Πώς να δεις πέρα από τη δική σου οπτική και να βρεις την αλήθεια

Όσο περισσότερο διαβάζουμε και παρακολουθούμε διαδικτυακά, τόσο πιο δύσκολο γίνεται να διακρίνουμε τη διαφορά μεταξύ του τι είναι αληθινό και τι είναι ψεύτικο. Είναι σα να ξέρουμε πιο πολλά, αλλά να καταλαβαίνουμε λιγότερα, λέει ο φιλόσοφος Μάικλ Πάτρικ Λιντς. Σε αυτήν την ομιλία, μας προκαλεί να κάνουμε ενεργά βήματα για να σκάσουμε τις φυσαλίδες του φίλτρου μας και να συμμετάσχουμε στην κοινή πραγματικότητα που είναι, για την ακρίβεια, το θεμέλιο των πάντων.

Φανταστείτε ότι το έξυπνο κινητό σας
ήταν μινιατούρα

και συνδεόταν κατευθείαν
στον εγκέφαλό σας.

Αν είχατε αυτό το τσιπ εγκεφάλου,

θα μπορούσατε να ανεβάζετε
και να κατεβάζετε στο διαδίκτυο

με ταχύτητα σκέψης.

Η πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης
ή τη Βικιπαίδεια θα ήταν πιο πολύ σαν -

από το εσωτερικό τουλάχιστον -

σα να συμβουλεύεστε τη δική σας μνήμη.

Θα ήταν τόσο εύκολο
και τόσο οικείο όσο η σκέψη.

Θα ήταν όμως πιο εύκολο για εσάς
να ξέρετε τι είναι αληθινό;

Απλά επειδή ένας τρόπος πρόσβασης
στις πληροφορίες είναι πιο γρήγορος,

δε σημαίνει, φυσικά,
ότι είναι πιο αξιόπιστος,

και δε σημαίνει ότι όλοι
θα το ερμηνεύαμε με τον ίδιο τρόπο.

Και δε σημαίνει ότι θα ήσασταν
καλύτεροι στην αξιολόγησή του.

Μπορεί να ήσασταν χειρότεροι,

επειδή περισσότερα δεδομένα
σημαίνει λιγότερος χρόνος για αξιολόγηση.

Κάτι σαν και αυτό ήδη συμβαίνει
σε εμάς αυτή τη στιγμή.

Ήδη κουβαλάμε έναν κόσμο
πληροφοριών στις τσέπες μας,

αλλά φαίνεται ότι όσο
περισσότερες πληροφορίες

μοιραζόμαστε και έχουμε
πρόσβαση διαδικτυακά,

τόσο δύσκολο μπορεί να γίνει
να καταλάβουμε τη διαφορά

ανάμεσα στο τι είναι αληθινό
και τι ψεύτικο.

Είναι σαν να ξέρουμε περισσότερα,
αλλά καταλαβαίνουμε λιγότερα.

Ένα χαρακτηριστικό
της μοντέρνας ζωής, υποθέτω,

είναι ότι μεγάλο μέρος του κοινού ζει
σε απομονωμένες φούσκες πληροφοριών.

Είμαστε πολωμένοι.

Όχι μόνο σχετικά με τις αξίες,
αλλά και τα γεγονότα.

Ένας λόγος γι' αυτό είναι ότι οι αναλύσεις
δεδομένων που οδηγούν το διαδίκτυο

δεν μας δίνουν μόνο
περισσότερες πληροφορίες,

αλλά περισσότερο
τις πληροφορίες που θέλουμε.

Η διαδικτυακή μας ζωή
είναι εξατομικευμένη.

Όλα, από τις διαφημίσεις που διαβάζουμε,

μέχρι τα νέα που βγαίνουν
στη ροή του Facebook,

έχουν προσαρμοστεί
για να ικανοποιούν τις προτιμήσεις μας.

Καθώς λαμβάνουμε
περισσότερες πληροφορίες,

μεγάλο μέρος αυτών των πληροφοριών
καταλήγει στο να αντανακλά τόσο εμάς

όσο και την πραγματικότητα.

Καταλήγει, υποθέτω,

να μεγαλώνει τις φούσκες μας,
παρά να τις σκάει.

Οπότε, ίσως δεν αποτελεί έκπληξη

ότι είμαστε σε μια κατάσταση,
μια παράδοξη κατάσταση,

να νομίζουμε ότι ξέρουμε
πολλά περισσότερα,

αλλά να μη συμφωνούμε
στο τι γνωρίζουμε.

