1
00:00:00,000 --> 00:00:03,000
Tema e negociimit të veshtirë

2
00:00:03,000 --> 00:00:05,000
me kujton një prej tregimeve të mia më të preferuara

3
00:00:05,000 --> 00:00:07,000
nga Lindja e Mesme

4
00:00:07,000 --> 00:00:10,000
të një njeriu qe tre djemve të tij u kishte lënë 17 deve.

5
00:00:10,000 --> 00:00:13,000
Djalit të parë, i la gjysmën e deveve;

6
00:00:13,000 --> 00:00:15,000
djalit të dytë, i la një të tretën e deveve;

7
00:00:15,000 --> 00:00:17,000
dhe djalit të vogel, i la një të nëntën e deveve.

8
00:00:17,000 --> 00:00:19,000
Të tre djemtë hynë në negociata.

9
00:00:19,000 --> 00:00:21,000
17 nuk pjesëtohet me dy.

10
00:00:21,000 --> 00:00:23,000
Nuk pjesëtohet me tre.

11
00:00:23,000 --> 00:00:25,000
Nuk pjesëtohet as me nëntë.

12
00:00:25,000 --> 00:00:27,000
Gjakftohtësia vllazë filloi të tendosej.

13
00:00:27,000 --> 00:00:29,000
Përfundimisht, të dëshpëruar,

14
00:00:29,000 --> 00:00:32,000
ata shkuan dhe konsultuan një plakë të mencur.

15
00:00:32,000 --> 00:00:34,000
Plaka e mencur mendoi gjatë për problemin e tyre,

16
00:00:34,000 --> 00:00:36,000
dhe përfundimisht u kthye dhe tha.

17
00:00:36,000 --> 00:00:38,000
"Nuk e di nëse mund të ju ndihmoj,

18
00:00:38,000 --> 00:00:40,000
por nëse doni, merrni deven time."

19
00:00:40,000 --> 00:00:42,000
Kështuqë ata u bënë me18 deve.

20
00:00:42,000 --> 00:00:45,000
Djali i parë mori gjysmën -- gjysma e 18 është nëntë.

21
00:00:45,000 --> 00:00:48,000
Djali i dytë mori një të tretën -- një e treta e 18 është gjashtë.

22
00:00:48,000 --> 00:00:50,000
Djali i vogël mori një të nëntën --

23
00:00:50,000 --> 00:00:52,000
një e nënta e 18 është dy.

24
00:00:52,000 --> 00:00:54,000
Shuma e tyre 17.

25
00:00:54,000 --> 00:00:56,000
U mbeti dhe një deve.

26
00:00:56,000 --> 00:00:58,000
dhe i'a kthyen atë plakës së mencur.

27
00:00:58,000 --> 00:01:00,000
(Të qeshura)

28
00:01:00,000 --> 00:01:02,000
Po të mendoni për një çast për ktë histori

29
00:01:02,000 --> 00:01:04,000
Mendoj se ngjan

30
00:01:04,000 --> 00:01:07,000
shumë me negociatat e vështira në të cilat përfshihemi.

31
00:01:07,000 --> 00:01:09,000
Ata filluan me 17 deve -- s'kishte mënyrë për ta zgjidhur atë.

32
00:01:09,000 --> 00:01:11,000
Në një farë menyre, ajo që duhet bërë

33
00:01:11,000 --> 00:01:14,000
është të sprapsemi nga situata të tilla, sikurse plaka e mencur,

34
00:01:14,000 --> 00:01:16,000
të shikojmë situatën me sy të freskët

35
00:01:16,000 --> 00:01:19,000
dhe të vijmë me deven e 18të.

36
00:01:20,000 --> 00:01:22,000
Tani, të gjeja atë deven e 18 në konfliktet botërore

37
00:01:22,000 --> 00:01:25,000
ka qenë pasioni i jetës time.

38
00:01:25,000 --> 00:01:28,000
Unë e shoh njerëzimin, pak a shumë njësoj sikur ata tre vëllezërit;

39
00:01:28,000 --> 00:01:30,000
të gjithë jemi një familje.

40
00:01:30,000 --> 00:01:32,000
E dimë që shkencërisht,

41
00:01:32,000 --> 00:01:34,000
në saje të revolucionit të komunikimit,

42
00:01:34,000 --> 00:01:37,000
të gjitha fiset tribale në planet, të gjitha 15,000 fiset,

43
00:01:37,000 --> 00:01:40,000
janë në kontakt me njëri tjetrin.

44
00:01:40,000 --> 00:01:42,000
është një ribashkim i madh familjar.

45
00:01:42,000 --> 00:01:44,000
Dhe ende, si cdo ribashkim familjar,

46
00:01:44,000 --> 00:01:46,000
nuk është gjithcka paqe dhe dritë.

47
00:01:46,000 --> 00:01:48,000
Ka shumë konflikte.

48
00:01:48,000 --> 00:01:50,000
Dhe pyetja është,

49
00:01:50,000 --> 00:01:52,000
si të sillemi me dallimet tona?

50
00:01:52,000 --> 00:01:54,000
si i të sillemi me dallimet më të thella,

51
00:01:54,000 --> 00:01:56,000
duke pasë parasysh tendencën njerëzore për konflikt

52
00:01:56,000 --> 00:01:58,000
dhe gjenitë njerëzor

53
00:01:58,000 --> 00:02:01,000
tek shpikin armë të shkatërrimit masiv?

54
00:02:01,000 --> 00:02:03,000
Kjo është pyetja.

55
00:02:03,000 --> 00:02:06,000
Ndersa kalova nje pjesë të mirë të tri dekadave të kaluara --

56
00:02:06,000 --> 00:02:08,000
pothuajse katër --

57
00:02:08,000 --> 00:02:10,000
duke udhëtuar nëpër botë,

58
00:02:10,000 --> 00:02:13,000
duke tentuar të punoj, duke u përfshirë në konflikte

59
00:02:13,000 --> 00:02:16,000
që prej Jugosllavisë deri në Lindje të Mesme

60
00:02:16,000 --> 00:02:18,000
prej Ceçenisë deri në Venezuelë

61
00:02:18,000 --> 00:02:21,000
disa nga konfliktet më të vështira në këtë planet,

62
00:02:21,000 --> 00:02:23,000
Gjithmonë e kam pyetur veten.

