Cho những người đã chiến bại hôm nay

Mùa hè năm 2016: giữa cuộc nổi dậy của chủ nghĩa dân tuý, hận thù, bất đồng và sợ hãi, nhà văn Anand Giridharadas không mang đến TED một bài nói, mà thay vào đó là đọc một bức thư. Đó là lá thư của những người đã thắng trận chiến của thời đại này, viết cho những người đã thua, hay đang cảm thấy hụt hẫng. Đây là lời thú tội của những người đã phớt lờ nỗi đau của người khác đến khi nó trở thành nỗi căm giận. Nó lên án nhóm người trí thức lãnh đạm vì đã tôn sùng chủ nghĩa vị lai, lý tưởng hoá một viễn cảnh hão huyền vì lợi ích bản thân; vì đã lo cho công cuộc đưa người lên sao Hoả nhiều hơn lo cho sự sống ở Trái Đất. Bức thư này còn phủ nhận quan niệm phải loại bỏ lẫn nhau giữa người và người, kêu gọi chúng ta thay vì giữ khư khư nó, hãy biết "dũng cảm chấp nhận giấc mơ của nhau"

Ngày 29, tháng 6, năm 2016.

Gửi người anh em yêu quý của tôi:

Hôm nay tôi viết cho anh,

người đã thua cuộc chiến
của kỷ nguyên này.

Lúc này đây, ngay trong cuộc đời chúng ta,

khi thế giới đầy rẫy những tổn thương,

thù hận

và sợ hãi,

tôi chỉ biết viết cho anh

lá thư này,

kể cả khi hai ta đều biết

ẩn sau danh xưng "anh" và "tôi"

là muôn vàn thân phận.

Tôi viết cho anh vì tại giờ phút này đây,

cái thế giới đầy biến động của chúng ta
làm tôi hoảng sợ.

Và tôi tin, nó cũng làm anh sợ nữa.

Hình như nhân loại chúng ta

đều có những nỗi sợ chung.

Nhưng có lẽ nỗi sợ ấy,
phần nhiều là nỗi sợ lẫn nhau.

Anh sợ thế giới lý tưởng của tôi,

còn tôi lại sợ thế giới lý tưởng của anh.

Anh có nhận ra bản thân mình
sợ hãi khi biết bão sắp tới

ngay cả khi nó chưa tới không?

Kể cả lúc này đây anh cũng đang sợ,

tôi nói đúng chứ,
hả người anh em?

Nỗi muộn phiền và bồn chồn đó

liệu có ai biết nó nhắc chúng ta

về nỗi sợ trước cuộc đại suy thoái
của thập niên 30 không?

Chắc anh không biết đâu,

vì nỗi sợ hãi đối phương của chúng ta

không xuất hiện đồng thời.

Trong ván đấu này, tôi thấy
nỗi sợ của anh khi đứng trước tôi,

trước một thế giới mà tôi
một mực tin là lý tưởng cho chúng ta

đã già như một thế hệ.

Cũng phải mất rất lâu mới
tới lượt tôi sợ anh,

chỉ vì từ khi bắt đầu,

tôi chưa hề nghĩ
anh có gì để tôi sợ.

Tôi nghe tiếng anh,

nhưng tôi chẳng để tâm

khi anh cứ lải nhải từ năm này
qua tháng nọ rằng,

cái thế giới lý tưởng của tôi
chẳng có gì hay với anh,

với nhiều người trong các anh,

những ai sống ở đầu bên kia
thế giới công nghiệp hoá.

Cái thế giới rộng mở và
dễ dàng mà tôi tâm đắc đó,

khi con người và hàng hoá
đi lại dễ dàng, thuận lợi

nhờ công nghệ tiên tiến
phát triển ra toàn cầu,

hoá ra, nó lại không phải là
một sự giải phóng đối với anh.

Tôi đã đi qua những thành phố nơi anh sống

và chỉ trơ mắt ra nhìn, mà không hiểu.

Tôi biết ở quảng trường
thành phố Stephenville, Texas

trải qua nhiều thế hệ, đây là địa bàn

của các văn phòng luật sư,

cũng vì tội phạm ở đây
cứ luân phiên vào tù ra khám.

Tôi biết những xưởng vũ khí
ở Wagner, South Dakota,

cũng như hội trường của cựu binh VFW

đã gánh chịu những lời chế nhạo

về giấc mơ vỡ vụn
của một tập thể.

