Σρτζα Πόποβιτς: Πώς να ανατρέψετε ένα δικτάτορα

Το 2011 ήταν ένας χρόνος απίστευτων λαϊκών αντιδράσεων, με αφετηρία την Αραβική Άνοιξη και εν συνεχεία σε όλο τον πλανήτη. Πώς η λαϊκή αντίδραση λειτουργεί τόσο αποτελεσματικά; Ο Σρτζα Πόποβιτς (που ηγήθηκε του ειρηνικού κινήματος που ανέτρεψε τον Μιλόσεβιτς στη Σερβία το 2000) παρουσιάζει το σχέδιο, τις μεθόδους και τα εργαλεία που χρειάζεται κάθε κίνημα -- από τις ειρηνικές τακτικές, μέχρι το χιούμορ. (Γυρισμένο στο TEDxKrakow).

Καλησπέρα. Χαίρομαι που είμαι εδώ στο TEDxKrakow.

Σήμερα θα μιλήσω για ένα φαινόμενο

που μπορεί και πραγματικά αλλάζει τον κόσμο,

το όνομα του οποίου είναι λαϊκή δύναμη.

Θα αρχίσω μ' ένα ανέκδοτο ή για αυτούς που

είναι λάτρεις των Μόντυ Πάιθον, μ' ένα σκετς τύπου Μόντυ Πάιθον.

Έχουμε και λέμε. Είναι 15 Δεκεμβρίου του 2010.

Κάποιος σας προκαλεί να βάλετε στοίχημα. Θα κοιτάξετε σε μια κρυστάλλινη σφαίρα

και θα δείτε το μέλλον. Το μέλλον θα είναι αλάνθαστο.

Αλλά, πρέπει να το μοιραστείτε με τον κόσμο. Εντάξει;

Η περιέργεια σκότωσε τη γάτα. Αποδέχεστε το στοίχημα.

Κοιτάζετε την κρυστάλλινη σφαίρα. Μια ώρα μετά,

κάθεστε σε ένα κτήριο της εθνικής τηλεόρασης

σε ένα τοκ σόου και λέτε την ιστορία.

«Πριν το τέλος του 2011, ο Μπεν Άλι, ο Μουμπάρακ

κι ο Καντάφι θα έχουν ανατραπεί και θα διώκονται ποινικά.

Ο Σάλεχ της Υεμένης και ο Άσσαντ της Συρίας

είτε θα αμφισβητούνται είτε θα 'χουν ήδη χάσει την εξουσία.

Ο Οσάμα μπιν Λάντεν θα είναι νεκρός

και ο Ράτκο Μλάντιτς θα είναι στο δικαστήριο της Χάγης».

Ο παρουσιαστής σας κοιτάζει με ένα παράξενο βλέμμα

και τότε εσείς προσθέτετε:

«Και χιλιάδες νέοι άνθρωποι από την Αθήνα, τη Μαδρίτη

και τη Νέα Υόρκη θα διαδηλώνουν για κοινωνική δικαιοσύνη,

ισχυριζόμενοι ότι εμπνεύστηκαν απ' τους Άραβες».

Πριν το καταλάβετε, εμφανίζονται δυο άντρες με άσπρα.

Σας φοράνε ζουρλομανδύα

και σας πηγαίνουν στο πλησιέστερο ψυχιατρείο.

Λοιπόν, θα 'θελα να μιλήσω λίγο για το φαινόμενο

που βρίσκεται πίσω από μια, φαινομενικά, κακή χρονιά

για αυτούς τους κακούς άντρες και αυτό το φαινόμενο ονομάζεται λαϊκή δύναμη.

Η λαϊκή δύναμη υπάρχει εδώ και καιρό.

Βοήθησε τον Γκάντι να διώξει τους Βρετανούς απ' την Ινδία.

Βοήθησε τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ να κερδίσει μια ιστορική φυλετική μάχη.

Βοήθησε τον ντόπιο Λεχ Βαλέσα να διώξει

ένα εκατομμύριο σοβιετικούς στρατιώτες από την Πολωνία

κι έτσι ν' αρχίσει το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, όπως την ξέρουμε.