Οπότε πώς θα επιλύσουμε
το πρόβλημα της πόλωσης της γνώσης;

Μία προφανής τακτική είναι να δοκιμάσουμε
να διορθώσουμε την τεχνολογία μας,

να επανασχεδιάσουμε
τις ψηφιακές μας πλατφόρμες,

έτσι ώστε να τις κάνουμε
λιγότερο ευαίσθητες στην πόλωση.

Με χαρά μου αναφέρω

ότι πολλοί έξυπνοι άνθρωποι στη Google
και Facebook δουλεύουν πάνω σε αυτό.

Αυτά τα σχέδια είναι ζωτικής σημασίας.

Νομίζω ότι το να διορθώσεις την τεχνολογία
είναι, προφανώς, πολύ σημαντικό,

αλλά δε νομίζω ότι μόνο
η επιδιόρθωση της τεχνολογίας

θα λύσει το πρόβλημα
της πόλωσης της γνώσης.

Δεν το νομίζω αυτό επειδή δε νομίζω
ότι είναι τεχνολογικό το πρόβλημα.

Νομίζω ότι είναι πρόβλημα του ανθρώπου,

που έχει να κάνει με το πώς σκεφτόμαστε
και τι αξιολογούμε.

Για να το λύσουμε αυτό,
νομίζω ότι θα χρειαστούμε βοήθεια.

Θα χρειαστούμε βοήθεια από την ψυχολογία
και τις πολιτικές επιστήμες.

Θα χρειαστούμε όμως, νομίζω,
και βοήθεια από τη φιλοσοφία.

Επειδή για να λύσουμε το πρόβλημα
της πόλωσης της γνώσης,

θα χρειαστεί να επανασυνδεθούμε

με μια θεμελιώδη, φιλοσοφική ιδέα:

Ότι ζούμε σε μια κοινή πραγματικότητα.

Η ιδέα μιας κοινής πραγματικότητας
είναι σαν, υποθέτω,

πολλά φιλοσοφικά σχέδια:

Εύκολο να τα υποστηρίξεις

αλλά μυστηριωδώς δύσκολο
να γίνουν στην πράξη.

Για να το αποδεχθούμε πραγματικά,

νομίζω ότι χρειάζεται
να κάνουμε τρία πράγματα,

κάθε ένα από τα οποία
είναι μια πρόκληση αυτήν τη στιγμή.

Πρώτα από όλα,
χρειαζόμαστε να πιστέψουμε στην αλήθεια.

Μπορεί να έχετε παρατηρήσει

ότι ο πολιτισμός μας διανύει
μια ταραχώδη σχέση

με αυτή την έννοια αυτήν τη στιγμή.

Φαίνεται ότι διαφωνούμε τόσο πολύ που,

όπως το έθεσε ένας πολιτικός σχολιαστής
πριν από λίγο καιρό,

είναι σαν να μην υπάρχουν πια γεγονότα.

Όμως αυτή η σκέψη είναι
για την ακρίβεια μια έκφραση

μιας κάπως δελεαστικής επιχειρηματολογίας
που πλανάται στον αέρα.

Πάει έτσι:

Δεν μπορούμε να δούμε πέραν
της δικής μας οπτικής.

Δεν μπορούμε να δούμε πέραν
των προκαταλήψεων μας.

Κάθε φορά που προσπαθούμε,

απλώς παίρνουμε περισσότερες
πληροφορίες από την οπτική μας.

Οπότε, αυτός ο τρόπος σκέψης
θέλει να πει,

ότι μπορούμε να παραδεχθούμε
πως η αντικειμενική αλήθεια

είναι μια ψευδαίσθηση,

ή άνευ σημασίας

είτε επειδή δεν θα μάθουμε ποτέ τι είναι,

είτε επειδή εξ' αρχής δεν υπάρχει.

Αυτή δεν είναι καινούρια φιλοσοφική σκέψη-

ο σκεπτικισμός για την αλήθεια.

Στο τέλος του περασμένου αιώνα,
όπως κάποιοι από εσάς γνωρίζουν,

ήταν πολύ δημοφιλής
σε συγκεκριμένους ακαδημαϊκούς κύκλους.

Αλλά όλα ξεκίνησαν
από τον Έλληνα φιλόσοφο Πρωταγόρα,

αν όχι πιο πριν.

Ο Πρωταγόρας είπε ότι η αντικειμενική
αλήθεια είναι μια ψευδαίσθηση

επειδή «άνθρωπος είναι το μέτρο
όλων των πραγμάτων».

Άνθρωπος είναι το μέτρο
όλων των πραγμάτων.

