeteren,

onze digitale platforms
opnieuw vorm te geven

zodat ze minder gevoelig
voor polarisatie zijn.

Ik ben blij te vermelden

dat veel slimme mensen bij Google
en Facebook hieraan werken.

Deze projecten zijn van vitaal belang.

Ik denk dat technologie verbeteren
uiteraard heel erg belangrijk is,

maar ik denk niet
dat we enkel met technologie

dit kennispolarisatie-probleem
gaan oplossen.

Ik denk niet dat dit uiteindelijk
een technologisch probleem is.

Ik denk dat dit een menselijk probleem is,

dat te maken heeft met
hoe we denken en wat wij waarderen.

Om dit op te lossen denk ik
dat we hulp nodig hebben

van de psychologie
en politieke wetenschappen.

Maar we gaan ook hulp nodig hebben,
denk ik, van de filosofie.

Want om het probleem
van kennispolarisatie op te lossen,

moeten we opnieuw voeling krijgen

met een fundamenteel, filosofisch idee:

dat we in een gedeelde
werkelijkheid leven.

De idee van een gedeelde werkelijkheid
is zoals, veronderstel ik,

vele filosofische concepten:

eenvoudig om te beweren,

maar vreemd genoeg
moeilijk om in praktijk te brengen.

Om het echt te aanvaarden,

denk ik dat we drie zaken moeten doen

die elk tegenwoordig een uitdaging zijn.

Ten eerste moeten we
in de waarheid geloven.

Je hebt misschien
al gemerkt dat onze cultuur

momenteel een moeilijke relatie
heeft met dat concept.

Het lijkt wel of we het
zo vaak oneens zijn dat,

zoals een politiek commentator
onlangs zei:

het is alsof er
geen feiten meer bestaan.

Maar die gedachte is
eigenlijk een uitdrukking

van een verleidelijk argument
dat in de lucht hangt.

Dat gaat als volgt:

we kunnen niet buiten
ons eigen perspectief stappen,

of buiten onze eigen vooroordelen.

Telkens we dat proberen,

krijgen we meer informatie
vanuit ons eigen perspectief.

Als we deze gedachtegang volgen,

kunnen we evengoed toegeven
dat objectieve waarheid een illusie is,

of dat ze niet uitmaakt,

want ofwel zullen we
nooit weten wat die is,

ofwel ze heeft nooit bestaan.

Dit is geen nieuw filosofisch idee,

sceptisch zijn tegenover de waarheid.

Gedurende het einde van de vorige eeuw,

zoals sommigen zullen weten,

was dit erg populair
in bepaalde academische cirkels.

Maar het gaat eigenlijk terug op
de Griekse filosoof Protagoras,

en misschien nog verder.

Protagoras zei dat objectieve
waarheid een illusie was want

'de mens is de maatstaf van alle dingen'.

De mens is de maatstaf van alle dingen.

Dat lijkt misschien
een verfrissend stukje realpolitik,

of bevrijdend,

omdat het toelaat dat ieder van ons
zijn eigen waarheid ontdekt of maakt.

Maar ik zie het eerder
als egoïstische rationalisatie,

vermomd als filosofie.

Het verwart de moeilijkheid van zekerheid

met de onmogelijkheid van de waarheid.

Kijk --

natuurlijk is het moeilijk
om zeker te zijn van iets,

we leven misschien
allemaal in 'The Matrix'.

Misschien heb je een chip in je hoofd

die je de verkeerde informatie doorgeeft.

Maar in de praktijk zijn we het eens
over een hele waaier van feiten.

We zijn het erover eens
dat kogels mensen kunnen doden.

We zijn het erover eens dat je niet
kan vliegen door met je armen te zwaaien.

We zijn het erover eens,
of tenminste zou dat moeten,

dat er een externe werkelijkheid bestaat

en als je die negeert,
kan je gewond geraken.

Niettemin kan scepticisme
tegenover de waarheid verleidelijk zijn,

want zo kunnen we onze eigen
vooroordelen wegredeneren.

