Câu hỏi "xoắn": Vì sao lượt "Like" trên mạng xã hội tiết lộ về bạn nhiều hơn bạn nghĩ?

Bạn có thích khoai tây chiên xoắn không? Bạn có từng "Like" chúng trên Facebook ? Hãy xem bài nói chuyện này để thấy được những điều bất ngờ mà Facebook (và những trang khác) có thể suy đoán về bạn từ những cú click "Like" và "Share". Nhà khoa học máy tính, Jennifer Golbeck, giải thích làm thế nào điều đó có thể xảy ra, tại sao một số ứng dụng công nghệ không "dễ thương" như ta vẫn nghĩ, và vì sao Jennifer nghĩ rằng cần giao trả quyền hạn quản lý thông tin về cho chủ sở hữu.

Nếu bạn vẫn còn nhớ

thập kỷ đầu của website

thật sự rất trì trệ.

Bạn có thể lên mạng,

xem những trang web

chúng được xây dựng

bởi đội ngũ

thuộc các tổ chức

hay các cá nhân

thành thạo về công nghệ

lúc bấy giờ.

Với sự phát triển của

truyền thông

và mạng xã hội

những năm đầu thế kỷ 21,

trang web đã hoàn toàn

trở thành một nơi mà phần lớn

nội dung tương tác

được xây dựng

bởi người dùng thông thường

đó có thể là video trên Youtube,

bài viết trên blog

đánh giá sản phẩm

hoặc những bài post.

Nó cũng mang tính

tương tác ngày một cao hơn,

mọi người tương tác với nhau

bình luận, chia sẻ

chứ không đơn thuần là đọc.

Facebook không phải nơi duy nhất
nhưng lại phổ biến nhất,

và những con số sau

sẽ minh họa cho điều đó.

Mỗi tháng FB có thêm
1,2 tỷ người dùng

nghĩa là 1/2 số người dùng Internet

toàn cầu đang sử dụng FB.

Nơi này, cùng những trang khác

cho phép con người tạo ra

cá tính trên mạng mà không đòi hỏi
nhiều kỹ xảo công nghệ

và người ta hưởng ứng nó

bằng cách đưa lên mạng

lượng lớn thông tin cá nhân.

Kết quả là chúng ta có được dữ liệu

về hành vi, thiên hướng, nhân khẩu

của hàng trăm triệu người,

điều này chưa từng có tiền lệ

trong lịch sử.

Là nhà khoa học máy tính,

điều đó có nghĩa là

tôi có thể xây dựng sản phẩm
dự đoán đặc tính tiềm ẩn của bạn

mà bạn không hề biết rằng

mình là người
đã chia sẻ thông tin đó.

Bằng cách đó,

chúng tôi cải thiện

cách người ta tương tác online

nhưng ứng dụng vì người dùng
lại ít đi

vấn đề là
người dùng không thật sự hiểu

kỹ thuật và cách chúng hoạt động,

thậm chí nếu hiểu, họ cũng không
điều khiển được chúng.

Cho nên, tôi muốn nói

với các bạn hôm nay

một vài điều
ta có thể làm

để hiểu rõ về việc

làm thế nào người dùng
có thể lấy lại

phần nào kiểm soát.

Đây là công ty Target,

tôi không chỉ để logo

lên bụng bà bầu đáng thương này.

Có thể bạn đã thấy mẩu chuyện này

trên tạp chí Forbes

kể về việc công ty Target

gửi đến cô bé 15 tuổi này

tờ rơi, quảng cáo

và phiếu mua hàng

cho bình sữa, tã giấy và nôi trẻ em

2 tuần trước khi cô nói với cha mẹ

mình đang mang thai.

Đúng vậy, người cha

thật sự đã rất buồn.

Ông nói: "Làm cách nào Target
biết được con bé đang mang thai

trước khi nó nói với cha mẹ cơ chứ?"

Hóa ra là họ có được

lịch sử mua sắm

của hàng trăm ngàn khách hàng

và họ tính toán cái được gọi là

"chỉ số mang thai"

không chỉ cho phép phát hiện
phụ nữ mang thai

mà còn biết được ngày sinh nở.

Họ tính toán điều đó

không dựa trên những gì trước mắt

như việc cô ấy mua nôi

hay quần áo trẻ sơ sinh

mà là dựa vào việc cô ấy

mua nhiều vitaminn

hơn bình thường

hay là mua một cái túi xách

đủ to để đựng tã.

Bản thân những món hàng ấy

dường như cũng không

nói lên được gì nhiều

nhưng kiểu hành vi đó

khi bạn đặt vào

hoàn cảnh cụ thể

của hàng ngàn người khác

nó sẽ tiết lộ

vài chuyện đằng sau đó.