Tôi đã thấy

ở cửa hàng Wal-Mart
của Lancaster, Pennsylvania,

có nhiều vô cùng những người trẻ
mới hai, ba chục tuổi

trông như sắp chầu trời,

với làn da lốm đốm mẩn đỏ

mái tóc lơ thơ, xơ xác,

hàm răng ố vàng, sắp rụng,

và ánh nhìn chứa đựng nỗi mất mát.

Tôi có thấy những bạn trẻ
mà tôi gặp ở Paris,

ở Florence, ở Barcelona,

họ có bằng cấp nhưng không việc làm.

Họ cứ làm thử việc này việc kia
đến tận 30,

mà đời vẫn chưa chịu bước
sang trang mới,

vì họ sống trong một nền kinh tế
chỉ muốn tạo ra thật nhiều tài sản

chứ không phải việc làm.

Tôi có đọc báo thấy nhiều nơi ở London
đang trở thành miền đất hứa,

của những kẻ siêu giàu của thế giới
dùng tiền bẩn mua nhà,

và đề cao người thành phố,
những cặp đôi trẻ khởi nghiệp

bằng cách tự lực cánh sinh.

Tôi có nghe thấy nền tảng của cuộc đời anh

đang dần sụp đổ.

Anh từng tin tưởng vào sự nghiệp của mình,

giờ thì không thể nữa.

Anh từng có khả năng nuôi con mình,

đảm bảo chúng có một cuộc sống

tốt đẹp hơn cuộc đời mình,

giờ thì không thể nữa.

Anh từng được dạy, hãy nhìn ra giá trị
của việc mình làm, giờ thì không.

Ngày xưa, sở hữu một căn nhà
là chuyện bình thường,

giờ thì không.

Tôi không thể nào nói

tôi không biết tới
những điều này.

Chỉ là, tâm trí tôi đang mải mê

tạo ra viễn cảnh mai này
con người sẽ sống trên sao Hoả,

trong khi thực tế, chúng ta đang
chật vật trên hành tinh này.

Tôi bị chi phối,

bởi việc làm thế nào
để trở nên bất tử,

ngay cả khi chúng ta hôm nay
chết còn sớm hơn thế hệ trước.

Tôi từng nghe qua hết mọi thứ,
nhưng không chú tâm.

Tôi có nhìn,

nhưng tôi không thấy.

Tôi có đọc, nhưng không hiểu.

Tôi chỉ quan tâm

khi anh bắt đầu biểu quyết và hô hào,

và chỉ khi hành động của anh
bắt đầu có trọng lượng,

tôi mới bắt đầu sợ sệt.

Tôi chỉ chịu nghe khi anh tiến tới,
phá nát các tổ chức liên kết châu lục,

rồi đưa những kẻ mị dân
lên làm lãnh đạo.

Chỉ đến khi đó, nỗi đau ngày xưa
của anh mới trở thành

nỗi bận tâm của tôi.

Tôi hiểu rằng, con người
thường phải biết đau

mới chịu tìm cách chữa cơn đau đó.

Giờ đây tôi tự hỏi,

liệu anh có nhẫn nhịn thêm chút nữa

nếu tôi sát cánh bên anh

từ khi nỗi đau của anh
mới bắt đầu không?

Tôi tự vấn bản thân

tại sao khi ấy ta không là đồng đội.

Một phần là do tôi trúng bùa mê

của bọn phù thuỷ bậc thầy
mang tên "cải cách",

và trở thành kẻ tôn sùng
chủ nghĩa cách tân, toàn cầu hoá,

và sự tháo gỡ rào cản giữa các quốc gia

để mở ra thiên hình vạn trạng.

Chỉ một thay đổi hiệu quả thôi
cũng khiến tôi tin vào mọi thay đổi khác.

Và có lẽ tôi đã mù quáng.

Có lẽ tôi đã không lường được
hậu quả của cuộc cải cách.

Có lẽ tôi đã nhận định sai tầm quan trọng

của cội nguồn, truyền thống,
lễ nghi, sự ổn định

cũng như giá trị con người.

Và một khi tôi càng tôn sùng
lý tưởng của mình,

một lý tưởng ủng hộ
sự thay đổi và mở rộng,

tôi sẽ càng đẩy anh
lại gần vị trí đối đầu với tôi,

anh sẽ càng bám vào nó,

tìm cách giữ vững nó

sống với nó,

và trở thành nó.

