0:00:00.999,0:00:04.515
E keni menduar ndonjëherë [br]çfarë mendojnë dhe ndiejnë kafshët?

0:00:05.020,0:00:06.904
Le të fillojmë me një pyetje:

0:00:07.654,0:00:11.773
Më do vërtetë qeni im, [br]apo do thjesht ushqim?

0:00:12.991,0:00:17.958
Është e lehtë të shohim [br]që qeni ynë na do vërtet,

0:00:17.982,0:00:20.063
e lehtë ta shohësh, apo jo?,

0:00:20.087,0:00:23.737
ç’po ndodh në atë kokën e vogël.

0:00:24.593,0:00:25.968
Çfarë po ndodh?

0:00:27.155,0:00:28.881
Diçka po ndodh.

0:00:29.864,0:00:34.263
Por pse është pyetja “A na duan?”

0:00:34.287,0:00:36.398
Pse është gjithmonë për ne?

0:00:36.422,0:00:39.065
Pse jemi kaq narcisistë?

0:00:40.674,0:00:43.713
Unë gjeta një pyetje tjetër[br]për t’i pyetur kafshët.

0:00:45.911,0:00:47.328
Kush jeni ju?

0:00:49.910,0:00:53.565
Mendja e njeriut ka kapacitete [br]që ne priremi të mendojmë

0:00:53.565,0:00:57.691
që janë kapacitete ekskluzive [br]të trurit të njeriut.

0:00:58.176,0:00:59.534
Por a është kjo e vërtetë?

0:01:00.047,0:01:04.022
Ç’bëjnë qëniet e tjera me trurin e tyre?

0:01:04.554,0:01:07.510
Çfarë mendojnë dhe ndiejnë?

0:01:07.510,0:01:09.203
A ka një mënyrë për t’a marrë vesh?

0:01:09.227,0:01:10.901
Unë mendoj që ka një mënyrë.

0:01:10.925,0:01:12.615
Mendoj që ka disa mënyra.

0:01:12.950,0:01:17.072
Mund të studiojmë evolucionin, [br]mund të studiojmë trurin e tyre

0:01:17.096,0:01:19.576
dhe të shikojmë çfarë bëjnë.

0:01:21.316,0:01:25.255
Gjëja e parë për t’u mbajtur mend është: [br]truri ynë është i trashëguar.

0:01:26.253,0:01:29.960
Neuronet e para erdhën [br]nga kandilat e detit.

0:01:30.435,0:01:33.275
Kandilat sollën ekzistencën e kordatëve.

0:01:33.299,0:01:36.967
Kordatët e parë sollen kurrizorët e parë.

0:01:37.277,0:01:39.695
Kurrizorët e parë dolën nga deti,

0:01:39.719,0:01:41.055
dhe ja ku jemi ne.

0:01:42.737,0:01:48.327
E vërteta është që një neuron,[br]një qelizë nervore, duket njësoj

0:01:48.351,0:01:51.768
si te aragosta, si te një zog, [br]ashtu edhe te ti.

0:01:52.427,0:01:55.968
Çfarë na thotë kjo për [br]trurin e aragostave?

0:01:56.880,0:01:58.437
Çfarë mund të themi për këtë?

0:01:58.461,0:02:02.490
Epo, siç duket, nëse i shkarkojmë [br]shumë impulse

0:02:02.514,0:02:05.171
të vogla elektrike një aragoste

0:02:05.195,0:02:07.491
sa herë që përpiqet të dalë nga strofulla,

0:02:07.515,0:02:09.700
ajo do të zhvillojë ankth.

0:02:11.133,0:02:14.525
Nëse i japim aragostës të njëjtin ilaç

0:02:14.525,0:02:17.482
që përdoret për kurimin [br]e ankthit te njerëzit,

0:02:17.482,0:02:20.533
ajo qetësohet, del nga [br]strofulla dhe eksploron.

0:02:22.308,0:02:25.395
Si e tregojmë ne sa shumë na [br]intereson ankthi i aragostave?

0:02:25.905,0:02:27.259
Kryesisht, i ziejmë.

0:02:27.283,0:02:28.599
(Të qeshura)

0:02:30.490,0:02:35.822
Oktapodët përdorin mjete, [br]si shumica e majmunëve,

0:02:35.822,0:02:38.215
dhe njohin fytyrat e njerëzve.