Đó là công việc
mà chúng tôi đang làm,

suy đoán về bạn
trên truyền thông xã hội.

Chúng tôi tìm kiếm
những mẩu hành vi,

một khi được phát hiện
giữa hàng triệu người

mọi chuyện sẽ được hé mở.

Vì thế, trong phòng thí nghiệm
cùng với đồng nghiệp

chúng tôi đã phát triển các cơ chế
suy đoán khá chính xác

ví dụ như

thiên hướng chính trị,

tính cách, nhân phẩm,

khuynh hướng tính dục

tôn giáo, độ tuổi,

trí thông minh.

Ngoài ra, còn có:

"Bạn tin người quen
đến mức nào?"

hay: "Quan hệ của bạn
bền chặt đến đâu?"

Chúng tôi có thể làm tốt nó.

Xin nhắc lại,

nó không xuất phát từ những thứ
bạn cho là hiển nhiên.

Ví dụ yêu thích của tôi
là từ nghiên cứu này,

được xuất bản năm nay
trong tập san của Viện Hàn Lâm Quốc Gia.

Bạn có thể tìm trên Google.

Nghiên cứu dài 4 trang
và dễ đọc.

Những nhà nghiên cứu chỉ tập trung

vào lượt "Like" trên FB,

và họ sẽ dùng nó để suy đoán

những đặc điểm trên,

cùng một số khác.

Trong bài nghiên cứu, họ đưa ra

5 lượt like
thể hiện rõ nét nhất

chỉ số thông minh vượt trội.

Một trong số đó là
"like" trang về khoai tây chiên xoắn.

(Cười)

Khoai tây chiên xoắn rất ngon,

nhưng việc bạn "Like" chúng

không nhất thiết là

bạn thông minh
hơn người.

Vậy nên, làm thế nào

một trong những biểu hiện
rõ nét nhất về trí thông minh

lại là việc bấm "Like" trang này
khi mà nội dung của nó

hoàn toàn không liên quan gì
đến đặc điểm suy đoán?

Thật ra, phải xem xét

rất nhiều lý thuyết cơ sở
để hiểu được

làm thế nào
ta làm được điều này?

Một trong số đó là
lý thuyết xã hội học:

"Sự đồng chất",
nói rằng

người ta thường kết bạn
với người giống mình.

Nếu thông mình, bạn thường
chơi với người thông minh,

Nếu trẻ, bạn thường
kết bạn với người trẻ

Lý thuyết này đã tồn tại
hàng trăm năm nay.

Chúng tôi cũng biết rất nhiều

về cách mà thông tin lan rộng

thông qua các mạng lưới.

Hóa ra
video lan truyền của Youtube,

"Like" Facebook hay những thứ khác

đều được lan truyền
hệt như cách mà

những mối nguy hại lan truyền
trên mạng xã hội.

Chúng tôi đã nghiên cứu
trong thời gian dài

và có được những hình mẫu giá trị.

Bạn có thể gộp mọi thứ lại

rồi từ từ nhận ra làm thế nào

những điều tương tự có thể xảy ra.

Vậy nên, nếu tôi đặt giả thuyết

rằng một gã thông minh nào đó
đã lập ra trang này

hay một trong những người nhấn "Like"
đầu tiên đã đạt điểm số cao.

Họ nhấn "Like",
rồi bạn bè họ thấy

theo thuyết "Đồng chất",
ta biết được

anh ta có bạn thông minh
nó lan truyền đến họ,

một trong số đó bấm "Like"
họ lại có bạn thông minh

rồi thì nó lan truyền đến họ.

Điều này được
truyền đi qua mạng lưới

đến một lượng lớn
những người thông minh

và bằng cách đó, hành động

"Like" trang FB khoai tây xoắn

sẽ biểu thị chỉ số thông minh cao

không phải vì nội dung,

mà vì chính hành động nhấn "Like"

phản ánh đặc tính chung

của người thực hiện.

Khá phức tạp đúng không?

Không dễ để có thể
giải thích chuyện này

cho một người bình thường

thậm chí, nếu có thể,
một người bình thường

có thể làm gì được?

Làm thế nào bạn biết được
việc thích thứ gì đó

biểu hiện một đặc tính cá nhân

trong khi nó chẳng liên quan gì
đến nội dung bạn thích?

Người dùng mạng không có
nhiều quyền hạn

để quản lý việc sử dụng
những dữ liệu này.

Và một vấn đề thực sự
đang phát sinh.

Nên tôi cho rằng cần xem xét
có một số hướng đi

nếu muốn người dùng có thêm
quyền hạn để quản lý

vì không phải lúc nào
nó cũng được dùng

để phục vụ lợi ích của họ.

