Return to Video

Sözeylem: Betimsel ve edimsel - Colleen Glenney Boggs

  • 0:06 - 0:08
    Daha önce hiç halka açık bir havuzda
  • 0:08 - 0:11
    büyük, kırmızı bir "Koşmak Yasaktır"
    tabelası gördünüz mü?
  • 0:11 - 0:14
    Çoğu zaman, havuz etrafındaki
    tempo bu ifadeyle uyumludur
  • 0:14 - 0:17
    ancak tabela, müşterilerin hareketlerini
    doğru biçimde tanımlıyor olsa da
  • 0:17 - 0:21
    tabela onlara "koşmak yasaktır" dediği
    için yürüdükleri de doğru değil midir?
  • 0:21 - 0:24
    Yani, bu tabela havuzun
    çevresini mi betimliyor
  • 0:24 - 0:28
    yoksa bundan başka bir şey,
    daha güçlü bir şey mi yapıyor?
  • 0:28 - 0:32
    Betimleyen bir ifade ile komut
    veren bir ifade arasındaki fark
  • 0:32 - 0:36
    İngiliz dilbilimci J. L. Austin
    tarafından geliştirilmiş bir fikir.
  • 0:36 - 0:39
    Bu farklılığı, sözün iki ayrı
    bölümü olarak tanımlar:
  • 0:39 - 0:42
    Betimsel ve edimsel.
  • 0:42 - 0:45
    Betimsel cümleler, bir şeyi doğru
    veya yanlış biçimde tanımlar,
  • 0:45 - 0:49
    edimsel cümleler ise bir eylemi belirtir.
  • 0:49 - 0:51
    Başka bir deyişle, betimsel olan "olur",
  • 0:51 - 0:53
    edimsel olan ise "yapar".
  • 0:53 - 0:55
    Sözün bu iki kısmını ayırt edebilmek için
  • 0:55 - 0:59
    havuzun yakınındaki parkta,
    betimsel sözleri çalışarak başlayalım.
  • 0:59 - 1:02
    Karşılaştığımız ilk tabelada şu yazıyor:
  • 1:02 - 1:04
    "Park akşam 6'da kapanır."
  • 1:04 - 1:06
    Cana yakın bir park görevlisine sorup
  • 1:06 - 1:09
    parkın gerçekten de 6'da
    kapandığını öğrendiğimizde
  • 1:09 - 1:12
    bu ifadenin doğru bir betimleme
    olduğunu doğrulayabiliriz.
  • 1:12 - 1:14
    Yakınlarda, bankta gazete
    okuyan bir adam var
  • 1:14 - 1:17
    ve manşette "Yakıcı sıcaklık!" yazıyor
  • 1:17 - 1:20
    fakat gökyüzü bulutlu
    ve hava da biraz soğuk.
  • 1:20 - 1:23
    Bugünün manşeti, yanlış bir betimleme
  • 1:23 - 1:25
    çünkü doğru olmadığı kanıtlandı.
  • 1:25 - 1:27
    Yağmur başlamadan önce,
  • 1:27 - 1:31
    soda kutumuzu "Geri dönüştür"
    yazan mavi çöp kutusuna atalım.
  • 1:31 - 1:32
    Bu edimseldir.
  • 1:32 - 1:36
    Edimsel cümleler eylem
    oluşturma amacı taşır.
  • 1:36 - 1:41
    Bir mesaj vermek yerine
    dünyayı etkiler, bir şey yapar.
  • 1:41 - 1:43
    Bu örnekte, "Geri dönüştür" edimi
  • 1:43 - 1:47
    insanların çöplerini uygun
    kutuya atmasını talep ediyor.
  • 1:47 - 1:49
    Kelimeler, eylemleri
    yalnızca ortaya çıkarmaz,
  • 1:49 - 1:52
    bazı durumlarda kelimeler
    eylemlerin kendisidir.
  • 1:52 - 1:54
    Bunlar sözeylem olarak bilinir.
  • 1:54 - 1:57
    Bu eylemlerden bazıları
  • 1:57 - 2:01
    emir vermek, söz vermek, özür
    dilemek, uyarmak, hüküm vermek,
  • 2:01 - 2:04
    kutsamak ve hatta evlenmektir.
  • 2:04 - 2:06
    Kameriyedeki düğüne bir bakalım.
  • 2:06 - 2:09
    Gelin ve damat "Evet" kelimesini söylüyor.
  • 2:09 - 2:11
    Buradaki sözeylem "Evet" kelimesi.
  • 2:11 - 2:14
    Bu kelime birbirleriyle
    evlenmelerini sağlıyor.
  • 2:14 - 2:16
    "Evet" onları etkiliyor
