Este novo telescopio pode amosarnos o comezo do Universo

Cando e como comezou o Universo? Un grupo de astrónomos de distintas partes do mundo quere responder a esta pregunta observando todo o lonxe no tempo que un novo e gran telescopio nos vai permitir. Wendy Freedman dirixiu a creación do Telescopio Xigante de Magalhães (GMT), que se está a construír en América do Sur. No TEDGlobal, en Río de Xaneiro, ela comparte unha audaz visión das descubertas que o GMT pode posibilitar en relación co noso Universo.

Cando tiña 14 anos,
interesábame a ciencia,

fascinábame,
entusiasmábame aprendela.

E tiven un profesor de ciencias
no instituto que nos dixo na clase:

"As rapazas non tedes que escoitar isto".

Alentador, a que si?

(Risas)

Decidín non escoitar --
só esa afirmación en concreto.

Déixenme levalos
ao cordal dos Andes, en Chile,

a 500 kilómetros, 300 millas,
ao nordés de Santiago.

É un lugar moi afastado,
moi seco e moi fermoso.

E non hai moito máis alí.

Hai cóndores, tarántulas,

e de noite, cando a luz é tenue,

pódese ver un dos ceos
máis escuros da Terra.

É unha especie de lugar máxico, a montaña.

É unha combinación marabillosa
de afastados cumes

cunha tecnoloxía sumamente avanzada.

E os nosos devanceiros,
dende que hai rexistros históricos,

miraron cara ao ceo nocturno
cavilando sobre a natureza da existencia.

E a nosa xeración non é unha excepción.

O único problema é que o ceo nocturno
agora está iluminado

pola luz das cidades.

Por iso, os astrónomos van
a estes afastados cumes

para examinar e estudar o cosmos.

Os telescopios son
a nosa xanela ao cosmos.

Non esaxero se lles digo
que o hemisferio sur vai ser

o futuro da astronomía
durante o século XXI.

Xa temos unha serie de telescopios,

no cordal dos Andes, en Chile,

á que axiña se unirá
outra serie incrible de nova capacidade.

Vai haber dous grupos internacionais
que construirán

telescopios xigantes, sensibles
á radiación óptica, coma os nosos ollos.

Vai haber un telescopio de rastrexo

que analizará o ceo cada poucas noites.

Vai haber radiotelescopios,

sensibles a radiacións de onda longa.

E despois, haberá telescopios no espazo.

Haberá un sucesor
do Telescopio Espacial Hubble:

chámase o Telescopio James Webb

e lanzarase no 2018.

Haberá un satélite chamado TESS

que vai descubrir planetas
fóra do noso sistema solar.

Durante a última década,
estiven a liderar un grupo,

un consorcio -- un grupo internacional,

para constuír o que será, cando se remate,

o maior telescopio óptico que existe.

Chámase Telescopio Xigante de Magalhães,
ou GMT (Giant Magellan Telescope).

Este telescopio vai ter espellos
de 8,4 metros de diámetro--

cada espello.

Case 9 metros.

Será máis grande ca este escenario---
case ata a cuarta fila do público.

Cada un dos sete espellos do telescopio

terá case 9 metros de diámetro.

Xuntos, eses sete espellos medirán

algo máis de 24 metros de diámetro.

Polo tanto, será, practicamente,
o tamaño deste auditorio.

O telescopio estará a case
43 metros de altura,

e de novo, estando en Río,

algúns de vós debedes ter visto
a estatua do Cristo xigante.

A escala é comparable en altura.

De feito, é máis pequeno
do que este telescopio vai ser.

É comparable ao tamaño
da Estatua da Liberdade.

E aloxarase nun recinto de 22 andares.

60 metros de altura.

Pero é un edificio pouco común
para protexer este telescopio.

Terá xanelas abertas cara o ceo,

poderá apuntar e mirar o ceo,

e rotará nunha base --

un edificio xiratorio de 2.000 toneladas.

O Telescopio Xigante de Magalhães
terá 10 veces a resolución

do Telescopio Espacial Hubble.

Será 20 millóns de veces
máis sensible ca o ollo humano.

e poderá, por primeira vez na historia,
atopar vida en planetas

que están fóra do noso sistema solar.

Vainos permitir mirar cara a atrás
e ver a primeira luz do universo --

literalmente, o alborecer do cosmos.

O alborecer cósmico.

Este telescopio permitiranos
observar o pasado,

ver as galaxias tal como eran
cando se estaban a formar,

os primeiros buracos negros do universo,
as primeiras galaxias.

Durante os milleiros de anos
que estudamos o cosmos,

preguntámonos cal é
o noso lugar no universo.

Os antigos gregos dixéronnos

que a Terra era o centro do universo.

Hai cincocentos anos,
Copérnico desprazou a Terra

e situou o Sol no corazón do cosmos.