Một ví dụ tôi thường đưa ra là

nếu chán làm giảng viên
tôi sẽ mở một công ty

chuyên dự đoán đặc tính
và những thứ như:

bạn làm việc nhóm giỏi tới đâu,

liệu bạn có dùng ma túy
hay nghiện rượu.

Chúng tôi biết cách dự đoán
và sẽ bán các báo cáo đó

cho công ty nhân sự và doanh nghiệp nào
muốn thuê bạn.

Hoàn toàn có thể làm được .

Tôi có thể bắt đầu
ngay ngày mai.

Bạn sẽ không thể quản lý
việc tôi muốn dùng dữ liệu của bạn.

Với tôi, dường như
đó là một vấn đề.

Cho nên, một trong những hướng
có thể chọn

là Luật pháp.

Xét trên một số phương diện,
tôi nghĩ nó hiệu quả nhất

nhưng vấn đề là liệu
có cần phải làm thế.

Khi quan sát quá trình
đi vào hoạt động của nhà nước,

tôi nghĩ khó có thể xảy ra việc

hàng loạt đại biểu chịu ngồi xuống
tìm hiểu và rồi tiến hành

những cải cách quan trọng về
luật sở hữu trí tuệ tại Mỹ

để người dùng tự quản lý
dữ liệu cá nhân.

Ta có thể nhờ đến chính sách

mà công ty truyền thông
vẫn thường nói

"Bạn sở hữu dữ liệu.
Bạn có toàn quyền sử dụng."

Vấn đề là mô hình doanh thu

của những công ty này

lại phụ thuộc vào việc chia sẻ
hay khai thác dữ liệu người dùng.

Đôi khi, ta nói trên Facebook

người dùng không phải khách hàng
mà chính là sản phẩm.

Làm thế nào bắt một công ty
nhượng lại quyền quản lý "tài sản" chính

cho người dùng FB?

Điều đó có thể xảy ra,
nhưng sẽ không phải một sớm một chiều.

Nên tôi nghĩ đến một hướng khác
mà có lẽ sẽ hiệu quả hơn :

khoa học.

Chính khoa học đã giúp ta phát triển

những bộ máy tính toán

dữ liệu cá nhân này đầu tiên.

Ta cũng cần phải

làm một nghiên cứu tương tự

nếu muốn xây dựng hệ thống
nói cho người dùng rằng:

"Đây là hiểm họa
mà hành động của bạn tạo ra."

Bằng việc "Like" các trang trên FB

đến việc chia sẻ
thông tin cá nhân nào đó,

bạn đang giúp tôi nâng cao
khả năng dự đoán

liệu bạn có đang dùng ma túy
hay hòa nhập được với nơi làm việc.

Điều đó có thể ảnh hưởng đến việc

mọi người chia sẻ thông tin
hay giữ chúng cho riêng mình,

hoặc đặt chế độ ẩn.

Chúng ta có thể xét đến việc

cho phép mã hóa dữ liệu
được đăng tải,

thông tin sẽ bị ẩn và không còn giá trị
với những trang như FB

hay dịch vụ của bên thứ ba

nhưng nó sẽ lựa chọn người dùng nào
sẽ có quyền đăng hay truy cập

thông tin được đăng tải.

Nghiên cứu này cực kỳ thú vị
xét về phương diện tri thức

các nhà khoa học sẽ hào hứng
bắt tay thực hiện.

Điều tạo cho chúng tôi thuận lợi
trên phương diện pháp lý.

Một trong những vấn đề
thường được đề cập

khi tôi bàn về việc này là:

"Nếu mọi người bắt đầu
giữ chúng cho riêng mình,

những phương pháp cô thực hiện
để dự đoán đặc tính của họ sẽ thất bại.

Và tôi nói: "Với tôi đó là thành công."

Vì là một nhà khoa học

mục tiêu của tôi không phải là

suy đoán thông tin người dùng,

mà là cải thiện cách
con người tương tác trên mạng.

Đôi khi, nó dính đến việc
phải suy đoán về họ,

nhưng nếu người dùng
không muốn tôi dùng những dữ liệu đó

họ có quyền làm thế.

Tôi muốn họ được biết và chấp thuận

công cụ mà chúng tôi đang phát triển.

Vậy nên, tôi cho rằng
việc khuyến khích lĩnh vực này

và ủng hộ các nhà nghiên cứu,
những người muốn trả lại

cho người dùng quyền kiểm soát,
tách khỏi các công ty truyền thông

đồng nghĩa với việc tiến về trước
khi công cụ được phát triển và cải tiến,

rằng sẽ có một thế hệ người dùng mạng
được huấn luyện và tiếp sức,

tôi nghĩ tất cả chúng ta đều đồng ý
rằng đó là con đường lý tưởng để tiến lên.

Xin cảm ơn.