Tsunami nasıl oluşur - Alex Gendler

İçeriğin tamamı için : http://ed.ted.com/lessons/how-tsunamis-work-alex-gendler

Bir tsunaminin yüksekliği yaklaşık 30 metreye kadar ulaşabilirken, hızı da 800 km'ye kadar ulaşabilmektedir ki bu değerler karşısına çıkan her türlü canlı için fazlaca acımasız değerlerdir. Alex Gendler bu terör kaynağı felaketlerin nedenlerini açıklarken, bilim adamlarının gelecekte bu yıkımın önüne geçmek için neler yaptıklarını anlatıyor.
Ders : Alex Gendler, animasyon : Augenblick Studios.

M.Ö. 479 yılında, Pers askerlerinin

Yunan şehri Potidaea'yı işgali esnasında

dalgaların olağandışı bir şekilde çok daha uzağa gerilemesi

işgal için çok elverişli bir yolun açığa çıkmasına sebep oldu.

Fakat bu durum pek de şans eseri oluşmamıştı.

Askerler yolun yarısını tamamlamadan önce,

sular, o güne kadar kimsenin görmediği yükseklikle

bir dalga eşliğinde geri geldi.

İşgalciler boğulmuştu.

Potidaea halkının inancına göre

Poseidon'un gazabı onları kurtarmıştı.

Aslında onları kurtaran şey

sayısız yıkıma sebebiyet veren hadise ile hemen hemen aynıydı ;

Tsunami.

Her ne kadar tsunamiler gel-git dalgaları olarak bilinse de

bu olayın Güneş ve Ay'ın çekim kuvveti ile

oluşan dalgalarla pek ilgisi yoktur.

Birçok açıdan tsunamiler normal dalgaların

büyük versiyonlarıdır.

Her dalga gibi çukuru ve tepesi vardır

ve içeriği hareket eden su değil,

su içerisinde hareket eden enerjiden oluşmaktadır.

Aradaki fark bu enerjinin nereden geldiğiyle ilgilidir.

Normal okyanus dalgaları,

rüzgar ile oluşmaktadır.

Bu durum sadece yüzeyi etkilediği için,

dalgaların boyu ve hızı kısıtlanmıştır.

Fakat, tsunamilerin oluşum kaynağı enerjidir,

su altında ortaya çıkan,

volkanik bir patlama sonucu

denizaltı heyelanı ,

veya çoğu zaman

okyanus tabanında gerçekleşen bir deprem sonucu

yeryüzündeki tektonik plakaların kaymasına sebep vererek

suyun içerisine büyük çapta enerjinin açığa çıkmasına neden olur.

Bu enerji yüzeye kadar ulaşarak

suyun yer değiştirmesine ve normal seviyesinin

üzerinde yükselmesine neden olur.

Diğer yandan yer çekimi ters çekim sağlar

bu da enerjinin yatay olarak dalgalanmasına sebep olur.

Böylece tsunami saatte 800 km hızla ilerleyerek,

ortaya çıkmış olur.

Kıyı şeridinden uzakta gerçekleştiğinde

tamamen suyun derinliklerinde ilerlediğinden,

tsunami'yi tespit etmek zordur.

Fakat sığ sularda gerçekleşiyorsa

'dalga sığlaşması' adı verilen olay ortaya çıkar.

Çünkü hareket edecek yeterli seviyede su olmadığı için ,

ortaya çıkan büyük çaplı enerji baskılanmış olur.

Dalganın hızı yavaşlar,

aynı esnada dalga boyu 30 m yüksekliğini bulur.

Tsunami kelimesi

Japonca'da 'liman dalgası' anlamında olup ,

sadece kıyı boyunca görülüyor olmasından

bu şekilde adlandırılmıştır.

Eğer kıyıya ilk önce tsunaminin çukur kısmı ulaşıyorsa

su dalga vurmadan önce normalden daha fazla geri çekilecektir

ki bu yanıltıcı olması bakımından çok büyük tehlike arz eder.

Tsunami, sadece kıyıda bulunan insanların boğulmasına değil

aynı zamanda özellikle deniz seviyesi altında bulunan ve 2 km mesafedeki

binalar, ağaçlar ve daha fazlasını yok edebilir.

Bu da yetmezmiş gibi,

su yoluna çıkacak kadar şanssız olan her türlü şeyi ,

ve oluşturduğu enkazı ,

sürükleyerek

geri çekilir.

2004 yılında gerçekleşen Hint okynanusu tsunamisi

tarihteki en ölümcül doğal afetlerden birisiydi,

Güney Asya'da neredeyse 200 bin üzerinde kişinin ölümüne sebep oldu.

Peki, doğanın bu yıkıcı gücüne karşı

kendimizi nasıl koruruz ?

Bazı bölgelerde insanlar,

deniz surları, taşkın kapakları ve suyun yönünü değiştirecek kanallar inşa ederek

tsunamileri durdurmaya çalışmışlar.

Fakat bunların çoğu her zaman etkili olmamıştır.

2011 yılında Japonya'da gerçekleşen tsunami , Fukuşima güç istasyonunu koruyan

korunma duvarını aşmış,

nükleer bir felakete sebep olmanın yanı sıra,

18 bin üzerinde kişinin canına mal olmuştur.

Birçok bilim adamı ve hukukçu, bu önlemlerin yerine

erken tespit seçeneğine odaklanarak,

su altı basıncını ve sismik aktivitelerin incelenmesi

ve kısa zaman içerisinde alarma geçebilmek için

global iletişim ağı oluşturulması üzerinde çalışıyorlar.

Doğa durdurulması zor bir güç ile üzerinize geldiğinde

yapılacak en güvenli şey yolundan çekilmek olacaktır.