Làm sao để lật đổ nhà độc tài

2011 là năm mà phản ứng của sức mạnh quần chúng đặc biệt mạnh mẽ, bắt đầu từ Vịnh Ả Rập và lan rộng khắp thế giới. Tại sao sức chống đối này mạnh đến thế? Srdja Popovic (lãnh đạo phong trào phi vũ trang lật đổ Milosevic ở Serbia năm 2000) diễn giải các kế hoạch, kĩ năng và công cụ mà mỗi phong trào cần -- từ chiến thuật phi vũ trang tới sự hài hước. (Thu hình tại TEDxKrakow.)

Xin chào. Tôi rất vinh dự được có mặt tại TEDxKrakow này.

Hôm nay tôi sẽ bàn về 1 hiện tượng

mà có thể và đang thực sự thay đổi thế giới,

tên là sức mạnh quần chúng.

Tôi sẽ bắt đầu với 1 giai thoại,hay đối với những bạn

yêu thích Monty Python, 1 phác họa kiểu Monty Python.

Chuyện là đây. Đó là ngày 15 tháng 12 năm 2010.

Ai đó cho bạn đặt cược. Bạn sẽ nhìn vào quả cầu tiên tri

và thấy tương lai. Tương lai chính xác như thế.

Nhưng bạn phải chia sẻ điều đó với thế giới. Okay?

Sự tò mò nguy hiểm chết người. Bạn nhận cược.

Bạn nhìn vào quả cầu tiên tri. 1 giờ sau,

bạn đang ngồi trong 1 tòa nhà trên kênh truyền hình quốc gia

và kể chuyện trong 1 chương trình talkshow.

“Trước khi hết năm 2011, Ben Ali và Mubarak

và Gaddafi sẽ thoái vị và bị truy tố.

Saleh ở Yemen và Assad ở Syria

sẽ bị đấu tranh hoặc bị lật đổ.

Osama bin Laden sẽ chết,

và Ratko Mladic sẽ bị đưa ra tòa án quốc tế La Hague.”

Người dẫn chương trình đăm đăm nhìn bạn với vẻ mặt thất thần,

và để kết thúc, bạn bổ sung,

“Và hàng ngàn thanh niên từ Athens, Madrid

và New York sẽ biểu tình vì công lý xã hội,

tuyên bố rằng họ theo gương Ả Rập.”

Bạn chỉ biết sau đó có 2 anh chàng mặc đồ trắng xuất hiện.

Họ đưa cho bạn 1 chiếc t-shirt kì lạ,

chuyển bạn đến bệnh viện tâm thần gần nhất.

Tôi muốn nói 1 chút về hiện tượng

là nguyên nhân làm xấu đi 1 năm đã rất tệ

cho những người xấu tính, hiện tượng được gọi là sức mạnh quần chúng.

Sức mạnh quần chúng đã ở đó lâu rồi.

Nó giúp Gandhi đẩy người Anh khỏi Ấn Độ.

Giúp Martin Luther King thắng cuộc chiến phân biệt chủng tộc lịch sử.

Nó giúp người dân Lech Walesa đuổi

1 triệu quân Soviet khỏi Ba Lan

và khởi đầu cho hồi kết của Liên bang Soviet như ta đã biết.

Vậy có gì mới? Điều có vẻ rất mới,

là ý tưởng mà tôi muốn chia sẻ hôm nay,

rằng có 1 tập hợp kỹ năng và quy luật có thể dạy và học

để thực hiện đấu tranh phi vũ trang thành công.

Nếu điều này là thật, ta có thể giúp các phong trào này.

Trước hết, kĩ năng phân tích.

Mọi chuyện khởi đầu từ vùng Trung Đông,

trong rất nhiều năm chúng tôi sống với nhận thức

hoàn toàn sai lầm về Trung Đông.

Nó như 1 vùng băng giá, y như 1 cái tủ lạnh,

nơi đó chỉ có 2 loại bữa ăn:

thịt nướng, biểu trưng Mubarak, Ben Ali-một kiểu

chế độ độc tài quân cảnh hoặc khoai tây,

biểu trưng cho chính trị thần quyền kiểu Tehran.

