Όλα όσα πρέπει να ξέρετε για να διαβάσετε την Οδύσσεια του Ομήρου - Τζιλ Ντας

Δείτε το πλήρες μάθημα στο: ed.ted.com/lessons/everything-you-need-to-know-to-read-homer-s-odyssey-jill-dash

Μια αναπάντεχη συνάντηση με έναν ανθρωποφάγο γίγαντα. Μια μάγισσα που μεταμορφώνει ανθρώπους σε γουρούνια. Ένα βασιλιάς χαμένος από καιρό που ξαναπαίρνει πίσω το θρόνο του. Οποιοδήποτε από αυτά αρκεί μόνο του για να κάνει μία υπέροχη ιστορία. Ωστόσο καθένα τους είναι μόλις ένα επεισόδιο της Οδύσσειας, ενός επικού ποιήματος με 12.000 στίχους που εκτυλίσσεται στα χρόνια αρχαίας ελληνικής ιστορίας και μυθολογίας. Πώς μπορούμε λοιπόν να καταλάβουμε ένα τόσο ογκώδες κείμενο; Η Τζιλ Ντας μας μοιράζεται όλα όσα πρέπει να ξέρουμε για να διαβάσουμε την Ομήρου Οδύσσεια.

Μάθημα: Τζιλ Ντας, ψηφιακή απεικόνιση: Ντέιβιντ Πράις.

Μια στενή επαφή
με έναν ανθρωποφάγο γίγαντα,

μια μάγισσα που μεταμορφώνει
ανθρώπους σε γουρούνια,

ένας βασιλιάς χαμένος από καιρό
που διεκδικεί τον θρόνο του.

Από μόνο του, οποιοδήποτε από αυτά
θα γινόταν μια πολύ ωραία ιστορία,

ωστόσο καθένα τους είναι μόλις
ένα επεισόδιο της Οδύσσειας,

ενός επικού ποιήματος 12.000 στίχων,

που εκτυλίσσεται στα χρόνια της αρχαίας
ελληνικής ιστορίας, μύθου και θρύλου.

Πώς μπορούμε να καταλάβουμε
ένα τόσο ογκώδες κείμενο,

που προέρχεται και μας μιλά
για έναν κόσμο τόσο μακρινό;

Είναι καταπληκτικό και μόνο που μπορούμε
και διαβάζουμε την Οδύσσεια σήμερα,

καθώς συνετέθη πριν την εμφάνιση
του ελληνικού αλφαβήτου τον 8ο αιώνα π.Χ.

Δημιουργήθηκε για ακροατές
και όχι για αναγνώστες,

κι απαγγελλόταν από επαγγελματίες ποιητές,
τους λεγόμενους ραψωδούς.

Σύμφωνα με την παράδοση, συγγραφέας της
ήταν ο τυφλός ποιητής Όμηρος.

Κανείς όμως δεν ξέρει σίγουρα
αν ήταν πραγματικό ή μυθικό πρόσωπο.

Οι πρώτες αναφορές σε αυτόν
εμφανίζονται αιώνες μετά την εποχή του.

Όσο για τα έπη που του αποδίδονται,

φαίνεται να έχουν τροποποιηθεί
πολλάκις και από πολλούς ποιητές

πριν τελικά φτάσουν να καταγραφούν
στη σημερινή τους μορφή.

Σκεφτείτε ότι η ίδια η λέξη «ραψωδός»
σημαίνει «αυτός που ράβει ωδές»,

μιας και αυτοί οι ποιητές
συνδύαζαν σε μια συνεχή αφήγηση

υπάρχουσες ιστορίες, ανέκδοτα,
μύθους και τραγούδια.

Για να απαγγείλουν ζωντανά
αυτά τα πελώρια έπη,

οι ραψωδοί χρησιμοποιούσαν σταθερό μέτρο,

μαζί με τεχνικές απομνημόνευσης,

όπως επανάληψη αποστηθισμένων
χωρίων ή αποσπασμάτων.

Αυτές περιείχαν περιγραφές
του σκηνικού και λίστες χαρακτήρων,

που βοηθούσαν τους ραψωδούς
να κρατήσουν τη θέση τους στη διήγηση,

όπως μας βοηθάει το ρεφρέν σε ένα τραγούδι
να θυμηθούμε τους επόμενους στίχους.