Dan zijn we een beetje
zoals die kerel in de film

die wist dat hij in 'The Matrix' leefde

maar besloot dat hij
het daar toch fijn vond.

Krijgen wat je wilt, voelt immers goed.

Altijd gelijk hebben, voelt goed.

Het is dus vaak gemakkelijker voor ons

om in onze gezellige
informatieluchtbel te zitten

in kwade trouw,

en deze luchtbellen te beschouwen
als de maatstaf van de werkelijkheid.

Een voorbeeld van hoe kwade trouw
in ons gedrag kruipt is, denk ik,

onze reactie op
het fenomeen van nepnieuws.

Het nepnieuws dat zich
over het internet verspreidde,

tijdens de Amerikaanse
presidentsverkiezingen van 2016,

was ontworpen om
onze vooroordelen te voeden

en onze luchtbellen te vergroten.

Maar wat echt opvallend was,

was niet enkel
dat het zo veel mensen misleidde.

Wat ik echt opvallend vind aan nepnieuws,

het fenomeen,

is hoe snel het zelf het onderwerp
van kennispolarisatie werd,

zo snel dat de term 'nepnieuws'

nu gewoon wil zeggen:
'nieuws dat ik niet leuk vind'.

Dat is een voorbeeld van
kwade trouw tegenover de waarheid,

waarover ik het eerder had.

Het gevaarlijkste, denk ik,

aan sceptisch zijn tegenover de waarheid

is dat het leidt tot despotisme.

'De mens is de maatstaf van alles'

wordt onvermijdelijk
'De leider als maatstaf van alles'.

Net zoals 'ieder voor zichzelf'

altijd lijkt uit te draaien op
'alleen de sterksten overleven'.

Op het einde van Orwell's '1984'

martelt gedachtepolitieman O'Brien
de hoofdpersoon Winston Smith

tot hij gelooft
dat twee plus twee vijf is.

O'Brien zegt dat het zijn bedoeling is

om Smith te overtuigen
dat alles wat de partij zegt, waar is

en dat waarheid is wat de partij zegt.

En O'Brien weet

dat eenmaal dit aanvaard wordt,

een kritische stem onmogelijk wordt.

Je kan de macht
niet de waarheid vertellen

als die macht per definitie
de waarheid spreekt.

Ik zei dat om een gedeelde
werkelijkheid te kunnen aanvaarden

we drie zaken moeten doen.

Ten eerste moeten we
in de waarheid geloven.

De tweede kunnen we omschrijven

met de Latijnse zin die Kant
gebruikte als motto voor de verlichting:

'Sapere aude'

oftewel 'durf te denken'.

Of zoals Kant het wil:
'durf voor jezelf te denken'.

Ik denk dat in het begin van
het internettijdperk velen van ons dachten

dat de informatietechnologie
het gemakkelijker zou maken

om zelf dingen te weten

en natuurlijk is dat
in vele opzichten ook zo.

Maar nu het internet

steeds meer onderdeel
is geworden van ons leven

is onze afhankelijkheid, ons gebruik,

steeds passiever geworden.

Veel van onze huidige kennis
krijgen we via Google.

We downloaden voorverpakte feiten

en schuiven die op de lopende band
van de sociale media.

De Google-kennis is nuttig,

juist omdat het een soort
intellectuele uitbesteding inhoudt.

We laten onze inspanning over aan
een netwerk van anderen en algoritmes.

Hierdoor hoeven we
ons geheugen niet te overladen

met allerlei feiten.

We kunnen ze downloaden
wanneer we ze nodig hebben.

En dat is geweldig.

Er is echter een verschil tussen
het downloaden van feiten

en werkelijk het hoe en waarom
van deze feiten begrijpen.

Begrijpen waarom
een bepaalde ziekte zich verspreidt,

of hoe een wiskundig bewijs werkt,

of waarom je vriend depressief is,

houdt meer in dan enkel downloaden.