Mọi người đều kinh ngạc khi tủ lạnh mở ra

và hàng triệu người trẻ, đa phần là tục dân, bước ra

để thay đổi. Biết sao không? Họ không xem nhân khẩu học.

Tuổi trung bình của người Ai Cập là bao nhiêu? 24.

Mubarak đã cầm quyền bao lâu? 31 năm.

Hệ thống này đã lỗi thời. Chúng hết hạn dùng,

và những người trẻ tuổi từ Thế giới Ả Rập đã thức tỉnh

vào 1 sáng và hiểu sức mạnh nằm trong tay họ.

Còn lại là nằm phía trước chúng ta. Và biết sao không?

Vẫn là Thế hệ Epsilon với các quy luật,

các công cụ, các trò chơi của họ và ngôn ngữ,

mà thoạt nghe thì nghe hơi lạ tai với tôi. Giờ tôi đã 38.

Bạn có thấy độ tuổi của người dân trên đường phố Châu Âu?

Có vẻ như Thế hệ Epsilon đang tới.

Giờ cho phép tôi đưa 1 ví dụ khác.

Tôi sẽ gặp nhiều người trên khắp thế giới,

họ là, bạn biết đấy, các học giả và giáo sư

và bác sĩ, và họ luôn nói về các điều kiện.

Họ nói, “Sức mạnh quần chúng chỉ có khi chính quyền không quá áp bức.”

Họ nói, “Sức mạnh quần chúng chỉ có khi thu nhập hàng năm của đất nước

là từ X đến Z.”

Họ nói, “Sức mạnh quần chúng chỉ có khi có áp lực từ nước ngoài.”

Họ nói, “Sức mạnh quần chúng chỉ có khi ở đó không có dầu mỏ.”

Ý tôi là có 1 tập hợp các điều kiện.

Vâng,Tin mới là kĩ năng mà bạn [chính bạn] đưa vào cuộc xung đột

có vẻ là quan trọng hơn các điều kiện,

cứ gọi chúng là thống nhất, kế hoạch

và duy trì kỷ luật phi vũ trang.

Cho phép tôi đưa ví dụ.

Tôi đến từ 1 quốc gia tên Serbia.

Chúng tôi cần tới 10 năm để quy tụ 18 lãnh đạo đảng phái đối lập

với cái tôi vĩ đại của họ về phía sau 1 ứng viên duy nhất

để chống lại nhà độc tài Balkan Slobodan Milosevic.

Rồi sao? Đó là ngày ông ta bị đánh bại.

Hãy nhìn người dân Ai Cập, họ nổ súng trên Quảng trường Tahrir,

vứt bỏ những biểu tượng cá nhân.

Họ xuất hiện trên đường phố chỉ với lá cờ Ai Cập.

Tôi sẽ đưa 1 ví dụ đối lập.

Bạn thấy 9 ứng viên tổng thống chạy đua chống lại Lukashenko.

Bạn biết ngay kết quả.

Thống nhất là điều to tát, và có thể đạt được.

Kế hoạch cũng vậy. Đã có ai lừa phỉnh bạn

về cách mạng phi vũ trang tự phát và thành công?

Điều đó không có trên đời đâu.

Khi nào bạn thấy người trẻ trên đường

cố gắng làm thân với cảnh sát hoặc quân đội,

thì đã có người nghĩ về chuyện đó rồi.

Cuối cùng, là kỷ luật phi vũ trang,

có nó có thể là yếu tố quyết định.

Nếu duy trì được kỷ luật phi vũ trang, bạn sẽ thắng oanh liệt.

Bạn có 100.000 người biểu tình phi vũ trang,

và 1 tên ngốc hay kẻ kích động nào đó ném đá,

tất cả camera sẽ quay vào đâu? Chính anh chàng đó.

Chỉ một hành động bạo lực duy nhất

có thể hủy diệt phong trào của bạn.

Giờ cho phép tôi đến chỗ khác.

Đó là lựa chọn của chiến lược và chiến thuật.