63
00:02:23,000 --> 00:02:25,000
Dhe mendoj e kam gjetur, në një menyrë,

64
00:02:25,000 --> 00:02:27,000
cili është sekreti i paqes.

65
00:02:27,000 --> 00:02:30,000
është në fakt, befasisht i thjeshtë.

66
00:02:30,000 --> 00:02:33,000
Nuk është i lehtë, por i thjeshtë.

67
00:02:33,000 --> 00:02:35,000
Nuk është as i ri.

68
00:02:35,000 --> 00:02:37,000
Mund të jetë një prej trashëgimive njerëzore më të lashta.

69
00:02:37,000 --> 00:02:40,000
Sekreti i paqes jemi ne.

70
00:02:40,000 --> 00:02:42,000
Jemi ne që veprojmë

71
00:02:42,000 --> 00:02:44,000
si komuniteti rrethues

72
00:02:44,000 --> 00:02:46,000
rreth cdo konflikti,

73
00:02:46,000 --> 00:02:48,000
i cili mund të luajë rol konstruktiv.

74
00:02:48,000 --> 00:02:51,000
Me lejoni t'ju ofroj vetëm një tregim, një shembull.

75
00:02:52,000 --> 00:02:54,000
Rreth 20 vjet më parë isha në Afrikën e Jugut

76
00:02:54,000 --> 00:02:56,000
duke punuar me palët në atë konflikt,

77
00:02:56,000 --> 00:02:58,000
dhe kisha një muaj shtesë,

78
00:02:58,000 --> 00:03:00,000
kështuqe kalova ca kohë duke jetuar

79
00:03:00,000 --> 00:03:02,000
me disa grupe në San Bushmen.

80
00:03:02,000 --> 00:03:05,000
Isha kurioz në lidhje me ta dhe mënyrën se si i zgjidhnin konfliktet.

81
00:03:06,000 --> 00:03:08,000
Sepse, pas të gjithave, brenda kujtesës jetësore,

82
00:03:08,000 --> 00:03:10,000
ata ishin gjahtarë dhe mbledhës,

83
00:03:10,000 --> 00:03:12,000
që jetonin afërsisht njësoj sikurse paraardhësit tanë

84
00:03:12,000 --> 00:03:15,000
te ndoshta 99 perqind të historise njerëzore.

85
00:03:15,000 --> 00:03:18,000
Dhe të gjithë burrat kishin shigjetat helmuese të cilat i përdornin për gjah --

86
00:03:18,000 --> 00:03:20,000
absolutisht fatale.

87
00:03:20,000 --> 00:03:22,000
Si i tejkalojnë ata dallimet e tyre?

88
00:03:22,000 --> 00:03:24,000
Ajo që mësova

89
00:03:24,000 --> 00:03:27,000
është që sa herë gjaknxehtësia rritet në ato komunitete,

90
00:03:27,000 --> 00:03:30,000
dikush i merr dhe i fsheh shigjetat helmuese nëpër shkurre,

91
00:03:30,000 --> 00:03:34,000
dhe atëherë gjithsecili ulet në një rreth si ky,

92
00:03:34,000 --> 00:03:37,000
ulen, edhe flasin, e flasin.

93
00:03:37,000 --> 00:03:39,000
Mund t'i zgjase dy ditë, tri ditë, katër ditë,

94
00:03:39,000 --> 00:03:41,000
por ata nuk pushojnë

95
00:03:41,000 --> 00:03:43,000
derisa e gjejnë një zgjidhje,

96
00:03:43,000 --> 00:03:45,000
ose edhe më mirë, një pajtim.

97
00:03:45,000 --> 00:03:47,000
Dhe nëse gjaknxëhtësia është ende shumë e lartë,

98
00:03:47,000 --> 00:03:49,000
atëherë dërgojnë dikë të vizitoje të afërmit

99
00:03:49,000 --> 00:03:51,000
si një periudhë qetësimi.

100
00:03:51,000 --> 00:03:53,000
Ky sistem

101
00:03:53,000 --> 00:03:56,000
është, mendoj unë, ndoshta sistemi që na ka mbajtur ende gjallë deri në këtë pikë,

102
00:03:56,000 --> 00:03:58,000
duke marrë për bazë tendencat tona njerëzore.

103
00:03:58,000 --> 00:04:01,000
Këtë sistem, unë e quaj ana e tretë.

104
00:04:01,000 --> 00:04:03,000
Sepse nëse mendoni në lidhje me të,

105
00:04:03,000 --> 00:04:06,000
normalisht kur mendojmë dhe përshkruajmë konfliktin,

106
00:04:06,000 --> 00:04:08,000
kemi gjithmonë dy anë.

107
00:04:08,000 --> 00:04:10,000
Janë Arabët kundër Izraelitëve, punëtorët kundër menaxhimit,

108
00:04:10,000 --> 00:04:13,000
burri kundër gruas, Republikanët kundër Demokratëve,

109
00:04:13,000 --> 00:04:15,000
por cka nuk shohim shpesh

110
00:04:15,000 --> 00:04:17,000
është fakti që gjithmonë kemi një anë të tretë.

111
00:04:17,000 --> 00:04:19,000
Dhe ana e tretë e konfliktit jemi ne,

112
00:04:19,000 --> 00:04:21,000
është komuniteti rrethues,

113
00:04:21,000 --> 00:04:23,000
janë miqtë, aleatët,

114
00:04:23,000 --> 00:04:25,000
anëtarët e familjes, fqinjët.

115
00:04:25,000 --> 00:04:28,000
Ne mund të luajmë një rol jashtëzakonisht konstruktiv.

116
00:04:28,000 --> 00:04:30,000
Ndoshta, mënyra më fondamentale

117
00:04:30,000 --> 00:04:33,000
në të cilën ana e tretë ndihmon

118
00:04:33,000 --> 00:04:36,000
është t'ju kujtojë palëve cka në të vërtetë ka rëndësi.