0:02:38.808,0:02:43.592
Si e vlerësojmë ne inteligjencën[br]e këtij jovertebrori?

0:02:43.999,0:02:45.446
Kryesisht, të zier.

0:02:46.519,0:02:50.969
Nëse një peshk kern (cernie) ndjek [br]një peshk në një të çarë në korale,

0:02:50.969,0:02:55.949
ai ndonjëherë shkon aty ku e di [br]që po fle ndonjë ngjalë

0:02:55.949,0:02:59.536
dhe i bën sinjal ngjalës “Më ndiq,”

0:02:59.536,0:03:01.887
dhe ngjala e kupton këtë sinjal.

0:03:02.346,0:03:05.507
Ngjala mund të shkojë në të çarën [br]e koraleve dhe të kapi peshkun,

0:03:05.507,0:03:08.975
por peshku mundet edhe të largohet [br]befas dhe të bjerë pre e peshkut kern.

0:03:08.975,0:03:14.885
Ky është një partneritet i lashtë, [br]të cilin e kemi zbuluar vetëm së fundmi.

0:03:14.885,0:03:18.014
Si e vlerësojmë këtë[br]partneritet të lashtë?

0:03:18.164,0:03:19.622
Kryesisht të skuqur.

0:03:20.918,0:03:24.612
Po shfaqet një model i rregullt, [br]dhe tregon më shumë për ne

0:03:24.612,0:03:26.702
se ç’tregon për ata.

0:03:27.610,0:03:30.075
Vidrat e detit përdorin mjete

0:03:30.075,0:03:33.010
dhe marrin kohë nga çfarë po bëjnë [br]

0:03:33.010,0:03:37.165
për t’u treguar të vegjëlve të tyre [br]çfarë të bëjnë, pra japin mësim.

0:03:37.165,0:03:39.883
Shimpazetë nuk japin mësim.

0:03:40.999,0:03:44.809
Balenat vrasëse (orkat) japin mësim [br]dhe ndajnë ushqimin me të tjerët.

0:03:46.879,0:03:48.907
Kur evolucioni bën diçka të re, [br]

0:03:48.907,0:03:52.894
ai përdor fillimisht pjesët që ka në stok,

0:03:52.894,0:03:55.730
përpara se të krijojë një gërshetim të ri.

0:03:55.730,0:03:58.076
Dhe truri ynë ka ardhur në këtë formë

0:03:58.076,0:04:02.345
pas një lëvizjeje madhështore të kohës.

0:04:02.345,0:04:06.098
Nëse krahason trurin e njeriut [br]me trurin e një shimpazeje,

0:04:06.098,0:04:09.832
do të shohësh që ne kemi thjesht [br]një tru shumë të madh shimpazeje.

0:04:09.832,0:04:13.667
Për fat, i joni është më i madh, sepse [br]ne jemi edhe shume të pasigurtë.

0:04:13.691,0:04:15.753
(Të qeshura)

0:04:15.777,0:04:18.533
Por, uh-oh, ja ku është një delfin. [br]

0:04:19.057,0:04:21.893
Një tru më i madh me më shumë përdredhje.

0:04:22.667,0:04:25.298
Ndoshta po thoni "Ok, [br]në rregull, shohim trurin,

0:04:25.298,0:04:27.935
por çfarë na thotë kjo për mendjet?"

0:04:28.347,0:04:32.202
Epo, mund t’a shohim punën e mendjes

0:04:32.202,0:04:33.951
në logjikën e veprimeve.

0:04:34.530,0:04:38.245
Pra, këta elefantët, mund ta shihni,

0:04:38.245,0:04:40.785
qartësisht po pushojnë.

0:04:41.118,0:04:45.476
Kanë gjetur një copë hije nën palma,

0:04:45.476,0:04:48.306
ku i lejnë të vegjlit të flenë, ndërkohë

0:04:48.320,0:04:50.949
që vetë bëjnë një sy gjumë [br]por mbeten vigjilentë.