Τι καινούργιο, λοιπόν, υπάρχει; Αυτό που φαίνεται να είναι καινούργιο,

που είναι και η ιδέα που θέλω να μοιραστώ μαζί σας σήμερα,

είναι μια σειρά κανόνων και μεθόδων που μπορεί κανείς να μάθει

και να διδαχθεί, προκειμένου να διεξάγει αποτελεσματικά μια ειρηνική μάχη.

Αν αυτό ισχύει, μπορούμε να βοηθήσουμε αυτά τα κινήματα.

Πρώτον, μέθοδοι ανάλυσης.

Θα πάρω για παράδειγμα τη Μέση Ανατολή, απ' όπου όλα ξεκίνησαν

και για την οποία τόσα χρόνια είχαμε μια εντελώς λαθεμένη

αντίληψη.

Έμοιαζε με παγωμένη περιοχή, στην κυριολεξία σαν ένα ψυγείο,

μες στο οποίο υπήρχαν μόνο δύο είδη φαγητού:

μια μπριζόλα, που συμβολίζει τις στρατιωτικές δικτατορίες

τύπου Μουμπάρακ, Μπεν Άλι ή μια πατάτα,

που συμβολίζει τις θεοκρατίες τύπου Τεχεράνης.

Όλοι έμειναν έκπληκτοι όταν άνοιξε το ψυγείο

και βγήκαν έξω εκατομμύρια νέοι, στην πλειοψηφία τους μη θρησκευόμενοι

για να φέρουν την αλλαγή. Και ξέρετε τι; Δεν παρακολουθούσαν τις πληθυσμιακές εξελίξεις.

Ποια είναι η μέση ηλικία των Αιγυπτίων; 24.

Πόσα χρόνια ήταν ο Μουμπάρακ στην εξουσία; 31.

Αυτό το σύστημα, λοιπόν, είναι απαρχαιωμένο.

Έχουν λήξει και οι νέοι του Αραβικού Κόσμου αφυπνίστηκαν

ένα πρωί και κατάλαβαν ότι η δύναμη είναι στα χέρια τους.

Τα υπόλοιπα είναι όσα ακολούθησαν. Και μαντέψτε.

Η ίδια Γενιά Έψιλον με τους κανόνες της,

με τα εργαλεία της, με τα παιχνίδια της και τη γλώσσα της,

πράγμα που μου φαίνεται κάπως παράξενο, είμαι 38 τώρα.

Βλέπετε την ηλικία των ανθρώπων στους δρόμους της Ευρώπης;

Φαίνεται πως η Γενιά Έψιλον έρχεται.

Ένα άλλο παράδειγμα.

Συναντώ διαφορετικούς ανθρώπους ανά τον κόσμο

και είναι ακαδημαϊκοί, καθηγητές

και γιατροί, και πάντα μιλούν για τις συνθήκες.

Μου λένε: «Η λαϊκή δύναμη έχει αποτέλεσμα μόνο αν το καθεστώς δεν είναι πολύ καταπιεστικό».

Λένε: «Η λαϊκή δύναμη έχει αποτέλεσμα μόνο αν τα ετήσια έσοδα

της χώρας είναι μεταξύ Χ και Ψ».

Ή λένε: «Η λαϊκή δύναμη έχει αποτέλεσμα μόνο αν υπάρχει πίεση απ' το εξωτερικό».

Λένε: «Η λαϊκή δύναμη έχει αποτέλεσμα μόνο αν δεν υπάρχει πετρέλαιο».

Δηλαδή, υπάρχει μια σειρά συνθηκών.

Τα νέα, λοιπόν, είναι πως οι μέθοδοι που εσείς χρησιμοποιείτε στη μάχη

φαίνεται ότι είναι πιο σημαντικές απ' τις συνθήκες,

ιδίως όσον αφορά την ενότητα, την οργάνωση

και τη μη χρήση βίας.

Θα σας δώσω ένα παράδειγμα.

Κατάγομαι από μια χώρα που τη λένε Σερβία.

Μας πήρε 10 χρόνια να ενώσουμε 18 αρχηγούς της αντιπολίτευσης,

με τις προσωπικές τους φιλοδοξίες, κάτω από έναν υποψήφιο

ενάντια στο βαλκάνιο δικτάτορα Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς.