119
00:04:36,000 --> 00:04:38,000
Për hir të fëmijëve, për hir të familjes,

120
00:04:38,000 --> 00:04:41,000
për hir të bashkësisë, për hir të së ardhmes,

121
00:04:41,000 --> 00:04:44,000
le të ndalojmë së luftuari për një moment dhe të fillojmë të flasim.

122
00:04:44,000 --> 00:04:46,000
Sepse, cështja është se,

123
00:04:46,000 --> 00:04:48,000
kur jemi të përfshirë në konflikt.

124
00:04:48,000 --> 00:04:50,000
është shumë lehtë të humbim perspektiven.

125
00:04:50,000 --> 00:04:52,000
është shumë lehtë të reagojmë.

126
00:04:52,000 --> 00:04:55,000
Qeniet njerëzore: ne jemi makina reaguese.

127
00:04:55,000 --> 00:04:57,000
Dhe sipas shprehjes,

128
00:04:57,000 --> 00:04:59,000
i nevrikosur, do të mbash fjalimin më të mirë

129
00:04:59,000 --> 00:05:02,000
per te cilin gjithmone do të pendohesh.

130
00:05:02,000 --> 00:05:05,000
Dhe kështu ana e tretë na kujton atë.

131
00:05:05,000 --> 00:05:07,000
Ana e tretë na ndihmon të dalim në ballkon,

132
00:05:07,000 --> 00:05:10,000
që është një metaforë për një vend të perspektivës,

133
00:05:10,000 --> 00:05:13,000
ku ne mund të mbajmë sytë në shpërblimin.

134
00:05:13,000 --> 00:05:16,000
Më lejoni t'ju tregoj një tregim nga pervoja ime e negociimit.

135
00:05:16,000 --> 00:05:19,000
Disa vite më parë, ndersa isha i përfshirë si lehtesues

136
00:05:19,000 --> 00:05:21,000
në disa biseda vërtetë të vështira

137
00:05:21,000 --> 00:05:23,000
ndërmjet liderëve të Rusisë

138
00:05:23,000 --> 00:05:25,000
dhe liderëve të Ceçenisë.

139
00:05:25,000 --> 00:05:27,000
Aty po zhvillohej një luftë, sic e dini.

140
00:05:27,000 --> 00:05:29,000
U takuam në Hagë,

141
00:05:29,000 --> 00:05:31,000
në Pallatin e Paqes,

142
00:05:31,000 --> 00:05:34,000
në të njejtën dhomë ku po zhvillohej gjyqi

143
00:05:34,000 --> 00:05:36,000
për krimet në Jugosllavi.

144
00:05:36,000 --> 00:05:38,000
Bisedimet patën një fillim të vështirë

145
00:05:38,000 --> 00:05:40,000
kur zëvendëspresidenti i Cecenisë

146
00:05:40,000 --> 00:05:43,000
filloi duke u drejtuar kah Rusët dhe tha,

147
00:05:43,000 --> 00:05:45,000
"Ju duhet të qendroni pikërisht këtu, në keto karrige,

148
00:05:45,000 --> 00:05:47,000
sepse do të gjykoheni për krime lufte."

149
00:05:47,000 --> 00:05:49,000
Pastaj vazhdoi, u drejtua nga unë dhe tha,

150
00:05:49,000 --> 00:05:51,000
"Ti je amerikan.

151
00:05:51,000 --> 00:05:54,000
Shih c'po bëni ju amerikanët në Porto Riko."

152
00:05:54,000 --> 00:05:57,000
Mendja ime filloi të punoje, "Porto Riko? c'di unë për Porto Riko-n?"

153
00:05:57,000 --> 00:05:59,000
Fillova të reagoj,

154
00:05:59,000 --> 00:06:02,000
por më pas mu kujtua të dal në ballkon.

155
00:06:02,000 --> 00:06:04,000
Ai beri nje pauze,

156
00:06:04,000 --> 00:06:06,000
të gjithë shikonin nga unë për një përgjigje,

157
00:06:06,000 --> 00:06:09,000
nga perspektiva e ballkonit, unë isha në gjendje ta falenderoja për qendrimin e tij

158
00:06:09,000 --> 00:06:12,000
dhe të them, "Unë e respektoj kriticizmin tënd për vendin tim,

159
00:06:12,000 --> 00:06:14,000
dhe e marrë këtë si shenjë që jemi në mes miqësh

160
00:06:14,000 --> 00:06:17,000
dhe që mund të flasim ndershëm me njëri tjetrin.

161
00:06:17,000 --> 00:06:20,000
Por, ne jemi këtu, jo për të folur për Porto Rikon ose të kaluarën.

162
00:06:20,000 --> 00:06:23,000
Jemi këtu për të parë nëse mund të gjejmë një mënyrë

163
00:06:23,000 --> 00:06:26,000
për të ndaluar vuajtjet dhe gjakderdhjen në Ceceni."

164
00:06:26,000 --> 00:06:29,000
Biseda u kthye në binarë.

165
00:06:29,000 --> 00:06:31,000
Ky është roli i anës së tretë,

166
00:06:31,000 --> 00:06:33,000
është që t'i ndihmoje palët të dalin në ballkon.

167
00:06:33,000 --> 00:06:36,000
Tani më lejoni t'ju dërgoj për një moment

168
00:06:36,000 --> 00:06:38,000
në atë që botërisht njihet si konflikti më i vështirë botëror,

169
00:06:38,000 --> 00:06:40,000
ose konflikti më i pamundur,

170
00:06:40,000 --> 00:06:42,000
është Lindja e Mesme.

171
00:06:42,000 --> 00:06:45,000
Pyetja është: cila është ana e tretë atje?

172
00:06:45,000 --> 00:06:47,000
Si ka mundësi që të dalim në ballkon?

