Αγάπη - το κάνετε λάθος

Σε αυτή την ευχάριστη ομιλία, ο φιλόσοφος Γιαν Νταλ Άλιο διερευνά την καθολική αναζήτηση για τρυφερότητα και επαφή σε έναν κόσμο που είναι όλο και πιο επικεντρωμένος στο άτομο. Όπως αποδεικνύεται, είναι πιο εύκολο απ' όσο νομίζετε. Ένας λογικός και διασκεδαστικός προβληματισμός για την αγάπη στη σύγχρονη εποχή. (Βιντεοσκοπημένο στο TEDxParis.)

Τι είναι η αγάπη;

Είναι δύσκολο να οριστεί αυτός ο όρος

λόγω της ευρείας χρήσης του.

Μπορώ να αγαπώ το περπάτημα.

Μπορώ να αγαπώ ένα βιβλίο, μια ταινία.

Μπορώ να αγαπώ τα σνίτσελ.

Μπορώ να αγαπώ τη σύζυγό μου.

(Γέλια)

Αλλά υπάρχει τεράστια διαφορά

ανάμεσα σε ένα σνίτσελ και τη σύζυγό μου,
για παράδειγμα.

Δηλαδή, αν εκτιμώ ένα σνίτσελ,

το σνίτσελ, από την άλλη,
δεν με εκτιμά κι αυτό.

Ενώ η σύζυγός μου, με αποκαλεί

το άστρο της ζωής της.

(Γέλια)

Επομένως, μόνο
μια άλλη συνείδηση με επιθυμίες

μπορεί να με εκλάβει ως επιθυμητό ον.

Το γνωρίζω αυτό, γι' αυτό

η αγάπη μπορεί να προσδιοριστεί
πιο συγκεκριμένα

ως η επιθυμία να είσαι επιθυμητός.

Και ιδού το αιώνιο πρόβλημα της αγάπης:

πώς να γίνουμε
και να παραμείνουμε επιθυμητοί;

Ο άνθρωπος συνήθως έβρισκε

την απάντηση σε αυτό το πρόβλημα

υποβάλλοντας τη ζωή του
στους κανόνες της κοινωνίας.

Έπρεπε να παίξει έναν συγκεκριμένο ρόλο

σύμφωνα με το φύλο, την ηλικία,

την κοινωνική του θέση,

και αρκούσε να διατηρήσει το ρόλο του

για να τον εκτιμά και αγαπά
ολόκληρη η κοινότητά του.

Σκεφτείτε τη νεαρή που πρέπει να
διατηρήσει την αγνότητά της πριν τον γάμο.

Σκεφτείτε τον νεότερο γιο που πρέπει
να υπακούσει τον πρωτότοκο,

ο οποίος με τη σειρά του πρέπει
να υπακούσει τον αρχηγό της οικογένειας.

Αλλά τον 13ο αιώνα

ξεκίνησε ένα φαινόμενο,

κυρίως στην Αναγέννηση, στη Δύση,

που δημιούργησε
τη μεγαλύτερη κρίση ταυτότητας

στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Το φαινόμενο αυτό είναι ο μοντερνισμός.

Μπορούμε να το συνοψίσουμε
μέσω μιας τριπλής διαδικασίας.

Πρώτα, μια διαδικασία εξορθολογισμού
της επιστημονικής έρευνας,

που επιτάχυνε την τεχνική πρόοδο.

Μετά, μια διαδικασία
πολιτικής εκδημοκράτησης,

που εξέλιξε τα ατομικά δικαιώματα.

Και τέλος, μια διαδικασία εξορθολογισμού
της οικονομικής παραγωγής

και της απελευθέρωσης του εμπορίου.

Αυτές οι τρεις αλληλένδετες διαδικασίες

έχουν εκμηδενίσει εντελώς

όλα τα παραδοσιακά στηρίγματα
των Δυτικών κοινωνιών,

με ριζικές συνέπειες για το άτομο.

Τα άτομα είναι πλέον ελεύθερα

να εκτιμούν ή να υποτιμούν

μια συμπεριφορά,
μια επιλογή ή κάποιο αντικείμενο.

Αλλά ως αποτέλεσμα,
έρχονται αντιμέτωποι οι ίδιοι

με την ίδια ελευθερία που έχουν οι άλλοι

να τους εκτιμούν ή να τους υποτιμούν.

Με άλλα λόγια,
η αξία μου κάποτε διασφαλιζόταν

υποβάλλοντας τον εαυτό μου
στις παραδοσιακές αρχές.