Tal como aprendemos ao longo dos séculos,

dende que Galileo Galilei,
o científico italiano,

apuntou cara ao ceo
cun pequeno telescopio de 5 centímetros,

sempre que construímos
telescopios maiores,

descubrimos algo sobre o universo;

fixemos descubrimentos, sen excepcións.

No século XX descubrimos
que o universo se está a expandir

e que o noso sistema solar
non é o centro desta expansión.

Agora sabemos que o universo se compón
duns 100 mil millóns de galaxias

visibles para nós,

e cada unha desas galaxias
contén 100 mil millóns de estrelas.

Agora miramos cara
á imaxe máis profunda do cosmos

como nunca antes o fixeramos.

Sacouna o Telescopio Espacial Hubble

apuntando cara a unha parte do ceo
que estaba baleira,

antes do lanzamento do Hubble.

E se poden imaxinar esta área diminuta,

é só unha cincuentava parte
do tamaño da Lúa.

Poden imaxinar o tamaño da Lúa.

Agora existen 10.000 galaxias
visibles nesta imaxe.

E o tenue das imaxes e mais
o tamaño diminuto é só o resultado

de que esas galaxias
están moi afastadas, a longa distancia.

Cada unha delas pode conter

miles de millóns ou incluso
centos de miles de millóns de estrelas.

Os telescopios son coma máquinas do tempo.

Canto máis lonxe miramos no espazo,
máis atrás miramos no tempo.

E hai coma baldes de luz --
literalmente, acumulan luz.

Así, canto máis grande é o balde
máis grande é o espello que temos,

máis luz podemos ver
e máis atrás podemos mirar.

No último século descubrimos

que no universo hai obxectos exóticos --
os buracos negros.

Descubrimos que existen
a materia e a enerxía escuras

que non podemos ver.

Agora estades a mirar
unha imaxe real da materia escura.

(Risas)

Entendéstelo. Non todo o mundo o entende.

(Risas)

Entón, o xeito como concluímos
que había materia escura --

non a podemos ver -- mais hai un tirón
inconfundible, debido á gravidade.

Se prestamos atención,
vemos este mar de galaxias

nun universo que se expande.

O que eu fago é medir
a expansión do universo

e nun dos proxectos
que levei a cabo nos 90

usei o Telescopio Espacial Hubble
para medir a velocidade a que se expande.

Agora podémonos remontar
a hai 14 mil millón de anos.

Co tempo descubrimos
que cada estrela ten a súa historia;

teñen nacemento, madureza

e incluso algunhas teñen
unha morte dramática.

E as brasas desas estrelas
forman as novas que vemos,

a maioría das cales acaban por ter
planetas arredor delas.

E un dos resultados máis sorprendentes
dos últimos 20 anos

foi o descubrimento doutros planetas
que gravitan arredor doutras estrelas.

Os chamados exoplanetas.

E ata 1995, non sabiamos
da existencia doutros planetas

que non fosen os do noso Sistema Solar.

Mais agora, hai case 2.000 planetas
orbitando arredor doutras estrelas

que podemos identificar,
cuxa masa podemos medir.

500 deles son sistemas multiplanetarios.

E hai outros 4.000 candidatos
-- e seguimos a contar --

a planetas que orbitan outras estrelas.

Preséntanse nunha desconcertante
variedade de tipoloxías diferentes.

Hai planetas similares a Xúpiter,
que son quentes,

hai outros que están conxelados,
hai mundo acuáticos

e hai planetas rochosos coma a Terra,
chamados "Súperterras",

e incluso houbo planetas
que se especula foron mundos de diamante.

Sabemos que, polo menos nun planeta,
o noso, hai vida.

Atopamos incluso planetas
que orbitan dúas estrelas.

Xa non é cousa da ciencia ficción.

No noso planeta sabemos que hai vida,

desenvolvemos unha vida complexa,
podemos preguntarnos sobre a nosa orixe.

E dado todo o que descubrimos,
agora a enorme cantidade suxire

que hai millóns --
incluso talvez centos de millóns --

de planetas que están
abondo preto --

xusto á distancia exacta
das estrelas arredor das que orbitan --

para teren auga en estado líquido,
polo que poderían albergar vida.

Marabillámonos con estas probabilidades,
enormes probabilidades,

e o máis marabilloso é
que durante a vindeira década

o GMT talvez poida analizar os espectros
das atmosferas deses planetas

e determinar se existe ou non
a posibilidade de que alberguen vida.

Entón, que é o proxecto GMT?

É un proxecto internacional.

Inclúe a Australia, Corea do Sur,
e encántame poder dicir, aquí en Río,

que o máis recente socio
no noso telescopio é Brasil.

(Aplausos)

Tamén inclúe unha serie de institucións
ao longo dos Estados Unidos,

coma a Universidade de Harvard,

as Institucións Smithsonian e Carnegie,

e as universidades de Arizona, Chicago,
Texas-Austin e Texas A&M.