173
00:06:47,000 --> 00:06:49,000
Nuk pretendoj se kam ndonjë përgjigje

174
00:06:49,000 --> 00:06:51,000
për konfliktin e Lindjes së Mesme,

175
00:06:51,000 --> 00:06:53,000
por mendoj se kam një hap të parë,

176
00:06:53,000 --> 00:06:55,000
praktikisht një hap të parë,

177
00:06:55,000 --> 00:06:58,000
dicka që cdonjëri prej nesh mund të bëjë si anë e tretë.

178
00:06:58,000 --> 00:07:00,000
Mirëpo më lejoni t'ju pyes njëherë.

179
00:07:00,000 --> 00:07:02,000
Sa prej jush

180
00:07:02,000 --> 00:07:04,000
në vitet e fundit

181
00:07:04,000 --> 00:07:07,000
jeni gjetur te brengosur per Lindjen e Mesme

182
00:07:07,000 --> 00:07:09,000
dhe keni menduar c'mund te behet?

183
00:07:09,000 --> 00:07:11,000
Vetem prej kuriozitetit, sa prej jush?

184
00:07:11,000 --> 00:07:14,000
Ne rregull, pra shumica prej nesh.

185
00:07:14,000 --> 00:07:16,000
Dhe prape, eshte aq larg prej ketu.

186
00:07:16,000 --> 00:07:19,000
Pse i kushtojme kaq shume rendesi ketij konflikti?

187
00:07:19,000 --> 00:07:21,000
A eshte numri i te vrareve?

188
00:07:21,000 --> 00:07:23,000
Ka me qindra njerez me shume qe vdesin

189
00:07:23,000 --> 00:07:25,000
ne nje konflikt ne Afrike sesa ne Lindje te Mesme.

190
00:07:25,000 --> 00:07:27,000
Jo, eshte per shkak te tregimit,

191
00:07:27,000 --> 00:07:29,000
sepse ne ndihemi personalisht te perfshire

192
00:07:29,000 --> 00:07:31,000
ne ate tregim.

193
00:07:31,000 --> 00:07:33,000
Edhe nese jemi te Krishtere, Muslimane ose Hebrej,

194
00:07:33,000 --> 00:07:35,000
fetar ose jo-fetar,

195
00:07:35,000 --> 00:07:37,000
ne ndihemi sikur kemi nje pjese tonen ne te.

196
00:07:37,000 --> 00:07:40,000
Tregimet kane rendesi. Si nje antropolog e di kete.

197
00:07:40,000 --> 00:07:43,000
I perdorim tregimet per te trasnmetuar njohuri.

198
00:07:43,000 --> 00:07:45,000
Ato i japin kuptim jetes tone.

199
00:07:45,000 --> 00:07:47,000
Dhe kete tregojme ketu ne TED, tregime.

200
00:07:47,000 --> 00:07:49,000
Tregimet jane celesi.

201
00:07:49,000 --> 00:07:52,000
Keshtuqe pyetja ime eshte,

202
00:07:52,000 --> 00:07:54,000
po, le te provojme te zgjidhim politiken

203
00:07:54,000 --> 00:07:56,000
atje ne Lindje te mesme,

204
00:07:56,000 --> 00:07:59,000
por gjithashtu te shikojme pak dhe tregimin.

205
00:07:59,000 --> 00:08:01,000
Le te provojme te arrijme ne rrenje te te gjithe kesaj.

206
00:08:01,000 --> 00:08:03,000
Le te shohim nese mund te aplikojme anen e trete ne te.

207
00:08:03,000 --> 00:08:06,000
Cka do te thoshte kjo? Si eshte historia atje?

208
00:08:06,000 --> 00:08:08,000
Si antropologe, ne e dime

209
00:08:08,000 --> 00:08:11,000
se cdo kulture ka nje tregim origjine.

210
00:08:11,000 --> 00:08:13,000
Cili eshte tregimi i origjines per Lindjen e Mesme?

211
00:08:13,000 --> 00:08:15,000
Ne nje fraze, eshte:

212
00:08:15,000 --> 00:08:18,000
4,000 vite me pare, nje njeri dhe familja e tij

213
00:08:18,000 --> 00:08:20,000
kaluan neper Lindje te Mesme,

214
00:08:20,000 --> 00:08:23,000
dhe qe prej atehere bota nuk ka qene me e njejte.

215
00:08:23,000 --> 00:08:25,000
Njeriu, sigurisht,

216
00:08:25,000 --> 00:08:27,000
ishte Abrahami.

217
00:08:27,000 --> 00:08:29,000
Dhe ajo per cka ai qendronte, ishte bashkimi,

218
00:08:29,000 --> 00:08:31,000
bashkimi i familjes.

219
00:08:31,000 --> 00:08:33,000
Ai eshte babai i te gjithe neve.

220
00:08:33,000 --> 00:08:35,000
Por nuk eshte kjo vetem ajo per cka ai qendronte, por dhe porosia e tij.

221
00:08:35,000 --> 00:08:38,000
Porosia thelbesore e tij ishte bashkimi gjithashtu,

222
00:08:38,000 --> 00:08:41,000
nderlidhshmeria dhe bashkimi i te gjitheve.

223
00:08:41,000 --> 00:08:44,000
Vlera kryesore ishte respekti,

224
00:08:44,000 --> 00:08:46,000
dashamiresia ne drejtim te te panjohurve.

225
00:08:46,000 --> 00:08:49,000
Kjo eshte ajo per cka ai njihet, mikepritja e tij.

226
00:08:49,000 --> 00:08:51,000
Pra ne kete kuptim,

227
00:08:51,000 --> 00:08:53,000
ai eshte nje ane simbolike e trete

228
00:08:53,000 --> 00:08:55,000
e Lindes se Mesme.

229
00:08:55,000 --> 00:08:58,000
Ai na kujton

230
00:08:58,000 --> 00:09:00,000
qe te gjithe jemi pjese e nje teresie me te madhe.

231
00:09:00,000 --> 00:09:02,000
Pra si mund te --

232
00:09:02,000 --> 00:09:04,000
mendoni per nje moment.

233
00:09:04,000 --> 00:09:07,000
Sot perballemi me semundjen e keqe te terrorizmit.