0:04:51.491,0:04:54.343
Per ne ka kuptim te plotë kjo foto

0:04:54.347,0:04:57.992
ashtu siç ka kuptim per ta [br]ajo çfarë po bëjnë,

0:04:57.992,0:05:01.818
sepse nën të njëjtin diell, [br]në të njëjtat fusha,

0:05:01.818,0:05:05.274
duke dëgjuar të njëjtat ulërima [br]të të njëjtat rreziqeve,

0:05:05.278,0:05:09.709
ata u bënë ata që janë,[br]dhe ne u bëmë këta që jemi.

0:05:10.536,0:05:12.712
Ne kemi qenë fqinj për shumë gjatë.

0:05:12.834,0:05:15.836
Asnjë nuk do të mendonte se [br]këta elefantë janë të relaksuar.

0:05:16.070,0:05:18.516
Ata janë qartësisht[br]të shqetësuar për dicka.

0:05:18.980,0:05:21.750
Për çfarë janë të shqetësuar?

0:05:21.750,0:05:26.164
Me sa duket, nëse regjistroni [br]dhe luani zërat e turistëve

0:05:26.164,0:05:29.299
nga një altoparlant i fshehur në shkurre,

0:05:30.039,0:05:33.701
elefantët do e injorojnë, sepse [br]turistët nuk i ngacmojnë kurrë elefantët.

0:05:34.541,0:05:39.450
Por nëse regjistroni zërat [br]e barinjve që mbajnë shtiza

0:05:39.450,0:05:44.144
dhe lëndojnë shpesh elefantët në [br]konfrontime te vrimat e ujit,

0:05:44.144,0:05:48.373
elefantët do të grumbullohen dhe largohen [br]me vrap nga altoparlanti i fshehur.

0:05:48.773,0:05:51.919
Elefantët jo vetëm që e dinë që ka njerëz,

0:05:51.919,0:05:54.741
por dallojnë edhe llojet e tyre,

0:05:54.741,0:05:58.018
dhe dinë që disa janë OK, [br]e disa janë të rrezikshëm.

0:05:58.199,0:06:02.572
Ata na kanë vëzhguar më gjatë [br]se ç’i kemi vëzhguar ne.

0:06:03.252,0:06:05.860
Ata na njohin më mirë se ç’i njohim ne.

0:06:06.240,0:06:08.905
Ne kemi të njëjtat nevoja thelbësore:

0:06:09.115,0:06:13.204
të kujdesemi për të vegjlit, të gjejmë [br]ushqim, të përpiqemi të mbahemi gjallë.

0:06:14.041,0:06:18.224
Qofshim të pajisur për ecje [br]në kodrat e Afrikës,

0:06:18.224,0:06:22.392
ose për zhytje nën det,[br]në thelb, jemi të njëjtë.

0:06:22.392,0:06:24.806
Nën lëkurë, jemi të afërm.

0:06:24.806,0:06:27.248
Elefanti ka të njëjtin skelet,

0:06:27.248,0:06:29.534
orka ka të njëjtin skelet,

0:06:29.534,0:06:31.576
sikurse edhe ne.

0:06:33.740,0:06:36.288
Ne kuptojmë kur nevojitet ndihma.

0:06:36.548,0:06:39.541
Shohim kuriozitet tek të vegjlit.

0:06:40.501,0:06:43.678
Shohim lidhjet e forta[br]në marrëdhëniet familjare.

0:06:45.912,0:06:48.073
Njohim afeksionin.

0:06:48.569,0:06:50.812
Dashuria është dashuri.

0:06:52.260,0:06:54.980
Pastaj pyesim: "A janë të ndërgjegjshëm?"

0:06:55.424,0:06:58.259
Kur bëni anestezi, [br]ju bëheni të pavetëdijshëm,

0:06:58.259,0:07:01.200
që do të thotë që ju[br]nuk keni asnjë ndjesi.

0:07:01.200,0:07:04.989
Ndërgjegja është thjesht [br]ajo që ndihet si diçka.

0:07:05.409,0:07:08.921
Nëse shihni, nëse dëgjoni,[br]nëse ndjeni, nëse jeni të vetëdijshëm,

0:07:08.921,0:07:11.907
ju jeni koshientë, [br]dhe ata janë koshientë.

0:07:14.825,0:07:16.900
Disa thonë “Epo, ka disa gjëra

0:07:16.900,0:07:18.822
që i bëjnë njerëzit njerëz,

0:07:18.822,0:07:21.019
dhe një nga këto është empatia.”