Επειδή οι περισσότερες ιστορίες
ήταν γνωστές στο κοινό,

ήταν σύνηθες να ακούγονται τμήματα
του ποιήματος εκτός σειράς.

Σε κάποιο χρονικό σημείο,
η σειρά σκαλίστηκε σε πέτρα

και το ποίημα παγιώθηκε
στη σταθερή μορφή που έχει σήμερα.

Εφόσον ο κόσμος έχει αλλάξει λιγάκι
τις τελευταίες χιλιετίες,

πριν ξεκινήσουμε το διάβασμα, βοηθάει
να γνωρίζουμε το ιστορικό υπόβαθρο.

Η Οδύσσεια αυτή καθαυτή αποτελεί συνέχεια
του άλλου ομηρικού έπους, της Ιλιάδας.

που εξιστορεί τον Τρωικό Πόλεμο.

Εάν υπάρχει κάποιο κοινό θέμα
στα δύο αυτά έπη, είναι το εξής:

για κανέναν λόγο να μην προκαλέσεις
την οργή των Θεών.

Το ελληνικό Πάνθεον είναι ασταθές μείγμα
θεϊκής δύναμης και ανθρώπινης ανασφάλειας,

με ροπή σε αντιζηλίες και
σε μνησικακίες επικών διαστάσεων.

Και πολλά από τα προβλήματα των θνητών
στα ποιήματα προκαλούνται από την ύβρη,

την υπερβολική περηφάνια τους να θεωρούν
ότι είναι καλύτεροι από τους Θεούς.

Η επιθυμία να ευχαριστήσουν
τους Θεούς ήταν τόσο μεγάλη

που οι Αρχαίοι Έλληνες με γενναιοδωρία
δέχονταν στο σπίτι τους κάθε ξένο,

φοβούμενοι μήπως οι ξένοι
ήταν Θεοί μεταμφιεσμένοι.

Αυτός ο αρχαίος κώδικας φιλοξενίας
ήταν γνωστός ως «ξενία».

Ο οικοδεσπότης παρείχε στον φιλοξενούμενο
ασφάλεια, φαγητό και ανέσεις,

και σε αντάλλαγμα δέχονταν αβρότητα
και δώρα όποτε αυτά υπήρχαν.

Η ξενία παίζει σημαντικό
ρόλο στην Οδύσσεια,

όπου ο Οδυσσέας στις περιπλανήσεις του
είναι αδιάκοπα φιλοξενούμενος,

ενώ κατά την απουσία του,

η έξυπνη γυναίκα του Πηνελόπη
παίζει διαρκώς το ρόλο της οικοδέσποινας.

Η Οδύσσεια εξιστορεί όλα τα έτη
των περιπλανήσεων του Οδυσσέα,

μα η αφήγηση ξεκινάει in medias res,
δηλαδή, στη μέση της πλοκής.

Δέκα χρόνια μετά τον Τρωικό Πόλεμο,
βρίσκουμε τον ήρωα παγιδευμένο σε ένα νησί

μακριά από την Ιθάκη και μια οικογένεια
που δεν έχει δει για 20 χρόνια.

Αφού θύμωσε τον Θεό των θαλασσών Ποσειδώνα
τυφλώνοντας τον γιο του, τον Κύκλωπα,

στο ταξίδι του γυρισμού του ο Οδυσσέας
πέφτει από αναποδιά σε αναποδιά.

Με προβλήματα να βράζουν σπίτι του
και τους Θεούς να συζητούν τη μοίρα του,

ο Οδυσσέας αρχίζει να αφηγείται όλα
τα χαμένα χρόνια στους οικοδεσπότες του.

Ένα από τα πιο συναρπαστικά
πράγματα στην Οδύσσεια,

είναι το κενό ανάμεσα στα πόσα λίγα
ξέρουμε για εκείνη τη χρονική περίοδο

και τον πλούτο των λεπτομερειών
που περιέχει το ίδιο το κείμενο.

Ιστορικοί, γλωσσολόγοι και αρχαιολόγοι

πέρασαν αιώνες ψάχνοντας
για τα ερείπια της Τροίας

και εντοπίζοντας τα νησιά
που επισκέφθηκε ο Οδυσσέας.

Όπως ακριβώς και ο ήρωάς του,

το έπος με τις 24 ραψωδίες
έχει κάνει το δικό του μακρινό ταξίδι,

μέσα από αιώνες μύθου και ιστορίας,

για να μας λέει σήμερα
την απίστευτη ιστορία του.