  • 2:16 - 2:18
    ve dünyalarını büyük ölçüde değiştiriyor.
  • 2:18 - 2:22
    Yine de, edimsellik bağlam
    ve alımlamaya bağlıdır.
  • 2:22 - 2:24
    Bunlar uygunluk koşulları olarak bilinir.
  • 2:24 - 2:27
    Varsayalım ki belediye başkanı
    düğüne geldi ve şöyle dedi:
  • 2:27 - 2:30
    "Belediye başkanlığının bana
    verdiği yetkiye dayanarak
  • 2:30 - 2:32
    bu kameriyenin adını 'Başkanın
    Pizza Sarayı' koyuyorum."
  • 2:32 - 2:36
    Söylediği bu kelimeler, kameriyeyi
    adlandıran bir sözeylem olmuş olur
  • 2:36 - 2:40
    ve o belediye başkanı olduğu için
    kameriye artık yeni adıyla bilinir
  • 2:40 - 2:43
    ancak eğer belediye başkanı
    olmayan, sadece yoldan geçen biri
  • 2:43 - 2:46
    kameriyeye en sevdiği kedinin
    adını koymaya karar verirse
  • 2:46 - 2:48
    muhtemelen kameriyenin
    gerçek adı değişmez.
  • 2:48 - 2:51
    Uygunluk koşulları, edimin
    gerçekleştirilebilmesi için
  • 2:51 - 2:53
    sağlanması gereken koşullardır.
  • 2:53 - 2:55
    Bunlar gayet makul kurallardır.
  • 2:55 - 2:57
    Edimsel söz, uygun bir
    yetkiye sahip olmalıdır,
  • 2:57 - 2:59
    anlaşılmalıdır, açık olmalıdır
  • 2:59 - 3:01
    ve gerçekleştirilmesi mümkün olmalıdır.
  • 3:01 - 3:04
    Eğer edimsel söz bu koşulları sağlamıyorsa
  • 3:04 - 3:07
    eyleme geçirme gücüne sahip değildir
  • 3:07 - 3:10
    ancak bir edimsel sözün
    bu koşulları sağlaması
  • 3:10 - 3:11
    ve açıkça ifade edilmiş olması
  • 3:11 - 3:14
    kesin olarak uygulanacağı anlamına gelmez.
  • 3:14 - 3:15
    Havuza geri dönelim.
  • 3:15 - 3:17
    Bir grup gürültücü genç,
    havuza atlamak için yarışıyor.
  • 3:17 - 3:21
    "Koşmak yasak" onlar üzerinde bir
    etkiye sahip değilmiş gibi görünüyor
  • 3:21 - 3:24
    ve bu edimsel söze karşı gelmenin
    sonuçlarıyla yüzleşmek zorunda olacaklar.
  • 3:24 - 3:27
    Hatta kendileri de birkaç edimsel
    söz söylemek zorunda kalabilir,
  • 3:27 - 3:31
    cankurtarandan özür dilemek ve bir
    daha koşmamaya söz vermek gibi.
  • 3:31 - 3:35
    Belki cankurtaran da onları günün geri
    kalanında havuza girmekten men ederek
  • 3:35 - 3:37
    başka bir edimsel sözle cevap verir.
  • 3:37 - 3:42
    Ne de olsa, bu gençler kelimelerin
    gücüne saygı duymayı öğrenmeli.
Title:
Sözeylem: Betimsel ve edimsel - Colleen Glenney Boggs
Description:

Tüm dersi izlemek için: http://ed.ted.com/lessons/speech-acts-constative-and-performative-colleen-glenney-boggs

Kelimeler ne zaman yalnızca kelimedir, ne zaman harekete geçirirler? Dilbilimci J. L. Austin kelimeleri ikiye ayırır: betimseller (bir durumu betimleyen kelimeler) ve edimseller (eyleme teşvik eden kelimeler). Örneğin, bir "Koşmak yok" tabelası yürüyüş hareketinizi mi tanımlıyor, yoksa tabela koşmayı yasakladığı için mi yürüyorsunuz? Colleen Glenney Boggs bu sınıflandırmanın kelimelere ve nihayetinde eylemlerimize nasıl güç verdiğini anlatıyor.

Ders: Colleen Glenney Boggs, Animasyon: Lou Webb
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
03:58

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.