Có những quy luật đấu tranh phi vũ trang nhất định mà bạn nên theo.

Đầu tiên, bắt đầu với việc nhỏ.

Thứ 2, chọn những trận chiến mà bạn có thể thắng.

Chúng ta chỉ có 200 người trong căn phòng này.

Chúng ta không thể gọi đó là Biểu tình của Hàng triệu người.

Nhưng nếu chúng tôi tổ chức vẽ graffiti suốt đêm

trên khắp thành phố Krakow? Cả thành phố sẽ biết.

Chúng tôi chọn chiến thuật phù hợp với sự kiện,

chúng tôi đặc biệt gọi điều này là chiến thuật lan truyền.

Chúng rất hữu dụng trong áp bức vũ trang.

Chúng tôi tự minh chứng cho

một trong những chiến thuật tốt nhất.

Trên Quảng trường Tahrir, nơi cộng đồng quốc tế

liên tục lo sợ rằng những người Islam

sẽ chiếm lấy cách mạng. Thực ra, họ tổ chức

người Công giáo bảo vệ người Đạo Hồi, những người đang cầu nguyện,

1 đám cưới kiểu Coptic được hàng ngàn người Đạo Hồi chúc mừng.

Thế giới đã thay đổi bức tranh,

nhưng có người đã nghĩ về nó từ trước.

Có rất nhiều điều bạn có thể làm

thay vì tụ tập ở 1 nơi, la hét và

biểu diễn trước lực lượng cảnh vệ.

Ở đây cũng có 1 động lực rất quan trọng,

mà động lực này các nhà phân tích thường không thấy.

Đó là động lực giữa 1 bên là sự sợ hãi và lãnh đạm

với bên kia là nhiệt huyết và hài hước

Nó diễn ra như trong trò chơi điện tử.

Bạn được mọi người sợ hãi, bạn có địa vị.

Bạn có nhiều nhiệt huyết cao hơn, bạn thấy nỗi sợ dần tan đi.

Ngày thứ 2, người ta chạy đến phía cảnh sát

thay vì từ đó chạy đi.

Ở Ai Cập, có thể nói điều đó đang xảy ra.

Về tính hài hước. Hài hước cũng là yếu tố quyết định

mạnh mẽ như vậy, và tất nhiên nó đã rất lớn ở Ba Lan.

Bạn biết đấy, chúng tôi chỉ là 1 nhóm nhỏ những sinh viên điên rồ

ở Serbia khi viết vở kịch trào phúng này.

Chúng tôi đặt 1 thùng xăng lớn

có dán hình Ngài Tổng thống

ở giữa Main Street. Có 1 cái lỗ phía trên

để bạn có thể đến, ném tiền vào,

hay lấy gậy bóng chày, và bùm, đập vào mặt ông ta.

Vang to lắm. Trong vòng vài phút, chúng tôi ngồi

ở quán cafe gần đó, thấy người ta

xếp 1 hàng dài chờ làm điều đáng yêu này.

Đó mới chỉ là màn mở đầu show diễn.

Show diễn thực sự bắt đầu khi cảnh sát xuất hiện.

Họ sẽ làm gì? Bắt giữ chúng tôi? Còn lâu mới thấy chúng tôi.

Chúng tôi quan sát ở quán espresso bar cách đó 3 dãy nhà.

Bắt giữ người mua hàng và trẻ em? Chẳng có lí nào.

Tất nhiên, bạn có thể nghĩ họ làm điều ngu ngốc nhất:

Họ bắt giữ cái thùng. Và giờ tấm hình

có cái mặt méo mó trên thùng cùng cảnh sát

lê lết về đồn cảnh sát, đó là ngày tuyệt nhất

mà các nhiếp ảnh gia của các báo có được.

Ý tôi là đó là những việc bạn có thể làm,

và luôn làm được với sự hài hước.

Còn 1 chuyện to tát nữa với sự hài hước: nó rất đau,

vì những quý ngài này quá tự coi trọng bản thân.

Khi bạn mỉa mai họ, thì rất đau.