0:07:21.212,0:07:27.195
Empatia është aftësia e mendjes që të[br]përputhë emocionet me ato të shokëve.

0:07:27.195,0:07:29.333
Është diçka shumë e dobishme. [br]

0:07:29.333,0:07:31.508
Nëse shokët tuaj fillojnë[br]të lëvizin shpejt,

0:07:31.508,0:07:33.468
ju mendoni që duhet të nguteni.

0:07:33.468,0:07:35.425
Tani jemi të gjithë me nxitim.

0:07:35.425,0:07:38.931
Forma më e vjetër e empatisë[br]është frika ngjitëse.

0:07:38.931,0:07:41.805
Nëse shokët tuaj papritur[br]tremben e fluturojnë,

0:07:41.805,0:07:44.438
nuk do funksiononte shumë mirë për ju

0:07:44.438,0:07:47.290
që të pyesnit veten “pse ikën të gjithë.”

0:07:47.510,0:07:49.269
(Të qeshura)

0:07:51.049,0:07:54.740
Empatia është e vjetër, por empatia,[br]si cdo gjë tjetër në jetë,

0:07:54.740,0:07:58.691
ka disa shkallë dhe zhvillime.

0:07:58.691,0:08:02.892
Ekziston empatia bazë:[br]ju jeni të trishtuar, unë mërzitem.

0:08:02.892,0:08:05.455
Unë ju shoh të lumtur, lumturohem me ju.

0:08:05.455,0:08:07.955
Pastaj është ajo që e quaj 'keqardhje,'

0:08:07.955,0:08:09.592
pak më e largët:

0:08:10.086,0:08:13.513
"Më vjen keq për humbjen e gjyshes.

0:08:13.897,0:08:16.240
Nuk ndiej të njëjtën dhimbje,[br]por e kuptoj;

0:08:16.240,0:08:18.687
E di ç’po kalon dhe shqetësohem."

0:08:19.045,0:08:21.511
Dhe nëse motivohemi[br]të veprojmë mbi keqardhjen,

0:08:21.511,0:08:24.221
këtë e quaj ‘dhembshuri.’

0:08:24.431,0:08:27.691
Shumë larg nga të qënurit gjëja [br]që na bën njerëzorë,

0:08:27.691,0:08:31.042
empatia njerëzore është edhe [br]shumë larg përsosmërisë.

0:08:31.042,0:08:35.929
Ne grumbullojmë krijesa të [br]ndjeshme, i vrasim dhe i hamë.

0:08:35.929,0:08:39.397
Tani, ndoshta thoni “OK, [br]por ato janë specie të tjera.

0:08:39.397,0:08:42.833
Kjo është thjesht gjueti, [br]dhe njerëzit janë grabitqarë.”

0:08:42.833,0:08:47.917
Por ne as llojin tonë[br]nuk e trajtojmë mirë.

0:08:48.720,0:08:52.863
Personat që duket se dinë vetëm një gjë [br]në lidhje me sjelljen e kafshëve, dinë që

0:08:52.863,0:08:55.714
mendimet dhe emocionet njerëzore nuk duhet

0:08:55.714,0:08:57.825
t’i atribuohen specieve të tjera.

0:08:58.738,0:09:00.790
Epo, unë mendoj se kjo është qesharake,

0:09:00.790,0:09:04.829
sepse atribuimi i mendimeve dhe [br]emocioneve tona specieve të tjera,

0:09:04.829,0:09:08.972
është hamendësimi më i mirë që kemi[br]për çfarë ata bëjnë dhe si ndihen,

0:09:08.972,0:09:12.017
sepse truri i tyre është në thelb[br]i njëjtë me tonin.

0:09:12.017,0:09:14.151
Ato kanë të njëjtat struktura.

0:09:14.151,0:09:18.429
Të njëjtat hormone që krijojnë[br]humorin dhe motivimin te ne,

0:09:18.429,0:09:21.089
janë edhe në trurin e tyre.

0:09:22.922,0:09:27.429
Nuk është shkencore të themi që[br]janë të uritur kur po gjuajnë

0:09:27.429,0:09:30.919
apo që janë të lodhur kur u varen gjuhët,[br]

0:09:30.919,0:09:33.590
dhe pastaj, kur luajnë me të vegjlit

0:09:33.590,0:09:37.579
dhe sillen të gëzuar e të lumtur, [br]të themi që nuk kemi asnjë ide

0:09:37.579,0:09:40.683
nëse mund të përjetojnë vërtetë dicka.