Τώρα είναι εισηγμένη στο χρηματιστήριο.

Στην ελεύθερη αγορά
των ατομικών επιθυμιών,

διαπραγματεύομαι κάθε μέρα την αξία μου.

Εξ ου και η αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου.

Έχει εμμονή: «Είμαι επιθυμητός;
Πόσο επιθυμητός;

Πόσοι άνθρωποι θα με αγαπήσουν;»

Και πώς ανταποκρίνεται
σε αυτή την ανησυχία;

Συλλέγοντας σύμβολα επιθυμίας
με υστερικό τρόπο.

(Γέλια)

Ονομάζω αυτόν τον τρόπο συλλογής,

μαζί με άλλους, κεφάλαιο αποπλάνησης.

Πράγματι, η καταναλωτική κοινωνία μας

βασίζεται σε μεγάλο βαθμό
στο κεφάλαιο αποπλάνησης.

Λένε ότι η εποχή μας είναι υλιστική
λόγω αυτού του καταναλωτισμού.

Αλλά δεν είναι αλήθεια!
Συλλέγουμε αντικείμενα

για να έρθουμε σε επικοινωνία με άλλους.

Το κάνουμε για να μας αγαπήσουν,
να τους αποπλανήσουμε.

Τίποτε δεν είναι λιγότερο
υλιστικό ή περισσότερο συναισθηματικό

από έναν έφηβο που αγοράζει
ένα καινούργιο τζιν παντελόνι

και το σκίζει στα γόνατα,

επειδή θέλει να αρέσει στην Τζένιφερ.

(Γέλια)

Ο καταναλωτισμός δεν είναι υλισμός.

Είναι μάλλον η ύλη που απορροφάται

και θυσιάζεται στο όνομα
του θεού της Αγάπης,

ή μάλλον στο όνομα
του κεφαλαίου αποπλάνησης.

Με βάση αυτήν την παρατήρηση
για τη σύγχρονη αγάπη,

πώς μπορούμε να σκεφτούμε
την αγάπη στο μέλλον;

Μπορούμε να οραματιστούμε δύο υποθέσεις:

Η πρώτη έχει να κάνει με το στοίχημα

ότι αυτή η διαδικασία της ναρκισσιστικής
κεφαλαιοποίησης θα ενταθεί.

Είναι δύσκολο να πούμε τι σχήμα
θα πάρει αυτή η ένταση,

επειδή εξαρτάται κατά μεγάλο ποσοστό

σε κοινωνικές και τεχνικές καινοτομίες,

οι οποίες είναι εξ ορισμού
δύσκολο να προβλεφθούν.

Όμως μπορούμε, για παράδειγμα,

να φανταστούμε μια ιστοσελίδα γνωριμιών

η οποία, περίπου σαν αυτά
τα προγράμματα με πόντους,

χρησιμοποιεί πόντους
κεφαλαίου αποπλάνησης

που ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία μου,
την αναλογία ύψους/βάρους,

το πτυχίο μου, τον μισθό μου,

ή τον αριθμό των επισκέψεων
στο προφίλ μου.

Μπορούμε επίσης να φανταστούμε

μια χημική θεραπεία
για τον χωρισμό

η οποία μειώνει
τα αισθήματα της αφοσίωσης.

Παρεμπιπτόντως, υπάρχει ήδη
μια εκπομπή στο MTV

όπου δάσκαλοι αποπλάνησης

αντιμετωπίζουν τον συναισθηματικό πόνο
ως αρρώστια.

Αυτοί οι δάσκαλοι αυτοαποκαλούνται
καλλιτέχνες στο καμάκι.

Το καλλιτέχνης είναι αυτονόητο.

Το καμάκι είναι να πιάνεις κάποιον,

και όχι ένα απλό πιάσιμο --
είναι για γκόμενες.

Είναι λοιπόν καλλιτέχνες
στο να πιάνουν γκόμενες.

(Γέλια)

Και αποκαλούν τον συναισθηματικό πόνο
«μονο-ίτιδα».

Το «ίτιδα» είναι μια κατάληξη
που υποδηλώνει λοίμωξη.

Η μονο-ίτιδα μπορεί να μεταφραστεί
ως «λοίμωξη από τον έναν και μοναδικό».

Είναι λιγάκι αηδιαστικό.
Όντως, για τα καμάκια

το να ερωτευτείς κάποιον

είναι χάσιμο χρόνου,

είναι κατασπατάληση
του κεφαλαίου αποπλάνησης,

έτσι πρέπει να εξαλειφθεί

σαν μια αρρώστια,
σαν μια μόλυνση.