234
00:09:07,000 --> 00:09:09,000
Cka eshte terrorizmi?

235
00:09:09,000 --> 00:09:12,000
Terrorizmi eshte thjeshte te marresh nje te panjohur te pafajshem

236
00:09:12,000 --> 00:09:15,000
dhe ta trajtosh si nje armik te cilin e vret

237
00:09:15,000 --> 00:09:17,000
ne menyre qe te perhapesh frike.

238
00:09:17,000 --> 00:09:19,000
Cka eshte e kunderta e terrorizmit?

239
00:09:19,000 --> 00:09:21,000
eshte te marresh nje te panjohur te pafajshem

240
00:09:21,000 --> 00:09:23,000
dhe ta trajtosh si mik

241
00:09:23,000 --> 00:09:26,000
te cilin e mirepret ne shtepi

242
00:09:26,000 --> 00:09:28,000
ne menyre qe te mbjellesh dhe te krijosh mirekuptim,

243
00:09:28,000 --> 00:09:31,000
ose respekt, ose dashuri.

244
00:09:31,000 --> 00:09:33,000
Pra cka nese

245
00:09:33,000 --> 00:09:36,000
merrni tregimin e Abrahamit,

246
00:09:36,000 --> 00:09:38,000
i cili eshte nje tregim i anes se trete,

247
00:09:38,000 --> 00:09:40,000
cka nese ai mund te jete --

248
00:09:40,000 --> 00:09:43,000
sepse Abrahami eshte sinonim i miresjelljes --

249
00:09:43,000 --> 00:09:46,000
cka nese ai mund te jete nje sherim per terrorizmin?

250
00:09:46,000 --> 00:09:48,000
Cka nese ai mund te jete nje vaksine

251
00:09:48,000 --> 00:09:50,000
kunder jotolerances fetare?

252
00:09:50,000 --> 00:09:53,000
Si do t'i jepnit jete atij tregimi?

253
00:09:53,000 --> 00:09:55,000
Nuk mjafton vetem te tregosh nje tregim --

254
00:09:55,000 --> 00:09:57,000
kjo eshte e fuqishme --

255
00:09:57,000 --> 00:09:59,000
por njerezit duhet te ndiejne ate tregim.

256
00:09:59,000 --> 00:10:02,000
Ata duhet te jene ne gjendje ta jetojne tregimin. Si do ta benit kete?

257
00:10:02,000 --> 00:10:05,000
Per kete po mendoja, si do ta benit kete.

258
00:10:05,000 --> 00:10:07,000
Dhe kjo eshte ajo qe na sjell te hapi i pare kete.

259
00:10:07,000 --> 00:10:09,000
Sepse menyra me e thjeshte per ta bere kete

260
00:10:09,000 --> 00:10:12,000
eshte qe ju te dilni per te ecur.

261
00:10:12,000 --> 00:10:15,000
Per te ecur hapave te Abrahamit.

262
00:10:15,000 --> 00:10:18,000
Te perserisni hapat e Abrahamit.

263
00:10:18,000 --> 00:10:21,000
Sepse ecja ka nje fuqi te madhe.

264
00:10:21,000 --> 00:10:24,000
Si antropolog, ecja eshta ajo qe na ka bere njerez.

265
00:10:24,000 --> 00:10:26,000
eshte e habitshme, kur ecen,

266
00:10:26,000 --> 00:10:28,000
ec krahe per krahe

267
00:10:28,000 --> 00:10:31,000
ne te njejtin drejtim te perbashket.

268
00:10:31,000 --> 00:10:33,000
Nese do ju kisha dale balle per balle

269
00:10:33,000 --> 00:10:36,000
dhe tu ju afrohem kaq afer,

270
00:10:36,000 --> 00:10:39,000
do te ndiheshit te kercenuar.

271
00:10:39,000 --> 00:10:41,000
Por nese do te ecja krahe per krahu,

272
00:10:41,000 --> 00:10:43,000
edhe po te prekim krahet,

273
00:10:43,000 --> 00:10:45,000
nuk paraqet problem.

274
00:10:45,000 --> 00:10:47,000
Kush lufton ndersa ec?

275
00:10:47,000 --> 00:10:50,000
Per kete shkak shpesh ne negociata, kur gjerat behen te veshtira,

276
00:10:50,000 --> 00:10:52,000
njerezit shkojne per te hecur ne mal.

277
00:10:52,000 --> 00:10:54,000
Keshtuqe me ka ardhur ne mend ideja

278
00:10:54,000 --> 00:10:56,000
cka nese inspirojme

279
00:10:56,000 --> 00:10:58,000
nje rrugetim, nje rruge --

280
00:10:58,000 --> 00:11:01,000
mendoni rrugen e mendafshit, shtegun e Apalasheve --

281
00:11:01,000 --> 00:11:03,000
qe ndoqi hapat

282
00:11:03,000 --> 00:11:05,000
e Abrahamit.

283
00:11:05,000 --> 00:11:07,000
Njerezit thane, "Kjo eshte cmenduri, Nuk mundesh.

284
00:11:07,000 --> 00:11:10,000
Nuk mund te perserisesh hapat e Abrahamit. eshte shume e pasigurte.

285
00:11:10,000 --> 00:11:12,000
Duhet te kalosh gjithe keta kufinj.

286
00:11:12,000 --> 00:11:14,000
Shkon pertej 10 shteteve te ndryshme ne Lindje te Mesme,

287
00:11:14,000 --> 00:11:16,000
sepse i bashkon te gjtiha."

288
00:11:16,000 --> 00:11:18,000
Keshtuqe e studiuam kete ide ne Harvard.

289
00:11:18,000 --> 00:11:20,000
Ne beme pergatitjet e nevojshme.

290
00:11:20,000 --> 00:11:22,000
Dhe disa vite me vone, nje grup prej nesh,

291
00:11:22,000 --> 00:11:24,000
rreth 25 prej nesh nga rreth 10 shtete te ndryshme,

292
00:11:24,000 --> 00:11:26,000
vendosem te shikojme nese mund te perserisim hapat e Abrahamit,

293
00:11:26,000 --> 00:11:29,000
duke shkuar nga vendlindja e tij ne qytetin Urfa

294
00:11:29,000 --> 00:11:32,000
ne Turqine Jugore, Mesopotamine Veriore.