0:09:40.683,0:09:43.368
Kjo nuk është shkencore.

0:09:43.880,0:09:48.095
Pra Ok, një gazetar më tha,[br]“Ndoshta, por si e di ti vërtet

0:09:48.095,0:09:50.954
që kafshët e tjera mund [br]të mendojnë dhe ndiejnë?”

0:09:50.954,0:09:53.256
Dhe fillova të kërkoja nëpër qindra

0:09:53.256,0:09:56.659
referencat shkencore që kisha [br]në librin tim dhe kuptova që

0:09:56.659,0:09:59.011
përgjigjja ishte në dhomë me mua.

0:09:59.959,0:10:03.506
Kur qeni im lëviz nga qilimi [br]dhe afrohet drejt meje

0:10:03.506,0:10:05.484
- jo drejt kolltukut, drejt meje-

0:10:05.484,0:10:08.650
dhe rrotullohet me kurriz [br]dhe ekspozon barkun, ajo ka menduar,

0:10:08.650,0:10:11.893
"Do të më pëlqente të ma fërkonin barkun.

0:10:14.524,0:10:17.020
E di që mund të shkoj tek Karli,

0:10:17.020,0:10:19.735
ai do t’a kuptojë çfarë po i kërkoj.

0:10:20.215,0:10:22.991
E di që mund t'i besoj,[br]sepse jemi familje.

0:10:23.395,0:10:26.274
Ai do t’a kryeje punën,[br]dhe mua do të më pëlqejë."

0:10:26.384,0:10:28.138
(Të qeshura)

0:10:28.338,0:10:31.101
Ajo ka menduar, dhe ka ndjerë,

0:10:31.101,0:10:33.931
dhe vërtetë që nuk është [br]më e komplikuar se kaq.

0:10:33.931,0:10:36.352
Por ne shohim kafshët dhe themi,

0:10:36.352,0:10:41.176
"Oh shiko, balena vrasëse, [br]ujqër, elefantë:

0:10:41.176,0:10:43.223
ata nuk e shohin kështu.”

0:10:43.553,0:10:46.965
Ai mashkulli i gjatë është L41. [br]

0:10:47.605,0:10:49.570
Ai është 38 vjeç.

0:10:49.770,0:10:53.422
Femra në krahun e tij të majtë është L22.

0:10:53.422,0:10:54.973
Ajo është 44 vjeç.

0:10:55.303,0:10:57.879
Ata njihen prej dekadash.

0:10:58.749,0:11:00.722
E dinë ekzaktësisht kush janë.

0:11:00.722,0:11:02.556
E dinë kë kanë shokë.

0:11:02.556,0:11:04.201
E dinë kush janë armiqtë. [br]

0:11:04.201,0:11:06.569
Jeta e tyre ndjek harkun e një karriere.

0:11:07.079,0:11:09.247
E dinë ku janë gjatë gjithë kohës.

0:11:10.929,0:11:13.549
Ky është një elefant i quajtur Fajlo.

0:11:13.699,0:11:15.273
Ai ishte një mashkull i ri.

0:11:15.523,0:11:18.087
Këtu është ai katër ditë më vonë.

0:11:19.128,0:11:23.846
Njerëzit jo vetëm që ndiejnë dhimbje, [br]por edhe e shkaktojnë shumë.

0:11:26.510,0:11:29.315
Ne duam të gdhendim dhëmbët e tyre.

0:11:30.349,0:11:33.685
Pse s’mund të presim që të vdesin?

0:11:36.119,0:11:38.747
Elefantët dikur shtriheshin[br]nga brigjet e Mesdheut

0:11:38.747,0:11:42.184
deri në Kepin e Shpresës së Mirë.

0:11:42.184,0:11:45.603
Në 1980, kishte shtrirje [br]të gjerë të elefantëve

0:11:45.603,0:11:47.203
në Afrikën Qendrore dhe Lindore.

0:11:47.203,0:11:51.074
Tani shtrirja e tyre është [br]zvogëluar në copëza të vogla.