Ξέρετε κάτι; Αυτή ήταν η ημέρα της ανατροπής του.

Βλέπετε τους Αιγύπτιους, πυροβολούν στην πλατεία Ταχρίρ,

ξεφορτώνονται τα προσωπικά τους σύμβολα.

Εμφανίζονται στο δρόμο μόνο με τη σημαία της Αιγύπτου.

Θα σας δώσω ένα αντίθετο παράδειγμα.

Βλέπετε 9 υποψήφιους προέδρους εναντίον του Λουκασένκο.

Γνωρίζετε το αποτέλεσμα.

Η ενότητα, λοιπόν, είναι πολύ σημαντική και μπορεί να επιτευχθεί.

Το ίδιο κι η οργάνωση. Κάποιος σας είπε ψέμματα

για την πετυχημένη και αυθόρμητη, ειρηνική Επανάσταση;

Αυτό δεν υπάρχει στον κόσμο.

Όπου βλέπετε νέους ανθρώπους στο δρόμο

προσπαθώντας να συναδελφωθούν με την αστυνομία ή το στρατό,

κάποιος το σκεφτόταν από πριν.

Τώρα, τελευταία, η μη χρήση βίας

κι αυτό, πιθανότατα, είναι που παίζει καταλυτικό ρόλο.

Αν επιμείνετε στη μη χρησιμοποίηση βίας, οπωσδήποτε θα κερδίσετε.

Έχετε 100.000 κόσμο σε μια ειρηνική πορεία

και κάποιος ηλίθιος ή προβοκάτορας πετάει πέτρες,

μαντέψτε πού θα στραφούν όλες οι κάμερες;
Σ' αυτόν τον ένα τύπο.

Μια πράξη βίας μπορεί κυριολεκτικά

να καταστρέψει το κίνημά σας.

Τώρα θα αναφερθώ σε κάτι άλλο.

Στην επιλογή στρατηγικών και τακτικών.

Υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες στις ειρηνικές διαδηλώσεις που μπορείτε να ακολουθήσετε.

Πρώτον, δεν πάτε για τα πολλά.

Δεύτερον, επιλέγετε τις μάχες που μπορείτε να κερδίσετε.

Είμαστε μόνο 200 σ' αυτήν την αίθουσα.

Δεν θα το ονομάσουμε Πορεία Εκατομμυρίων Ανθρώπων.

Αν, όμως, οργανώσουμε να γράψουμε συνθήματα τη νύχτα

σε όλη την Κρακοβία; Έτσι η πόλη θα μάθει.

Επιλέγουμε, λοιπόν, τις τακτικές που εξυπηρετούν το σκοπό,

ειδικά αυτό που ονομάζουμε μικρές τακτικές εξάπλωσης.

Είναι πολύ χρήσιμες σ' ένα βίαιο καθεστώς.

Παρακολουθούμε τη φωτογραφία

μιας απ' τις καλύτερες τακτικές που χρησιμοποιήθηκαν ποτέ.

Ήταν στην πλατεία Ταχρίρ, όπου η διεθνής κοινότητα

φοβόταν διαρκώς οτι οι Ισλαμιστές

θα εξουδετέρωναν την Επανάσταση. Οργάνωσαν

τους Χριστιανούς, ώστε να προστατεύουν τους Μουσουλμάνους, που προσεύχονταν εκεί,

ένας Κοπτικός γάμος επευφημούνταν από χιλιάδες Μουσουλμάνους.

Ο κόσμος μόλις άλλαξε την εικόνα,

αλλά κάποιος το σκεφτόταν από πριν.

Υπάρχουν, λοιπόν, τόσα πολλά που μπορείτε να κάνετε

αντί να να μαζεύεστε σε ένα σημείο, να φωνάζετε και

να κάνετε επίδειξη στις δυνάμεις ασφαλείας.

Υπάρχει ακόμα ένας σημαντικός παράγοντας,

τον οποίο, συνήθως, οι αναλυτές δεν μπορούν να προβλέψουν.