295
00:11:32,000 --> 00:11:35,000
Me pas morem nje autobus dhe ecem prape

296
00:11:35,000 --> 00:11:37,000
dhe shkuam ne Harran,

297
00:11:37,000 --> 00:11:40,000
ku, ne Bible, ai ndalon ne udhetimin e tij.

298
00:11:40,000 --> 00:11:42,000
Me pas kaluam kufirin dhe hyme ne Siri, shkuam ne Alepo,

299
00:11:42,000 --> 00:11:44,000
qe doli se eshte emertuar sipas Abrahamit.

300
00:11:44,000 --> 00:11:46,000
Shkuam ne Damask,

301
00:11:46,000 --> 00:11:48,000
i cili ka nje histori te gjate te lidhur me Abrahamin.

302
00:11:48,000 --> 00:11:51,000
Me pas erdhem ne Jordanine Veriore,

303
00:11:51,000 --> 00:11:53,000
ne Jerusalem,

304
00:11:53,000 --> 00:11:56,000
i cili ka te beje teresisht me Abrahamin, ne Betlehem,

305
00:11:56,000 --> 00:11:58,000
dhe perfundimisht ne vendin ku ai prehet

306
00:11:58,000 --> 00:12:00,000
ne Hebron.

307
00:12:00,000 --> 00:12:02,000
Kaq shpejt, arritem nga origjina tek varri.

308
00:12:02,000 --> 00:12:05,000
Deshmuam se mund te behej, Ishte nje udhetim i mahnitshem.

309
00:12:05,000 --> 00:12:07,000
Me lejoni tju pyes dicka.

310
00:12:07,000 --> 00:12:09,000
Sa prej jush keni perjetuar

311
00:12:09,000 --> 00:12:11,000
te jeni ne nje lagje te huaj,

312
00:12:11,000 --> 00:12:13,000
ose vend te huaj,

313
00:12:13,000 --> 00:12:16,000
dhe nje i panjohur, nje i panjohur perfekt,

314
00:12:16,000 --> 00:12:19,000
vjen dhe ju tregon pak miresi,

315
00:12:19,000 --> 00:12:21,000
ndoshta ju fton ne shtepine e tij, ju ofron nje pije,

316
00:12:21,000 --> 00:12:23,000
ju jep nje kafe, apo ushqim?

317
00:12:23,000 --> 00:12:25,000
Sa prej jush keni pasur nje pervoje te tille?

318
00:12:25,000 --> 00:12:27,000
Kjo eshte esenca

319
00:12:27,000 --> 00:12:29,000
e rrugetimit te Abrahamit.

320
00:12:29,000 --> 00:12:31,000
Kjo eshte ajo cka do te zbuloni, nese shkoni ne fshatrat e Lindjes se Mesme

321
00:12:31,000 --> 00:12:33,000
ku ju prisni armiqesi,

322
00:12:33,000 --> 00:12:35,000
dhe merrni mikepritjen me te mahnitshme,

323
00:12:35,000 --> 00:12:37,000
krejt te lidhur me Abrahamin.

324
00:12:37,000 --> 00:12:39,000
"Ne emer te atit Abraham,

325
00:12:39,000 --> 00:12:41,000
me lejoni te ju ofroj ca ushqim."

326
00:12:41,000 --> 00:12:43,000
Pra ajo cka zbuluam

327
00:12:43,000 --> 00:12:46,000
eshte se Abrahami nuk eshte vetem nje figure libri per ata njerez,

328
00:12:46,000 --> 00:12:49,000
ai eshte i gjalle, prezenca e tij jeton.

329
00:12:49,000 --> 00:12:51,000
Dhe per te shkurtuar nje tregim te gjate,

330
00:12:51,000 --> 00:12:53,000
ne vitet e fundit tashme,

331
00:12:53,000 --> 00:12:55,000
mijera njerez

332
00:12:55,000 --> 00:12:57,000
kane filluar te bejne pjese te rrugetimeve te Abrahamit

333
00:12:57,000 --> 00:12:59,000
ne Lindjen e Mesme,

334
00:12:59,000 --> 00:13:02,000
duke shijuar mikepritjen e njerezve atje.

335
00:13:02,000 --> 00:13:04,000
Ata kane filluar te ecin

336
00:13:04,000 --> 00:13:06,000
ne Israel dhe Palestine,

337
00:13:06,000 --> 00:13:08,000
ne Jordani, ne Turqi, ne Siri.

338
00:13:08,000 --> 00:13:10,000
eshte nje pervoje e mrekullueshme.

339
00:13:10,000 --> 00:13:12,000
Burra, gra, te rinj, te vjeter --

340
00:13:12,000 --> 00:13:15,000
me shume gra se burra, ne fakt, cuditerisht.

341
00:13:15,000 --> 00:13:17,000
Per ata te cilet s'mund te ecin,

342
00:13:17,000 --> 00:13:19,000
qe s'mund te shkojne aty ne kete moment,

343
00:13:19,000 --> 00:13:21,000
njerezit kane filluar te organizojne ecje

344
00:13:21,000 --> 00:13:23,000
ne qytete, ne bashkesite e tyre.

345
00:13:23,000 --> 00:13:25,000
Ne Cincinati, per shembull, u organizua nje ecje

346
00:13:25,000 --> 00:13:27,000
nga kisha ne xhami dhe ne sinagoge

347
00:13:27,000 --> 00:13:29,000
dhe te gjithe hengren nje darke Abrahamike se bashku.

348
00:13:29,000 --> 00:13:31,000
Ishte dita e rrugetimit te Abrahamit.

349
00:13:31,000 --> 00:13:33,000
Ne Sao Paulo, Brazil, eshte shnderruar ne nje ngjarje vjetore

350
00:13:33,000 --> 00:13:35,000
per mijera njerez qe te vrapojne

351
00:13:35,000 --> 00:13:37,000
ne nje vrapim virtual te rrugetimit te Abrahamit

352
00:13:37,000 --> 00:13:39,000
duke bashkuar komunitetet e ndryshme.