Giờ tôi đã hiểu được những gì
trước đây chưa hiểu

rằng khác biệt màu da hay
hình thể dị thường

không phải là bất lợi lớn nhất.

Còn có một bất lợi khác khó thấy,
thầm lặng hơn cả

chính là khi có
đầy đủ những tố chất vượt trội

nhưng lại thấy mình
không còn như xưa nữa;

là khi thấy thời của mình là ngày hôm qua,

còn ngày mai, là thời

của người khác;

là khi thấy thế giới ngày càng lạ lẫm

và không còn là nhà mình nữa.

Tôi không nói những phẩm chất
đẹp đẽ từ lâu đời sẽ không tiêu biến.

Chúng sẽ không
tiêu biến ngay đâu.

Tôi muốn nói, anh hãy học
cách sống trong một kỷ nguyên mới,

ở đó, có được màu da và cơ thể
đủ tiêu chuẩn sẽ không là lợi thế nữa.

Dù cho sự cơn giận
của anh chuyển thành thù hận,

xin hiểu rằng thế giới này không
có chỗ cho những điều đó.

Nhưng để tôi thừa nhận với anh,
người anh em à,

chính tôi cũng từng quên mất
địa vị là một gánh nặng.

Tôi đã quên rằng

chạy theo những gì xã hội mưu cầu
chưa chắc có lợi cho bản thân ta.

Một điều tương tự đã diễn ra

với nền kinh tế của
thế giới ta đang sống.

Vì tôi không thể và cũng
không mong mình có thể

đem sự bình đẳng và đa dạng
của hôm nay về quá khứ,

mà mặt khác, tôi phải hiểu rằng

có khi có được cái ta muốn rồi,
ta sẽ thấy hụt hẫng.

Nên tương tự thế, tôi không thể,
cũng như không muốn ước

mình sẽ lại sống trong một thế giới
mãi mãi đoàn kết, gắn bó,

không ngừng tạo ra
những cái mới.

Thay vào đó, tôi phải hiểu đã tới
lượt anh được tận hưởng.

Anh đã huyên thuyên suốt nhiều năm
rằng những gì anh đang có

không tốt đẹp như những gì tôi nhận xét.

Nhưng trước khi anh kịp
cằn nhằn một lời nào nữa

về đời sống khó khăn, thời thế đối thay,
lương bổng thất thường,

cơ hội ngày càng tiêu biến,

về nỗi khổ khi phải đem
con tới nhà trẻ

để đi trực ca 3 giờ sáng.

Trước khi anh kịp than hết,
tôi sẽ ra cú phản đòn

bằng chính lý luận của tôi:

đời sống của anh hôm nay
dễ dàng bao nhiêu,

thoải mái độ nào trong thực tế.

Ngôn ngữ là một trong những
tài sản duy nhất chúng ta sở hữu chung,

và đôi khi, tôi lợi dụng
gia tài chung này của chúng ta

để khiến anh hoang mang

làm anh lạc hướng,

đồng thời biện minh cho mình;

để anh tin lời tôi rằng,
điều gì có lợi cho tôi

sẽ có lợi cho tất cả chúng ta,

Khi đó, tôi sẽ dàn ra trước mặt anh
những từ như "nền kinh tế chung"

"sự chia rẽ"

và "nguồn cung ứng toàn cầu".

Giờ thì tôi đã hiểu ra bản chất của
việc mình làm

vào những khi ấy,

chính là dùng lời nói rẻ mạt để
gạ lấy nỗi đau của anh,

mang nó về đánh bóng,

rồi tìm cách đem đổi nó
lấy niềm tin của anh

với tên gọi mới rất mĩ miều là "tự do".

Tôi từng muốn tin, và muốn anh tin

rằng nền kinh tế lý tưởng của tôi,

cái bộ máy đã giúp đời tôi
trở nên hoàn hảo hơn bao giờ hết,

cũng chính là hệ thống lý tưởng cho anh.

Tôi đã tỏ ra hạ mình trước anh,

và nói: sẽ thật sai lầm nếu anh
đi ngược với lợi ích kinh tế của mình,

"anh đang đi ngược với lợi ích của mình",

nói cứ như thể
tôi thật sự hiếu anh muốn gì vậy.

Đó chỉ là luận điệu kinh tế
đoán mò của riêng tôi thôi.

Tôi có một yếu điểm,

là chỉ cho người khác lợi ích
về mặt kinh tế,

phớt lờ những yếu tố như
phẩm chất, lòng kiêu hãnh của anh

cũng như thông điệp mà anh muốn
nói với những kẻ thờ ơ với mình.