Επίσης μπορούμε να οραματιστούμε

μια ρομαντική χρήση του γονιδιώματος.

Όλοι θα μπορούσαν να το έχουν μαζί τους

και να το παρουσιάζουν
σαν μια επαγγελματική κάρτα

για να επιβεβαιώσουν αν η αποπλάνηση
μπορεί να προχωρήσει σε αναπαραγωγή.

(Γέλια)

Βέβαια, αυτός ο αγώνας για την αποπλάνηση,

όπως κάθε άλλος έντονος ανταγωνισμός,

θα δημιουργήσει τεράστιες ανισότητες
σε ναρκισσιστική ικανοποίηση,

και ως εκ τούτου
πολύ μοναξιά και απογοήτευση.

Έτσι μπορούμε να αναμένουμε
ότι ο ίδιος ο νεωτερισμός,

που βασίζεται στο κεφάλαιο αποπλάνησης,
θα αμφισβητηθεί.

Συγκεκριμένα σκέφτομαι την αντίδραση

νεο-φασιστικών ή θρησκευτικών κοινοτήτων.

Αλλά δεν χρειάζεται
να υπάρξει ένα τέτοιο μέλλον.

Ίσως μπορούμε να αντιληφθούμε
την αγάπη μέσω ενός άλλου μονοπατιού.

Αλλά πώς;

Πώς να παραιτηθώ από την υστερική ανάγκη
να μου δίνουν αξία;

Συνειδητοποιώντας ότι είμαι ανάξιος.

(Γέλια)

Ναι,

είμαι ανάξιος.

Αλλά μην ανησυχείτε:

κι εσείς είσαστε.

(Γέλια)

(Χειροκρότημα)

Είμαστε όλοι ανάξιοι.

Αυτή η έλλειψη αξίας
αποδεικνύεται εύκολα,

επειδή για να αποκτήσω αξία

χρειάζομαι κάποιον άλλον να με επιθυμεί,

που δείχνει ότι δεν έχω
κάποια αξία από μόνος μου.

Δεν έχω καμία εγγενή αξία.

Όλοι μας προσποιούμαστε
ότι έχουμε ένα είδωλο,

ότι είμαστε είδωλο για κάποιον άλλον,
αλλά στην πραγματικότητα

είμαστε όλοι απατεώνες, όπως ένας
περαστικός που περνά αδιάφορα τον δρόμο

ενώ στην πραγματικότητα
έχει προβλέψει και υπολογίσει

πώς να τραβήξει τα βλέμματα.

Νομίζω ότι αν γνωρίζουμε

αυτή τη γενική απάτη

που μας αφορά όλους, θα διευκολύνει
τις συναισθηματικές σχέσεις μας.

Είναι επειδή θέλω να με λατρεύουν

από την κορυφή ως τα νύχια,

απολύτως δικαιολογημένα,

γι' αυτό υπάρχει
αυτή η υστερία αποπλάνησης.

Και γι' αυτό θέλω να φαίνομαι τέλειος

ώστε να με αγαπήσει κάποιος άλλος.

Θέλω να είναι τέλειος

έτσι ώστε να επιβεβαιώσει την αξία μου.

Αυτό οδηγεί σε ζευγάρια

παθιασμένα με την απόδοση

που θα χωρίσουν, ακριβώς,

με την παραμικρή αποτυχία.

Σε αντίθεση με αυτή στάση,

επικαλούμαι την έννοια της τρυφερότητας --
η αγάπη ως τρυφερότητα.

Τι είναι η τρυφερότητα;

Να είσαι τρυφερός, να δέχεσαι
τις αδυναμίες του αγαπημένου σου.

Δεν έχει να κάνει με τη μετάλλαξη σε
θλιβερό ζευγάρι νοσοκόμων.

(Γέλια)

Δεν είναι τόσο άσχημα.

Αντιθέτως,

υπάρχει άφθονη γοητεία και ευτυχία
στην τρυφερότητα.

Αναφέρομαι σε ένα είδος χιούμορ
που δυστυχώς δεν χρησιμοποιείται αρκετά.

Πρόκειται για ένα είδος ποίησης
εσκεμμένης αδεξιότητας.

Μιλάω για τον αυτοσαρκασμό.

Για ένα ζευγάρι που
δεν διατηρείται, δεν υποστηρίζεται πια

από τα δεσμά της παράδοσης,

πιστεύω ότι ο αυτοσαρκασμός

είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους
για να διαρκέσει η σχέση.