353
00:13:39,000 --> 00:13:42,000
Mediat e pelqejne, ata e adhurojne ate.

354
00:13:42,000 --> 00:13:44,000
Ato i kushtojne shume vemendje.

355
00:13:44,000 --> 00:13:46,000
sepse eshte e dukshme,

356
00:13:46,000 --> 00:13:48,000
dhe shperndan idene,

357
00:13:48,000 --> 00:13:50,000
idene e mikepritjes Abrahamike

358
00:13:50,000 --> 00:13:52,000
te miresise ndaj te huajve.

359
00:13:52,000 --> 00:13:54,000
Veem disa jave me pare,

360
00:13:54,000 --> 00:13:56,000
patem nje raport ne NPR per te.

361
00:13:56,000 --> 00:13:58,000
Muajin e fundit,

362
00:13:58,000 --> 00:14:00,000
kishte nje artikull ne Guardian,

363
00:14:00,000 --> 00:14:03,000
ne Guardianin e Mancesterit, per te --

364
00:14:03,000 --> 00:14:06,000
dy faqe te plota.

365
00:14:06,000 --> 00:14:09,000
Ata cituan nje fshatar

366
00:14:09,000 --> 00:14:12,000
i cili tha, "Kjo ecje na lidh me boten."

367
00:14:12,000 --> 00:14:15,000
Ai tha se ishte si nje drite qe u ndez nje jeten tone.

368
00:14:15,000 --> 00:14:17,000
Na ka sjelle shprese.

369
00:14:17,000 --> 00:14:19,000
Dhe ky eshte qellimi i saj.

370
00:14:19,000 --> 00:14:22,000
Por s'eshte vetem per psikologjine,

371
00:14:22,000 --> 00:14:24,000
eshte per ekonomine,

372
00:14:24,000 --> 00:14:26,000
sepse perderisa njerezit ecin ata harxhojne para.

373
00:14:26,000 --> 00:14:29,000
Dhe kjo grua ketu, Um Ahmad,

374
00:14:29,000 --> 00:14:32,000
eshte nje grua qe jeton pergjate rrugetimit ne Jordanine Veriore.

375
00:14:32,000 --> 00:14:34,000
Ajo eshte tmerresisht e varfer.

376
00:14:34,000 --> 00:14:37,000
Ajo eshte pjeserisht e verber, burri i saj s'mund te punoje,

377
00:14:37,000 --> 00:14:40,000
ajo ka shtate femije.

378
00:14:40,000 --> 00:14:42,000
Por cka ajo mund te bej eshte te gatuaj.

379
00:14:42,000 --> 00:14:45,000
Keshtuqe ajo ka filluar te gatuaj per ca grupe qe ecin

380
00:14:45,000 --> 00:14:48,000
te cilet vijne permes fshatit te saj dhe hajne nje dreke ne shtepine e saj.

381
00:14:48,000 --> 00:14:50,000
Ata ulen ne dysheme.

382
00:14:50,000 --> 00:14:52,000
Ajo madje s'ka as mbulese tavoline.

383
00:14:52,000 --> 00:14:54,000
Ajo ben ushqimet me te shijshme

384
00:14:54,000 --> 00:14:57,000
te freskta nga barishtet e rrethines se fshatit.

385
00:14:57,000 --> 00:14:59,000
Me shume e me shume njerez kane ardhur.

386
00:14:59,000 --> 00:15:01,000
Se fundi ajo ka filluar te perfitoje ca te holla

387
00:15:01,000 --> 00:15:03,000
qe te mbaje familjen e saj.

388
00:15:03,000 --> 00:15:06,000
Ajo i tregoj ekipit tone kete, dhe tha,

389
00:15:06,000 --> 00:15:09,000
"Me keni bere te dukshme

390
00:15:09,000 --> 00:15:11,000
ne nje fshat ku njerezit me pare ishin te turperuar

391
00:15:11,000 --> 00:15:13,000
te me shikonin."

392
00:15:13,000 --> 00:15:16,000
Ky eshte potenciali i rrugetimit te Abrahamit.

393
00:15:16,000 --> 00:15:18,000
Ka me qindra komunitete te tilla

394
00:15:18,000 --> 00:15:21,000
pergjate Lindjes se Mesme, pergjate rrugetimit.

395
00:15:22,000 --> 00:15:25,000
Potenciali eshte per te ndryshuar lojen.

396
00:15:25,000 --> 00:15:27,000
Dhe per te dryshuar lojen, duhet te ndryshoni kornizen,

397
00:15:27,000 --> 00:15:29,000
menyren si ne i shohim gjerat --

398
00:15:29,000 --> 00:15:31,000
per te ndryshuar kornizen

399
00:15:31,000 --> 00:15:34,000
nga armiqesia ne mikepritje,

400
00:15:34,000 --> 00:15:37,000
prej terrorizmit ne turizem.

401
00:15:37,000 --> 00:15:39,000
Dhe ne kete kuptim, rrugetimi i Abrahamit

402
00:15:39,000 --> 00:15:41,000
eshte nje ndryshues i lojes.

403
00:15:41,000 --> 00:15:43,000
Me lejoni te ju tregoj nje gje.

404
00:15:43,000 --> 00:15:45,000
Kam nje lende lisi te vogel ketu

405
00:15:45,000 --> 00:15:47,000
te cilen e kam marr ndersa po ecja ne rrugetim

406
00:15:47,000 --> 00:15:49,000
me heret kete vit.

407
00:15:49,000 --> 00:15:51,000
Lendja lidhet me pemen e lisit, sigurisht --

408
00:15:51,000 --> 00:15:53,000
rritet ne pemen e lisit,

409
00:15:53,000 --> 00:15:55,000
i cili lidhet me Abrahamin.

410
00:15:55,000 --> 00:15:57,000
Rrugetimi ne kete moment eshte si nje lende;

411
00:15:57,000 --> 00:15:59,000
eshte ende ne fazen e tij te hershme

412
00:15:59,000 --> 00:16:01,000
Si do te dukej lisi?