Daarvoor moet je waarschijnlijk

zelf wat moeite doen:

creatief inzicht hebben,

je verbeelding gebruiken,

veldwerk doen,

proeven uitvoeren,

het bewijs bestuderen,

er met iemand over praten.

Ik beweer niet dat we moeten
stoppen met Google-kennis.

Ik zeg gewoon

dat we het niet mogen overwaarderen.

We moeten manieren vinden om
actievere vormen van kennis te stimuleren

waarbij we deze niet automatisch
aftappen van onze informatieluchtbel.

Want Google-kennis wil te vaak zeggen:

luchtbelkennis.

Luchtbelkennis betekent
dat je altijd gelijk hebt.

Maar de moed hebben om te weten,

om te begrijpen,

betekent dat je de kans accepteert
dat je het wellicht mis hebt.

Het betekent dat je riskeert

dat wat je wilt en wat waar is,
twee verschillende zaken zijn.

Dat brengt me bij punt drie
van wat we volgens mij moeten doen

als we willen aanvaarden dat we
in een gedeelde werkelijkheid leven.

Dat derde punt is:
wees een beetje bescheiden.

Ik bedoel kentheoretische bescheidenheid,

wat in zekere zin wil zeggen:

weten dat je niet alles weet.

Maar het is meer dan dat.

Het betekent: je wereldbeeld zien
als iets dat verbeterd kan worden

op basis van bewijzen
en ervaringen van anderen.

Je wereldbeeld willen verbeteren

op basis van bewijzen
en ervaringen van anderen.

Dat is meer dan
openstaan voor verandering.

Het is meer dan openstaan
voor zelfverbetering.

Het betekent: je kennis zien
als vatbaar voor verbetering

of verrijking door wat anderen bijdragen.

Dit is deel van wat er komt kijken

bij het erkennen
van een gedeelde werkelijkheid

waarvoor ook jij
verantwoordelijkheid draagt.

Ik denk niet dat het
vergezocht is om te zeggen

dat onze samenleving niet
bijzonder goed is in het aanmoedigen

van dit soort bescheidenheid.

Dat komt deels doordat

we arrogantie en zelfzekerheid
nogal eens verwisselen.

Dat komt deels doordat

arrogantie gemakkelijker is.

Het is gemakkelijker om jezelf
te zien als iemand die alles weet.

Het is gemakkelijker om jezelf te zien
als iemand die alles op een rijtje heeft.

Dat is nog een voorbeeld van
die kwade trouw tegenover de waarheid

waarover we het eerder hadden.

Het concept van
een gedeelde werkelijkheid,

zoals vele filosofische concepten,

kan zo voor de hand liggend lijken,

dat we er aan voorbij gaan

en vergeten waarom het zo belangrijk is.

Democratieën kunnen niet werken

als hun burgers er niet naar streven,

om tenminste deeltijds

in een gemeenschappelijke ruimte te leven,

een ruimte waar ze
ideeën kunnen uitwisselen

als, en vooral als,

ze het niet eens zijn.

Maar je kan er niet naar streven
om in die ruimte te leven

als je niet op voorhand aanvaardt
dat je in dezelfde werkelijkheid leeft.

Om dat te aanvaarden,
moeten we in waarheid geloven.

We moeten actieve
kennisvergaring aanmoedigen.

We moeten de bescheidenheid
aan de dag leggen

om te beseffen dat we
niet de maatstaf van alles zijn.

Op een dag zullen we misschien
de toekomstvisie verwezenlijken

waarin het internet rechtstreeks
met onze hersenen verbonden is.

Maar als we willen dat dit bevrijdend is

en niet angstaanjagend,

als we ons begrip van de wereld
willen uitbreiden

en niet enkel onze passieve kennis,

dan moeten voor ogen houden
dat onze standpunten,

hoe wonderbaar en mooi ze ook zijn,

enkel dat zijn:

standpunten betreffende één werkelijkheid.

Dank je.

(Applaus)