Nên giờ đây, chúng ta
lâm vào cảnh này,

một khoảnh khắc đáng sợ
nhưng không khó giải thích

của nạn mị dân, chia rẽ,

bài ngoại, hận thù và sợ hãi.

Và tôi lo cho cả anh và tôi,
nếu chúng ta cứ tiếp tục thế này,

tôi không lắng nghe,

anh cảm thấy bị coi thường,

anh cứ phải gào lên để tôi nghe thấy.

Tôi sợ chúng ta sẽ bị viễn cảnh
tương lai của riêng mình huyễn hoặc

để rồi không còn muốn lắng nghe nhau.

Nếu mọi chuyện cứ tiếp diễn,

nếu chúng ta cứ sống thế này

thì sẽ đổ máu mất.

Đã có dấu hiệu của các trận chiến

trong những bài báo đọc mỗi ngày.

Có thể sẽ xảy ra
các cuộc vây hãm, tấn công,

tình trạng lưu đày, đóng quân, ly khai.

Không, tôi không hề phóng đại mọi thứ đâu.

Chiến tranh có thể trở thành đề tài nóng

ở những nơi mà nó đã đi qua.

Con người nơi đó sẽ luôn
nuôi hy vọng trả thù.

Nhưng đây sẽ không chỉ là
cuộc trả đũa sơ sài, hời hợt

sử dụng từ ngữ nặng nề như
chúng ta trong cuộc cãi vả.

Mọi thứ sẽ kinh khủng hơn nhiều.

Tôi sẽ mặc nhận rằng cả anh và tôi đã
lựa chọn đi tới nước này.

Chúng ta tự tạo
cho mình khái niệm "người ta".

Trong thân phận là cha mẹ,
láng giềng và công dân,

chúng ta chứng kiến và đôi khi ngó lơ,

mặc nhau muốn sống sao thì sống.

Chúng ta không thù hận từ lúc mới sinh.

Trong vai trò là một ai đó,

tôi đã "khơi dậy" lòng
khát khao trả thù trong anh,

và giờ đây, khát khao trả thù đó của anh

đã quay lại, buộc tôi phải
tìm kế tẩu thoát, phải từ bỏ

những mối liên hệ còn lại giữa chúng ta,

dù ở giảng đường
hay trong khu phố,

dù ở phi trường hay công viên

mà chúng ta từng đứng chung.

Để rồi chúng ta đối mặt với

một vấn đề không hề xa lạ
do chính chúng ta tự gánh lấy.

Đó chính là vấn đề trong
mối quan hệ giữa chúng ta.

Chúng ta đã lựa chọn đối đầu nhau,

để tới được đây.

Vẫn còn nhiều mối liên hệ khác

dẫn ta thoát khỏi mối thù này.

Nhưng ta sẽ phải buông bỏ vài thứ,

bạn tôi ơi,

hãy bắt đầu với những điều
chúng ta trân trọng ở hiện tại.

Thử nghĩ xem, nếu ta
thôi sống trong mộng tưởng

về một xã hội bắt người này,
người kia phải trả giá.

Hãy thử nghĩ, sẽ tốt bao nhiêu
nếu tôi bỏ được thói quen

tìm cách có lại ngày hôm qua đã mất,

hay chỉ mải mê lo về
một ngày mai chưa tới

về công việc,

ăn uống,

học hành,

về những thứ không bao giờ
đem lại cảm giác an tâm.

Vấn đề chỉ được giải quyết
nếu việc đầu tiên ta làm được

là thừa nhận rằng chúng ta đã
quá hờ hững với nhau.

Nếu thời khắc nguy hiểm này
tồn tại một điều gì đó

để ta có thể hy vọng,

thì chính là đây.

Từ rất lâu rồi, chúng ta chỉ

chạy theo những giấc mơ huyền ảo

và hậu quả là ta lờ đi ước mơ
thiết thực nhất của nhau,

ước mơ được lắng nghe,

được tháo gỡ những gút mắt về nhau,

được sống cùng nhau trong hoà bình.

Chúng ta hãy dũng cảm để
chấp nhận giấc mơ của nhau

trước khi tìm tới những
giấc mơ xa vời nào khác.

Hãy dũng cảm làm điều đó.

Chân thành gửi anh,

người anh em.

(Vỗ tay)