413
00:16:01,000 --> 00:16:03,000
Kujtoj femijerine,

414
00:16:03,000 --> 00:16:05,000
nje pjese te mire te se ciles e kam kaluar, pasi linda ketu ne Cikago,

415
00:16:05,000 --> 00:16:07,000
e kam kaluar ne Evrope.

416
00:16:07,000 --> 00:16:09,000
Nese do te kishit qene

417
00:16:09,000 --> 00:16:11,000
ne rremujen e, te themi, Londres

418
00:16:11,000 --> 00:16:14,000
me 1945, ose Berlin,

419
00:16:14,000 --> 00:16:16,000
dhe do te kishit thene,

420
00:16:16,000 --> 00:16:18,000
"60 vjet nga tani,

421
00:16:18,000 --> 00:16:20,000
ky do te jete pjesa me paqesore dhe me prosperuese e planetit,"

422
00:16:20,000 --> 00:16:22,000
njerezit do te mendonin

423
00:16:22,000 --> 00:16:24,000
se jeni i cmendur me kartele.

424
00:16:24,000 --> 00:16:28,000
Por ata ia arriten ne saje te identitetit te perbashket -- Evrope --

425
00:16:28,000 --> 00:16:30,000
dhe nje ekonomie te perbashket.

426
00:16:30,000 --> 00:16:33,000
Keshtuqe pyetja ime eshte, nese mund te arrihet ne Evrope,

427
00:16:33,000 --> 00:16:35,000
pse jo ne Lindje te Mesme?

428
00:16:35,000 --> 00:16:37,000
Pse jo, fale nje identiteti te njejte --

429
00:16:37,000 --> 00:16:39,000
i cili eshte tregimi i Abrahamit --

430
00:16:39,000 --> 00:16:41,000
dhe fale nje ekonomie te perbashket

431
00:16:41,000 --> 00:16:44,000
qe do te bazohej kryesisht mbi turizmin?

432
00:16:45,000 --> 00:16:47,000
Me lejoni ta mbyll

433
00:16:47,000 --> 00:16:50,000
duke thene se ne 35 vitet e fundit,

434
00:16:50,000 --> 00:16:52,000
ndersa kam punuar

435
00:16:52,000 --> 00:16:54,000
ne disa prej konflikteve me te rrezikshme, me te veshtira dhe me kokeforte

436
00:16:54,000 --> 00:16:56,000
rreth e rrotull planetit,

437
00:16:56,000 --> 00:16:59,000
Akoma s'kam pare nje konflikt

438
00:16:59,000 --> 00:17:02,000
qe te ndihem se mund te transformohet.

439
00:17:02,000 --> 00:17:04,000
Nuk eshte lehte, sigurisht,

440
00:17:04,000 --> 00:17:06,000
por eshte e mundur.

441
00:17:06,000 --> 00:17:08,000
eshte arritur ne Afriken Jugore.

442
00:17:08,000 --> 00:17:10,000
eshte arritur ne Irlanden Veriore.

443
00:17:10,000 --> 00:17:12,000
Mund te arrihet kudo.

444
00:17:12,000 --> 00:17:14,000
Thjesht varet nga ne.

445
00:17:14,000 --> 00:17:17,000
Varet nga ne nese marrim anen e trete.

446
00:17:17,000 --> 00:17:19,000
Me lejoni te ju ftoj

447
00:17:19,000 --> 00:17:21,000
te konsideroni te merrni anen e trete,

448
00:17:21,000 --> 00:17:23,000
edhe vetem si nje hap te vogel.

449
00:17:23,000 --> 00:17:25,000
Do bejme pushim pas nje minute.

450
00:17:25,000 --> 00:17:27,000
Vetem afrohuni tek dikush

451
00:17:27,000 --> 00:17:30,000
qe eshte prej nje kulture te ndryshme, vendi te ndryshem,

452
00:17:30,000 --> 00:17:32,000
etnie te ndryshme, ka disa dallime,

453
00:17:32,000 --> 00:17:35,000
dhe angazhohuni ne bisede: degjoni ata.

454
00:17:35,000 --> 00:17:37,000
Ky eshte nje veprim i anes se trete.

455
00:17:37,000 --> 00:17:39,000
Ky eshte te ecesh rrugetimin e Abrahamit.

456
00:17:39,000 --> 00:17:41,000
Pas nje Bisede ne TED.

457
00:17:41,000 --> 00:17:43,000
pse jo nje ecje ne TED?

458
00:17:43,000 --> 00:17:45,000
Pra me lejon te ju le

459
00:17:45,000 --> 00:17:47,000
me tri gjera.

460
00:17:47,000 --> 00:17:50,000
Njeri eshte, sekreti i paqes

461
00:17:50,000 --> 00:17:53,000
eshte ana e trete.

462
00:17:53,000 --> 00:17:55,000
Ana e trete jemi ne,

463
00:17:55,000 --> 00:17:57,000
secili prej nesh,

464
00:17:57,000 --> 00:17:59,000
me nje hap te vetem,

465
00:17:59,000 --> 00:18:02,000
mund te marr boten, mund te sjelle boten,

466
00:18:02,000 --> 00:18:05,000
nje hap me afer paqes.

467
00:18:05,000 --> 00:18:07,000
Nje proverb Afrikan thote:

468
00:18:07,000 --> 00:18:09,000
Kur rrjetat e merimanges bashkohen,

469
00:18:09,000 --> 00:18:12,000
ato mund te ndalojne edhe nje luan."

470
00:18:12,000 --> 00:18:14,000
Nese jemi ne gjendje te bashkojme

471
00:18:14,000 --> 00:18:16,000
rrjetat tona te anes se trete te paqes,

472
00:18:16,000 --> 00:18:19,000
mund te ndalojme edhe luanin e luftes.

473
00:18:19,000 --> 00:18:21,000
Falemnderit shume.

474
00:18:21,000 --> 00:18:23,000
Duartrokitje