Είναι ο παράγοντας του φόβου και της απάθειας αφενός,

και του ενθουσιασμού και του χιούμορ αφετέρου.

Λειτουργεί όπως σ' ένα βιντεοπαιχνίδι.

Έχετε πολύ φόβο, έχετε ένα καθεστώς.

Έχετε περισσότερο ενθουσιασμό, βλέπετε το φόβο να διαλύεται.

Δεύτερη μέρα, βλέπετε τον κόσμο να τρέχει προς τους αστυνομικούς

αντί να τρέχει κυνηγημένος από τους αστυνομικούς.

Στην Αίγυπτο βλέπετε ότι κάτι συμβαίνει.

Μετά είναι το χιούμορ. Το χιούμορ μπορεί

να παίξει καταλυτικό ρόλο και φυσικά υπήρχε πολύ στην Πολωνία.

Ήμασταν απλώς μια μικρή ομάδα τρελαμένων φοιτητών

στη Σερβία, όταν κάναμε αυτή την πλάκα.

Τοποθετήσαμε ένα μεγάλο βαρέλι βενζίνης

με το πορτρέτο του κου Προέδρου επάνω του

στη μέση του κεντρικού δρόμου. Υπήρχε μια τρύπα στην κορυφή

που μπορούσες να φτάσεις, να βάλεις μέσα ένα νόμισμα,

να πάρεις ένα ρόπαλο του μπέιζμπολ και να του χτυπήσεις το πρόσωπο.

Ακούγεται τρελό. Μέσα σε λίγα λεπτά, καθόμασταν

σε μια κοντινή καφετέρια, πίνοντας καφέ κι έγινε

μια σειρά από ανθρώπους που περίμεναν να κάνουν αυτό το υπέροχο πράγμα.

Έτσι, λοιπόν, έγινε η αρχή.

Το σόου αρχίζει όταν εμφανίζονται οι αστυνομικοί.

Τι θα κάνουν; Θα μας συλλάβουν; Δε φαινόμασταν πουθενά.

Ήμασταν τρία τετράγωνα μακριά, παρακολουθώντας το σκηνικό απ' την καφετέρια.

Θα συλλάβουν τους πελάτες με τα παιδιά τους;
Δεν είναι λογικό.

Βεβαίως, στοιχηματίζαμε ότι θα κάνουν το πιο ηλίθιο πράγμα:

Συνέλαβαν το βαρέλι. Και η φωτογραφία

με το διαλυμένο πρόσωπο στο βαρέλι και τους αστυνομικούς

να το σέρνουν στο περιπολικό ήταν η καλύτερη στιγμή

για τους φωτογράφους εφημερίδων.

Εννοώ, λοιπόν, πως μπορείτε να κάνετε τέτοιου είδους ενέργειες

χρησιμοποιώντας το χιούμορ.

Το χιούμορ κάνει και κάτι ακόμα: Πονάει,

γιατί αυτοί οι τύποι έχουν μεγάλη ιδέα για τον εαυτό τους.

Όταν τους κοροϊδεύεις, τους πονάει.

Όλοι, επίσης, μιλάνε για την Αυτού Εξοχότητα, το Διαδίκτυο

που, επίσης, είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο, αλλά μη βιάζεστε

να αναρτήσετε δημοσιεύσεις όπως «Επανάσταση» στο Facebook ή στο Twitter.

Μην μπερδεύετε τα εργαλεία με την ουσία.

Ισχύει ότι το Διαδίκτυο και τα τεχνολογικά μέσα χρησιμεύουν πολύ

στη γρήγορη και οικονομική διάδοση γεγονότων.

Είναι και πιο ασφαλή για τους χρήστες

λόγω της ανωνυμίας.

Παρακολουθούμε ένα άλλο φοβερό παράδειγμα του τι μπορεί να κάνει το Διαδίκτυο.

Μπορεί να επισημάνει την κρατική βία που ασκείται πάνω στους ειρηνικούς διαδηλωτές.

Το "We are all Khaled Said" είναι ένα διάσημο γκρουπ

που δημιουργήθηκε απ' τον Γουάελ Γκόνιμ και τους φίλους του στην Αίγυπτο.