Αυτό μπορεί να μοιάζει σαν ρεαλπολιτίκ
στους ανθρώπους,

ή σαν απελευθέρωση,

επειδή επιτρέπει στον καθένα από εμάς

να ανακαλύψει ή να δημιουργήσει
τη δική του αλήθεια.

Για την ακρίβεια, νομίζω ότι είναι
ένας κάπως ιδιοτελής εξορθολογισμός

μεταμφιεσμένος ως φιλοσοφία.

Συγχέει τη δυσκολία της βεβαιότητας

με την απιθανότητα της αλήθειας.

Κοιτάξτε,

φυσικά είναι δύσκολο
να είσαι σίγουρος για οτιδήποτε.

Μπορεί όλοι να ζούμε στο «Μάτριξ».

Μπορεί να έχετε
ένα εγκεφαλικό τσιπ στο κεφάλι σας

που σας δίνει όλες τις λάθος πληροφορίες.

Στην πράξη όμως, συμφωνούμε
σε διάφορα είδη δεδομένων.

Συμφωνούμε ότι οι σφαίρες
μπορούν να σκοτώσουν ανθρώπους.

Συμφωνούμε ότι δεν μπορείς να κουνήσεις
τα χέρια σου και να πετάξεις.

Συμφωνούμε, ή θα έπρεπε να συμφωνούμε,

ότι υπάρχει μια εξωτερική πραγματικότητα

που αν την αγνοήσεις θα πονέσεις.

Παρ' όλα αυτά, ο σκεπτικισμός
για την αλήθεια μπορεί να είναι πειρασμός,

επειδή μας επιτρέπει να εκλογικεύουμε
τις προκαταλήψεις μας.

Όταν το κάνουμε αυτό,
μοιάζουμε με τον τύπο στην ταινία

που ήξερε ότι ζούσε στο «Μάτριξ»,

αλλά αποφάσισε ότι του άρεσε εκεί,
όπως και να 'χει.

Στην τελική, είναι ωραία η αίσθηση
να παίρνεις αυτό που θέλεις.

Είναι ωραία η αίσθηση
να έχεις πάντα δίκιο.

Οπότε, συχνά είναι πιο εύκολο για εμάς

να κλείνουμε τους εαυτούς μας
στις άνετες φούσκες των πληροφοριών μας,

να ζούμε κακόπιστα,

και να θεωρούμε πως αυτές οι φούσκες
είναι το μέτρο της πραγματικότητας.

Νομίζω πως ένα παράδειγμα του πώς
αυτή η κακοπιστία εισβάλει στη δράση μας,

είναι η αντίδρασή μας
στο φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων.

Οι ψευδείς ειδήσεις
που διαδόθηκαν στο διαδίκτυο

κατά τη διάρκεια των Αμερικανικών
προεδρικών εκλογών του 2016,

ήταν σχεδιασμένες να τροφοδοτήσουν
τις προκαταλήψεις μας,

σχεδιασμένες να μεγαλώσουν
τις φούσκες μας.

Αυτό όμως που είναι εντυπωσιακό
ως προς αυτό,

δεν είναι ότι ξεγέλασε
τόσους πολλούς ανθρώπους.

Το πραγματικά εντυπωσιακό για μένα
σχετικά με τις ψευδείς ειδήσεις,

ως φαινόμενο,

είναι πόσο γρήγορα έγινε αυτό καθεαυτό
το θέμα της πόλωσης της γνώσης.

Τόσο πολύ που ο όρος «ψευδείς ειδήσεις»

τώρα απλώς σημαίνει:
«ειδήσεις που δεν μου αρέσουν».

Αυτό είναι ένα παράδειγμα της κακοπιστίας
προς την αλήθεια για την οποία μιλάω.

Νομίζω όμως ότι το πραγματικά επικίνδυνο

ως προς το σκεπτικισμό
σε σχέση με την αλήθεια,

είναι ότι οδηγεί στην απολυταρχία.

Το «Άνθρωπος είναι το μέτρο
όλων των πραγμάτων»

αναπόφευκτα γίνεται, «ΑΥΤΟΣ ο άνθρωπος
είναι το μέτρο όλων των πραγμάτων».

Όπως το «κάθε άνθρωπος για τον εαυτό του»

πάντα φαίνεται να καταλήγει να είναι
«μόνο οι δυνατοί επιβιώνουν».

Στο τέλος του «1984» του Όργουελ,

ο αστυνόμος σκέψης Ο'Μπράιεν,
βασανίζει τον πρωταγωνιστή Ουίνστον Σμιθ

μέχρι να πιστέψει
ότι δύο συν δύο ισούται με πέντε.