0:11:51.578,0:11:53.876
Kjo është gjeografia e një kafshe

0:11:53.876,0:11:57.581
që po e cojmë drejt zhdukjes, [br]një krijese si ne,

0:11:57.581,0:11:59.870
krijesës më të madhërishme të tokës.

0:12:01.443,0:12:05.916
Sigurisht ne përkujdesemi më shumë për [br]gjallesat e egra në Shtetet e Bashkuara.

0:12:05.916,0:12:09.787
Në Parkun Kombëtar Yellowstone,[br]ne vramë çdo ujk.

0:12:09.787,0:12:13.344
Në fakt, vramë të gjithë ujqit[br]në jug të kufirit Kanadez.

0:12:13.344,0:12:17.118
Rojet e parkut e bënë këtë në vitet 1920

0:12:17.118,0:12:20.429
dhe 60 vite më vonë, [br]iu desh t’i sillnin prapë,

0:12:20.429,0:12:23.404
sepse popullsia e drerëve[br]doli jashtë kontrollit.

0:12:24.412,0:12:26.284
Pas kësaj, erdhën njerëzit.

0:12:26.284,0:12:28.777
Njerëzit erdhën me mijëra që të shihnin

0:12:28.777,0:12:32.962
ujqërit më lehtësisht të dukshëm në botë. [br]Edhe unë shkova dhe pashë

0:12:32.962,0:12:37.564
një familje fantastike ujqërish. [br]Një turmë është një familje.

0:12:37.580,0:12:42.010
Kishte disa të rritur dhe[br]disa gjenerata të vegjlish.

0:12:42.784,0:12:45.479
Pashë turmën më të famshme,[br]më të qëndrueshme

0:12:45.479,0:12:48.286
në Parkun Kombëtar Yellowstone.

0:12:48.286,0:12:50.864
Dhe pastaj, teksa bridhnin pak[br]jashtë kufirit,

0:12:50.864,0:12:55.317
dy nga të rriturit u vranë, [br]duke përfshirë mamanë,

0:12:55.317,0:12:58.468
të cilën shpesh e quajmë femra alfa.[br]

0:12:59.503,0:13:03.174
Pjesa tjetër e familjes[br]u përfshi menjëherë nga rivaliteti.

0:13:04.674,0:13:07.136
Motrat përzunë motrat e tjera.

0:13:07.164,0:13:10.597
Ajo majtas u përpoq për ditë me rradhë[br]t’i ribashkohej familjes.

0:13:10.597,0:13:13.065
Ato nuk e lejuan sepse ishin xheloze.

0:13:13.608,0:13:16.683
Ajo po merrte shumë vëmendje [br]nga dy meshkuj të rinj,

0:13:16.683,0:13:18.822
dhe ishte më e zhvilluara.

0:13:18.822,0:13:20.735
Kaq ishte mjaftueshëm për to.

0:13:20.735,0:13:23.735
Ajo përfundoi duke bredhur [br]jashtë parkut dhe u qëllua me armë.

0:13:24.545,0:13:27.746
Mashkullin alfa gjithashtu [br]e përzuri familja e vetë.

0:13:28.453,0:13:30.287
Ndërsa dimri afronte,

0:13:30.477,0:13:33.317
ai humbi territorin, suportin në gjueti,

0:13:33.527,0:13:37.275
pjesëtarët e familjes dhe partneren e tij.

0:13:38.957,0:13:42.766
Ne u shkaktojmë kaq shumë dhimbje.[br]

0:13:43.456,0:13:49.034
Misteri është pse nuk na lëndojnë[br]më shumë se c’bëjnë aktualisht?

0:13:49.699,0:13:51.758
Kjo balenë sapo kishte mbaruar së ngrëni

0:13:51.758,0:13:55.899
pjesë të një balene gri me [br]partnerin e saj që e vrau balenën.

0:13:55.899,0:13:58.911
Këta njerëz në varkë nuk kishin[br]asnjë arsye për t’u frikësuar.

0:14:00.106,0:14:02.359
Kjo balenë është T20.

0:14:02.359,0:14:06.581
Ai sapo kishte shqyer një fokë [br]në tre copa me dy partnerët e tij.

0:14:07.001,0:14:09.677
Foka peshonte pak a shumë[br]sa të gjithë njerëzit në varkë.

0:14:09.677,0:14:12.173
Ata nuk kishin asgjë për t’u frikësuar.