Tamén inclúe a Chile.

A fabricación dos espellos do telescopio

é tamén fascinante en si mesma.

Coller anacos de cristal, fundilos
nun forno que está a rotar.

Isto ocorre debaixo do estadio de fútbol

da Universidade de Arizona.

Está agochado debaixo de 52.000 asentos.

Ninguén sabe que se fai isto.

É basicamente un caldeiro que rota.

Os espellos fúndense
e arrefrían moi lentamente,

e despois pólense con extrema precisión.

Se pensan na precisión destes espellos,

as protuberancias no espello,
en todos eses case 9 metros,

representan menos
dunha millonésima parte dun centímetro.

Poden imaxinalo?

Uau!

(Risas)

Iso son as cinco milésimas partes
do grosor dun cabelo meu,

sobre estes case 9 metros.

É un logro incrible.

É o que nos permite ter
a precisión que imos ter.

E entón, que nos da esta precisión?

O GMT, intenten imaxinar --

se termo dunha moeda,
que por casualidade teño por aquí,

e miro unha das súas caras,
podo ver dende aquí

a inscrición, podo ver a cara.

Supoño que incluso os da primeira fila
xa non sodes quen de velo.

Pero se tivermos
o Telescopio Xigante de Magalhães,

nos 24 metros de diámetro
que vemos neste auditorio,

e apuntásemos a 320 km de distancia,

se eu estivese en São Paulo,
poderiamos ver a cara da moeda.

Esa é a resolución e poder extraodinarios
deste telescopio.

E se --

(Aplausos)

Se un astronauta estivese na Lúa,
a catrocentos mil kilómetros,

e prendese unha candea -- só unha --

poderiamos vela co GMT.

Extraodinario.

Está é unha imaxe simulada
dun cúmulo nunha galaxia que está preto

"Preto" en astronomía é moi relativo.

Está a dez millóns de anos luz.

Así sería como como se vería.

Miren eses catro obxectos luminosos

e compárenos cunha imaxe
da cámara do Telescopio Espacial Hubble.

Lógranse ver algúns lixeiros detalles
das estrelas.

E agora, -- miren que espectacular --
isto é o que se verá co GMT.

Miren de novo esas imaxes brillantes.

Isto é o que se ve grazas a un dos
telescopios máis potentes da Terra,

e isto, de novo, o que se verá co GMT.

Unha precisión extraodinaria.

Entón, onde estamos?

Agora acabamos de chegar ao cume
das montañas en Chile.

E comezamos a traballar.

Xa probamos e pulimos o primeiro espello.

Xa fixemos o segundo e mais o terceiro.

E estamos a piques de facer o cuarto.

Tivemos varios exames este ano,

expertos internacionais
que examinaron o noso traballo

e dixeron:
"estades listos para construír".

Entón pensamos construír este telescopio
cos primeiros catro espellos.

Queremos poñelo en marcha axiña
e comezar a recoller datos científicos --

o que os astrónomos chamamos
"a primeira luz", para 2021.

E o telescopio enteiro estará rematado
a mediados da próxima década,

cos sete espellos.

Agora estamos preparados para
mirar atrás no afastado universo,

o alborecer cósmico.

Poderemos estudar outros planetas
cunha gran precisión.

Pero para min, un dos aspectos
máis emocionantes de construír o GMT

é ter a oportunidade
de descubrir de verdade algo

que non saibamos --
que nin poidamos imaxinar neste momento,

algo totalmente novo.

E teño a esperanza de que con esta
e con outras instalacións,

moitas rapazas e rapaces novos
se animen a acadar as estrelas.

Moitas grazas.

Obrigado.

(Aplausos)

Bruno Giussani: Grazas, Wendy.

Queda comigo, porque teño unha pregunta.

Citaches varias instalacións.

O Telescopio de Magalhães estase a facer
mais tamén o ALMA e outros en Chile

e noutros lugares, coma Hawaii.

Trátase de colaborar e de complementarse
ou máis ben dunha competición?

Sei que é competición polos fondos,
pero que pasa coa ciencia?

Wendy Freedman: Con respecto á ciencia,
trátase de complementarse.

Os telescopios que están no espazo,
os que están no chan,

os telescopios con distintas
lonxitudes de onda,

incluso telescopios parecidos,
pero con instrumentación diferente --

Mirarán para distintas partes
das preguntas que nos facemos.

Entón, cando descubramos outros planetas,
e poidamos comprobar os datos,

poderemos medir as atmosferas,

miraremos cara ao espazo
cunha gran resolución.

Entón, son complementarios.

Tes razón no de que
competimos polos fondos

pero científicamente,
trátase de complementariedade.

BG: Wendy, moitísimas grazas
por vir a TEDGlobal.

WF: Grazas.

(Aplausos)