Αυτό είναι το παραμορφωμένο πρόσωπο του παιδιού που χτυπήθηκε απ' τους αστυνομικούς.

Μ' αυτό τον τρόπο πήρε δημοσιότητα κι αυτό ήταν

η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.

Υπάρχουν, όμως, και κακά νέα.

Οι ειρηνικές διαδηλώσεις πέτυχαν νίκες στην αληθινή ζωή,

στους δρόμους. Ποτέ δε θα αλλάξετε την κοινωνία

στο πεδίο της δημοκρατίας ή της οικονομίας

απ' τον καναπέ και τον υπολογιστή σας.

Πρέπει να παρθούν ρίσκα και είναι ζωντανοί άνθρωποι

αυτοί που κερδίζουν τη μάχη.

Και το κρίσιμο ερώτημα: Τι θα συμβεί στον Αραβικό κόσμο;

Αν και οι νέοι άνθρωποι στον Αραβικό κόσμο

πέτυχαν να ανατρέψουν τρεις δικτάτορες,

ταρακούνησαν την περιοχή και κατάφεραν ξύπνιους βασιλιάδες

απ' την Ιορδανία και το Μαρόκο να κάνουν ουσιώδεις μεταρρυθμίσεις,

η έκβαση είναι ακόμα αβέβαιη,

αν οι Αιγύπτιοι και οι Τυνήσιοι πετύχουν την αλλαγή

ή αυτό θα καταλήξει σε εθνικό και θρησκευτικό αιματοκύλισμα,

αν οι Σύριοι συνεχίσουν να μη χρησιμοποιούν βία,

αντιμέτωποι με την κτηνώδη, καθημερινή βία

που δολοφονεί ήδη χιλιάδες

ή θα διχαστούν σε βίαιες συγκρούσεις

και σε εμφύλιο πόλεμο.

Θα είναι αυτές οι Επαναστάσεις η μετάβαση

προς τη δημοκρατία ή θα εξουδετερωθούν απ' το στρατό

ή τους κάθε είδους εξτρεμιστές; Δεν μπορούμε να ξέρουμε.

Τα ίδια ισχύουν και για τη Δύση, όπου βλέπουμε

όλους αυτούς τους ενθουσιώδεις, νέους ανθρώπους να διαδηλώνουν ανά τον κόσμο,

κάνοντας παντού καταλήψεις.

Θα γίνουν το παγκόσμιο κύμα;

Θα αναπτύξουν τις μεθόδους, τον ενθουσιασμό

και τις στρατηγικές, ώστε να καταλάβουν τι πραγματικά θέλουν

και να πιέσουν για μεταρρυθμίσεις ή απλώς

θα παραπονιούνται για τα άπειρα πράγματα που μισούν;

Αυτή είναι η διαφορά ανάμεσα σε δύο πόλεις.

Τι μας λένε οι στατιστικές;

Το βιβλίο της φίλης μου, της Μαρία Στέφαν,

μιλάει για τις βίαιες και τις ειρηνικές διαδηλώσεις

και αναφέρει σοκαριστικές πληροφορίες.

Αν κοιτάξετε τα τελευταία 35 χρόνια

και τις διαφορετικές κοινωνικές μεταβάσεις από τις δικτατορίες στη δημοκρατία,

θα διαπιστώσετε ότι από τις 67 διαφορετικές περιπτώσεις,

οι 50 ήταν ειρηνικές,

το οποίο είναι και το κλειδί της επιτυχίας.

Αυτός είναι ένας ακόμα λόγος να παρατηρήσουμε αυτό το φαινόμενο.

Είναι ένας ακόμα λόγος να παρατηρήσουμε τη Γενιά Έψιλον,

αρκετός για μένα ώστε να τους επαινέσω και να τους ενθαρρύνω

ότι θα βρουν τους τρόπους και το κουράγιο

να χρησιμοποιήσουν ειρηνικά μέσα

κι έτσι να διορθώσουν τουλάχιστον ένα μέρος του προβλήματος

που προκάλεσε η γενιά μας σ' αυτόν τον κόσμο.

Σας ευχαριστώ. (Χειροκρότημα)