0:14:12.318,0:14:16.940
Ato hanë foka.[br]Pse nuk na hanë ne?

0:14:18.544,0:14:23.248
Pse mund t’i besojmë atyre [br]rreth të vegjëlve tanë?

0:14:24.548,0:14:28.393
Pse janë kthyer balenat vrasëse[br]te hulumtuesit e humbur

0:14:28.393,0:14:31.833
në mjegullën e trashë[br]dhe i kanë udhëhequr për milje

0:14:31.833,0:14:33.776
derisa mjegulla është larguar

0:14:33.776,0:14:37.054
dhe shtëpia e hulumtuesve ka qënë në breg?

0:14:37.064,0:14:39.056
Dhe kjo ka ndodhur më shumë se një herë.

0:14:40.980,0:14:43.642
Në Bahamas, është një grua[br]e quajtur Denise Herzing.

0:14:43.642,0:14:46.212
Ajo studion delfinët,[br]dhe ata e njohin atë.

0:14:46.212,0:14:49.785
Ajo i njeh shumë mirë. [br]I njeh kush janë të gjithë. Ata e njohin.

0:14:49.785,0:14:51.769
Njohin varkën e hulumtimeve.[br]

0:14:51.769,0:14:54.423
Kur vjen ajo, është një ribashkim[br]shumë i lumtur.

0:14:54.423,0:14:57.243
Vetëm se, një herë, ata nuk donin[br]t’i afroheshin varkës.

0:14:57.243,0:14:59.218
Ishte e çuditshme.

0:14:59.639,0:15:01.410
Asnjë nuk po kuptonte ç’po ndodhte

0:15:01.410,0:15:04.946
derisa dikush erdhi në bord dhe lajmëroi[br]që një nga pjesëtarët e ekuipazhit

0:15:04.946,0:15:06.805
kishte vdekur në gjumë në dhomën e tij.

0:15:06.805,0:15:09.985
Si mund ta dinin delfinët

0:15:09.985,0:15:12.248
që një nga zemrat njerëzore[br]

0:15:12.248,0:15:14.307
sapo kishte ndaluar?

0:15:14.884,0:15:16.876
Pse do i interesonte?

0:15:17.136,0:15:19.547
Dhe pse do i frikësonte?

0:15:21.128,0:15:23.890
Këto situata misterioze janë dëshmi

0:15:23.890,0:15:28.724
e gjërave që u kalojnë ndër mend[br]mendjeve që janë në Tokë me ne,

0:15:28.734,0:15:33.158
që ne nuk i konsiderojmë[br]pothuajse asnjëherë.

0:15:34.266,0:15:38.373
Në një akuarium në Afrikën e Jugut[br]ishte një delfin i vogël hundë-shishe

0:15:38.373,0:15:41.807
e quajtur Dolly. [br]Ajo ishte me qumësht gjiri.

0:15:42.887,0:15:46.269
Një ditë një kujdestar po bënte [br]një pushim cigareje,

0:15:46.269,0:15:50.112
dhe duke tymosur, po shikonte[br]drejt dritares së pishinës.

0:15:50.632,0:15:54.569
Dolly erdhi dhe e pa, u kthye te e ëma,[br]

0:15:54.569,0:15:58.505
piu qumësht për pak minuta, [br]u kthye te dritarja

0:15:58.505,0:16:03.362
dhe lëshoi një re qumështi[br]që e rrethoi kokën e saj si tym.

0:16:03.952,0:16:07.040
Në një farë mënyre, [br]ky delfin hundë-shishe

0:16:07.040,0:16:09.795
mori idenë të përdorte qumështin

0:16:09.795,0:16:11.818
për të përfaqësuar tymin.

0:16:12.518,0:16:14.369
Kur njerëzit përdorin dicka

0:16:14.369,0:16:17.159
për të përfaqësuar dicka tjetër,[br]ne e quajmë art.

0:16:17.879,0:16:18.973
(Të qeshura)

0:16:19.649,0:16:22.229
Gjërat që na bëjnë njerëz nuk janë gjërat

0:16:22.229,0:16:24.699
që ne mendojmë se na bëjnë njerëz.

0:16:24.699,0:16:26.918
Çfarë na bën njerëz është që,

0:16:26.918,0:16:29.935
nga gjithë këto gjëra që mendjet tona[br]e mendjet e tyre mbajnë,

0:16:29.935,0:16:32.865
ne jemi më ekstremët.