Ο λόγος που λέει
ο Ο' Μπράιεν πως το κάνει,

είναι επειδή θέλει να πείσει τον Σμιθ
πως ό, τι λέει το κόμμα είναι η αλήθεια

και ότι η αλήθεια
είναι ό, τι λέει το κόμμα.

Και αυτό που γνωρίζει ο Ο'Μπράιεν είναι
πως όταν αυτή η σκέψη γίνει αποδεκτή,

είναι αδύνατον να υπάρξει
επικριτική αντιγνωμία.

Δεν μπορείς να μιλάς
για αλήθεια στην εξουσία

αν η εξουσία δίνει
τον ορισμό της αλήθειας.

Είπα πως για να αποδεχθούμε ότι πράγματι
ζούμε σε μια κοινή πραγματικότητα,

πρέπει να κάνουμε τρία πράγματα.

Το πρώτο πράγμα
είναι να πιστέψουμε στην αλήθεια.

Το δεύτερο πράγμα μπορεί να συνοψιστεί

από τη λατινική φράση που είχε ο Καντ
ως μότο για το Διαφωτισμό:

«Sapere aude»,

ή «Τόλμα να μάθεις».

Ή όπως θέλει ο Καντ, «Να τολμάς
να μαθαίνεις για τον εαυτό σου».

Νομίζω ότι στις πρώτες μέρες
του διαδικτύου,

πολλοί από εμάς πίστευαν

ότι η πληροφορική θα μας διευκόλυνε

να μαθαίνουμε για τον εαυτό μας

και φυσικά, με πολλούς τρόπους,
το έχει κάνει.

Όσο όμως το διαδίκτυο γίνεται
όλο και περισσότερο μέρος της ζωής μας,

η εξάρτησή μας απ' αυτό,
ο τρόπος που το χρησιμοποιούμε,

γίνεται συχνά πιο παθητικός.

Πολλά από αυτά που γνωρίζουμε σήμερα
τα ξέρουμε από το Google.

Κατεβάζουμε προκαθορισμένα
σύνολα στοιχείων

και τα ανακατεύουμε
με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Είναι χρήσιμο να μαθαίνεις από το Google,

ακριβώς επειδή είναι ένα είδος
πνευματικής εξωτερικής ανάθεσης.

Φορτώνουμε την προσπάθειά μας στο δίκτυο
κάποιου άλλου και σε αλγόριθμους

και αυτό μας επιτρέπει, φυσικά,
να μη γεμίζουμε το μυαλό μας

με όλων των ειδών τα δεδομένα.

Μπορούμε απλά να τα κατεβάσουμε
όποτε τα χρειαζόμαστε.

Και αυτό είναι εκπληκτικό.

Υπάρχει όμως μια διαφορά ανάμεσα
στο κατέβασμα ενός συνόλου δεδομένων

και στο να καταλαβαίνουμε πραγματικά
πώς ή γιατί

αυτά τα δεδομένα είναι όπως είναι.

Η κατανόηση του γιατί εξαπλώνεται
μια συγκεκριμένη ασθένεια,

ή του πώς εφαρμόζεται
μια μαθηματική απόδειξη,

ή γιατί ο φίλος σου είναι καταθλιπτικός,

περιλαμβάνει κάτι περισσότερο
από ένα απλό κατέβασμα.

Θα απαιτήσει, πιο πιθανά,

να κάνεις κι εσύ λίγη δουλειά:

Να έχεις λίγο δημιουργική διόραση.

Να χρησιμοποιήσεις τη φαντασία σου.

Να βγεις εκεί έξω.

Να κάνεις το πείραμα.

Να ψάξεις την απόδειξη.

Να μιλήσεις με κάποιον.

Δεν λέω, φυσικά, ότι πρέπει να πάψουμε
να μαθαίνουμε από το Google.

Απλώς λέω ότι δεν πρέπει
να το υπερεκτιμούμε.

Πρέπει να βρούμε τρόπους να ενθαρρύνουμε
μορφές γνώσης που είναι πιο ενεργές

και δεν περιλαμβάνουν πάντα να αφήνουμε
τη φούσκα μας να κάνει την προσπάθεια,

επειδή το ζήτημα με τη γνώση από το Google
είναι ότι πολύ συχνά καταλήγει

να είναι γνώση από τη φούσκα.

Και γνώση από τη φούσκα
σημαίνει ότι πάντα έχεις δίκιο.

Όμως να τολμάς να μαθαίνεις,

να τολμάς να καταλαβαίνεις,

σημαίνει ότι ρισκάρεις την πιθανότητα
να κάνεις λάθος.

