Một trong những từ khó dịch nhất ... - Krystian Aparta

Xem toàn bộ bài học: http://ed.ted.com/lessons/one-of-the-most-difficult-words-to-translate-krystian-aparta

Trông có vẻ đơn giản, nhưng ta thường không thể dịch chính xác từ "you" mà không biết nhiều về tình huống nơi từ này được nói ra. Krystian Aparta đã chỉ ra các lý do cụ thể vì sao lại khó như vậy, bằng cách sử dụng các ví dụ từ nhiều ngôn ngữ khác nhau.

Bài học bởi Krystian Aparta, minh họa bởi Avi Ofer.

Từ nào khó dịch nhất
trong câu này?

"Know" rất dễ dịch.

"Pep rally" không có khái niệm tương đương
trong rất nhiều ngôn ngữ và văn hóa,

nhưng có thể tìm từ gần nghĩa.

Nhưng từ khó nhất
thực ra là từ rất nhỏ

"YOU"

Trông thì có vẻ đơn giản,

nhưng thường không thể
dịch chính xác từ "you"

nếu không biết nhiều hơn về
ngữ cảnh được nói ra.

Đầu tiên là, bạn quen biết thế nào
với người đang nói chuyện cùng?

Rất nhiều nền văn hóa có
các mức trang trọng khác nhau.

Một người bạn thân,

ai đó lớn hay nhỏ tuổi hơn rất nhiều,

một người lạ,

hay một người sếp.

Tất cả đều được xưng hô
'you' hơi khác nhau

Trong rất nhiều ngôn ngữ,
đại từ phản ánh những sự khác biệt này

qua thứ gọi là sự phân biệt T-V.

Ví dụ như, trong tiếng Pháp,

bạn sẽ nói "tu" khi nói chuyện
với bạn mình trong trường,

nhưng "vous" khi xưng hô với giáo viên.

Thậm chí tiếng Anh
cũng đã từng có thứ tương tự.

Bạn có nhớ từ cổ "thou" không?

Trớ trêu thay trước kia từ này
dùng làm đại từ thân mật

để xưng hô với người thân thiết

còn "you" là cách nói
trang trọng và lịch sự.

Sự phân biệt đó mất đi

khi người Anh quyết định
rằng cần lịch sự trong mọi lúc.

Nhưng khó khăn khi dịch từ "you"
không dừng ở đó.

Trong các ngôn ngữ như
Hausa hay Korana,

từ "you" phụ thuộc giới tính người nghe.

Trong nhiều ngôn ngữ khác, nó phụ thuộc
vào việc có một hay nhiều người,

ví như với tiếng Đức, là "du" hay "ihr."

Ngay cả trong tiếng Anh,

một số tiếng địa phương dùng các từ
"y'all" hay "youse" tương tự như vậy.

Một vài dạng số nhiều,
như trong tiếng Pháp "vous"

và tiếng Nga "Вы"

vẫn được dùng để chỉ một người

để thể hiện rằng
người đối diện rất quan trọng,

rất giống cách xưng hô
kiểu hoàng gia "we"

Và một vài ngôn ngữ
thậm chí có dạng từ đặc biệt

để xưng hô với chính xác hai người,

như trong tiếng Slovenia
"vidva."

Nếu điều nói ở trên chưa đủ phức tạp thì

tính trang trọng, số người và giới tính,
đều có thể được tính đến.

Trong tiếng Tây Ban Nha, "tú" chỉ số ít,
cho 2 giới, dùng thân mật

"usted" chỉ số ít, cho cả 2 giới,
nhưng dùng trang trọng,

"vosotros" dùng thân mật,
số nhiều, chỉ nam giới

trong khi "vosotras" dùng thân mật,
số nhiều nhưng chỉ nữ giới

và "ustedes" lại dùng trang trọng,
số nhiều, cho cả 2 giới

Phù!

Sau tất cả điều kể trên,

quả là nhẹ lòng

vì một vài ngôn ngữ thường bỏ đi
đại từ chỉ ngôi thứ hai.

Trong các ngôn ngữ như
tiếng Rumani hay Bồ Đào Nha,

đại từ có thể được lược bỏ khỏi câu,

vì ta có thể đoán biết được đại từ đó
qua cách chia động từ trong câu.

Và trong các ngôn ngữ như
tiếng Hàn, Thái, hay Trung,

đại từ có thể được lược bỏ
mà không cần bất cứ gợi ý ngữ pháp nào.

Thông thường những người nói

thà để người nghe đoán đại từ
qua ngữ cảnh

còn hơn là sử dụng sai đại từ
và bị coi là người thô lỗ.

Trong một ví dụ cực đoan,

ở thế kỉ 18, học giả Vương Hạ Hầu
đã bị xử tử cùng với gia đình ông,

chỉ vì đã nhắc đến Hoàng Đế
theo một cách quá thân mật.

Vì vậy nếu bạn đã từng làm một dịch giả

và tình cờ gặp câu này
mà không có ngữ cảnh nào cả:

"You và you, không, không phải you,

chính bạn, việc của bạn
là hãy tự dịch từ "you" đi"...

Ừm, chúc may mắn nhé.

Và với cộng đồng tình nguyện viên
sẽ dịch video này

sang nhiều ngôn ngữ khác nhau:

Xin lỗi về điều đó nhé!