0:16:34.385,0:16:36.929
Ne jemi kafsha më e dhembsur,

0:16:36.929,0:16:41.087
më e dhunshme, më kreative [br]dhe më shkatërrimtare

0:16:41.087,0:16:44.179
që ka qenë ndonjëherë në këtë planet,

0:16:44.179,0:16:48.095
dhe ne jemi të gjitha këto gjëra[br]të përziera bashkë.

0:16:49.505,0:16:52.963
Por dashuria nuk është [br]ajo që na bën njerëzorë.

0:16:53.764,0:16:58.734
Ajo nuk është e veçanta jonë.

0:16:58.734,0:17:03.221
Ne nuk jemi të vetmit[br]që kujdesemi për shokët tanë.

0:17:03.221,0:17:06.077
Nuk jemi as të vetmit[br]që kujdesemi për të vegjlit tanë.

0:17:06.795,0:17:11.193
Albatrosët fluturojnë periodikisht 10, [br]ndonjëherë 15 mijë kilometra

0:17:11.193,0:17:16.006
përgjatë disa javëve [br]që t’i japin një vakt, një vakt të madh,

0:17:16.006,0:17:22.526
zogut të tyre që i pret. Ato strehohen [br]në ishujt më të veçuar në oqeanet e botës,

0:17:22.526,0:17:25.512
dhe ja si duket.

0:17:27.115,0:17:30.015
Kalimi i jetës nga[br]një gjeneratë në tjetrën

0:17:30.015,0:17:32.386
është zixhiri i të qenurit.[br]

0:17:32.386,0:17:34.683
Nëse kjo ndalon, çdo gjë zhduket.

0:17:35.013,0:17:39.574
Nëse ka ndonjë gjë të shenjtë, është kjo. [br]Dhe në këtë marrëdhënie të shenjtë

0:17:39.574,0:17:42.355
futen mbetjet tona plastike.[br]

0:17:42.355,0:17:45.570
Tani të gjithë këta zogj[br]kanë plastikë brenda.

0:17:45.990,0:17:48.326
Ky është një albatros 6 muajsh

0:17:48.326,0:17:53.500
gati për të fluturuar -- [br]vdiq, i mbushur me çakmakë të kuq.

0:17:54.605,0:17:57.991
Kjo nuk është marrëdhënia[br]që supozohet të kemi

0:17:57.991,0:17:59.971
me pjesën tjetër të botës.

0:17:59.971,0:18:03.384
Por ne, që jemi vetëemëruar[br]si funksion i trurit tonë,

0:18:04.322,0:18:07.195
nuk mendojmë kurrë për pasojat.

0:18:09.139,0:18:12.137
Kur ne mirëpresim jetë të re[br]njerëzore në botë,

0:18:12.177,0:18:15.120
i mirëpresim bebet [br]në shoqërinë e krijesave të tjera.

0:18:15.120,0:18:18.411
Ne i pikturojmë muret me kafshë.

0:18:18.411,0:18:20.644
Nuk pikturojmë celulare.

0:18:20.644,0:18:24.374
Nuk pikturojmë zyra. Ne pikturojmë kafshë,

0:18:24.374,0:18:28.714
që t’i tregojmë që nuk jemi vetëm. [br]Që kemi shoqëri.

0:18:30.815,0:18:34.588
Të gjitha kafshët në pikturat [br]e varkës së Noas,

0:18:34.588,0:18:38.617
të konsideruara të denja për t’u shpëtuar,[br]janë në rrezik për jetën tani,

0:18:39.237,0:18:41.559
dhe përmbytja e tyre jemi ne.

0:18:43.469,0:18:51.987
Pra ne e nisëm me një pyetje: A na duan?[br]Do të bëjmë një pyetje tjetër.

0:18:52.847,0:18:58.667
A jemi të aftë të përdorim çfarë kemi, [br]që të na interesojë mjaftueshëm

0:18:58.667,0:19:00.160
thjesht sa për t’i lënë [br]

0:19:00.160,0:19:02.281
të vazhdojnë të na duan?

0:19:04.800,0:19:06.890
Ju falemnderit shumë.

0:19:07.171,0:19:10.171
(Duartrokitje)