Σημαίνει ότι ρισκάρεις την πιθανότητα

ότι αυτό που θέλεις και η αλήθεια
είναι διαφορετικά πράγματα.

Το οποίο με φέρνει στο τρίτο πράγμα
που πιστεύω πως πρέπει να κάνουμε,

αν θέλουμε να αποδεχθούμε ότι ζούμε
σε μια κοινή πραγματικότητα.

Το τρίτο πράγμα είναι
να έχεις λίγη ταπεινότητα.

Με ταπεινότητα,
εννοώ επιστημονική ταπεινότητα,

το οποίο σημαίνει, κατά μια έννοια,

να γνωρίζεις ότι δεν τα ξέρεις όλα.

Σημαίνει όμως επίσης κάτι
περισσότερο από αυτό.

Σημαίνει να βλέπεις την κοσμοθεωρία σου
ανοιχτή στη βελτίωση

μέσω των αποδείξεων την εμπειρία άλλων.

Να βλέπεις την κοσμοθεωρία σου
ανοιχτή στη βελτίωση

μέσω των αποδείξεων
και την εμπειρία άλλων.

Αυτό είναι κάτι παραπάνω από το
να είσαι ανοιχτός στην αλλαγή,

κάτι περισσότερο από το να είσαι
απλώς ανοιχτός στην αυτό-βελτίωση.

Σημαίνει να μπορεί η γνώση σου
να αυξηθεί ή να εμπλουτιστεί

από αυτό που οι άλλοι συνεισφέρουν.

Αυτό είναι μέρος τού τι περιλαμβάνεται

στο να αναγνωρίζεις ότι υπάρχει
μια κοινή πραγματικότητα

για την οποία ευθύνεσαι κι εσύ.

Δε νομίζω ότι είναι υπερβολικό να πω

ότι η κοινωνία μας
δεν κάνει το καλύτερο δυνατόν

για να ενισχύσει ή να ενθαρρύνει
αυτού του είδους την ταπεινότητα.

Αυτό συμβαίνει, εν μέρει,

επειδή τείνουμε να συγχέουμε
την αλαζονεία με την αυτοπεποίθηση.

Και εν μέρει επειδή, ξέρετε...

η αλαζονεία είναι απλώς ευκολότερη.

Είναι πιο εύκολο
να σκεφτείς ότι τα ξέρεις όλα.

Είναι πιο εύκολο να πιστέψεις
ότι τα έχεις όλα λυμένα.

Αυτό όμως είναι ακόμη ένα παράδειγμα
της κακοπιστίας προς την αλήθεια

που σας έλεγα.

Οπότε, η έννοια
της κοινής πραγματικότητας,

όπως πολλές φιλοσοφικές έννοιες,

μπορεί να φαίνεται τόσο προφανής,

που μπορούμε να την προσπεράσουμε

και να ξεχάσουμε γιατί είναι σημαντική.

Οι δημοκρατίες δεν μπορούν
να λειτουργήσουν

αν οι πολίτες τους δεν αγωνιστούν,

τουλάχιστον για ένα διάστημα,

για να κατοικήσουν έναν κοινό χώρο,

έναν χώρο όπου μπορούν
να κυκλοφορούν οι ιδέες

όταν, ειδικά όταν,

υπάρχουν διαφωνίες.

Δεν μπορείς όμως να πασχίζεις
να κατοικήσεις σ' αυτόν τον χώρο

αν δεν έχεις ήδη αποδεχθεί
ότι ζεις στην ίδια πραγματικότητα.

Για να το αποδεχθούμε αυτό,
πρέπει να πιστέψουμε στην αλήθεια,

πρέπει να ενθαρρύνουμε
πιο ενεργούς τρόπους γνώσης.

Και πρέπει να έχουμε την ταπεινότητα

να συνειδητοποιούμε ότι δεν είμαστε
το μέτρο όλων των πραγμάτων.

Ίσως μια μέρα πραγματοποιήσουμε το όραμα

του να έχουμε το διαδίκτυο
στον εγκέφαλό μας.

Αν όμως θέλουμε αυτό να είναι
απελευθερωτικό και όχι τρομακτικό,

αν θέλουμε να επεκτείνουμε
την κατανόησή μας

και όχι απλώς την παθητική μας γνώση,

πρέπει να θυμόμαστε ότι η οπτική μας,

όσο θαυμαστή και όμορφη αν είναι,

είναι απλώς αυτό:

μια οπτική πάνω σε μια πραγματικότητα.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)