Giờ đây, ai cũng nói về Hoàng gia, Internet,

và đó cũng là kĩ năng rất hữu dụng, nhưng đừng vội

đặt tên chúng như Cách mạng Facebook, Cách mạng Twitter.

Đừng lẫn công cụ với vật chất.

Thực sự là Internet và truyền thông hiện đại rất hữu dụng

để làm việc nhanh hơn và rẻ hơn.

Chúng cũng an toàn hơn cho người tham gia

vì chúng cho phép nặc danh.

Chúng ta đang xem 1 ví dụ to lớn mà Internet làm được.

Nó có thể đặt các mức giá cho bạo lực được chính quyền tài trợ đối với người biểu tình phi vũ trang.

Đây là nhóm nổi tiếng, họ là Khaled Said,

lập nên bởi Wael Ghonim ở Ai Cập và bạn bè.

Đây là khuôn bị rách của người bị cảnh sát đánh.

Anh ta trở nên nổi tiếng, và có thể trở thành

giọt nước làm tràn ly.

Nhưng còn đây là tin xấu.

Cuộc chiến phi vũ trang chiến thắng trong đời thực,

trên đường phố. Bạn sẽ chẳng thay đổi xã hội

hướng về dân chủ hay kinh tế

nếu chỉ ngồi và click chuột.

Có những rủi ro được đưa ra và những người thực

đang chiến thắng cuộc đấu tranh.

Câu hỏi đáng giá triệu đô: Điều gì sẽ xảy ra ở Thế giới Ả Rập?

Dù người trẻ từ Thế giới Ả Rập

đã khá thành công trong việc đánh bại 3 nhà độc tài,

làm rung chuyển khu vực, thuyết phục những nhà vua thông thái

ở Jorgan và Morocco làm tái thiết từ gốc,

kết quả cuối cùng vẫn chưa đến,

người Ai Cập và Tunisie có vượt qua cuộc chuyển đổi

hay sẽ kết thúc bằng xung đột tôn giáo và sắc tộc đẫm máu,

người Syria có duy trì được kỷ luật phi vũ trang,

đối mặt với bạo lực tàn nhẫn hàng ngày

vốn đã giết chết hàng ngàn người,

hay họ sẽ trượt vào cuộc đấu tranh vũ trang

và châm ngòi cho cuộc nội chiến xấu xí.

Những cuộc cách mạng có toàn diện như chuyển đổi

sang nền dân chủ hay bị chiếm lĩnh bởi quân đội

hay đủ kiểu người cực đoan? Ta không nói được.

Phương Tây cũng vậy, nơi bạn thấy

tất cả những người trẻ phấn khích đang biểu tình khắp thế giới,

thực hiện điều này, thực hiện điều kia.

Họ có trở thành làn sóng toàn cầu?

Họ có tìm thấy các kĩ năng, nhiệt huyết,

và chiến lược để có được những gì họ thực sự mong muốn

và thúc đẩy tái thiết, hay họ sẽ chỉ dừng lại

và phàn nàn về vô vàn những điều họ căm ghét?

Đây là sự khác biệt giữa 2 thành phố.

Bây giờ, các thống kê có gì?

Sách của bạn tôi, Maria Stephan,

nói rất nhiều về đấu tranh vũ trang và phi vũ trang,

trong đó có 1 số dữ liệu sửng sốt.

Nếu nhìn lại 35 năm qua

và những biến chuyển xã hội từ độc tài sang dân chủ,

bạn sẽ thấy trong số 67 trường hợp khác nhau,

50 trường hợp là đấu tranh phi vũ trang

đó là sức mạnh cốt lõi.

Có thêm 1 lí do để theo dõi hiện tượng này.

Thêm 1 lí do để theo dõi Thế hệ Epsilon,

đủ cho tôi tin tưởng và hi vọng vào họ

rằng họ sẽ tìm được kĩ năng và can đảm

để sử dụng đấu tranh phi vũ trang

và sửa chữa ít nhất là 1 phần của đống hỗn độn

mà thế hệ chúng ta đang tạo ra trên thế giới này.

Cảm ơn. (Vỗ tay)