Ի՞նչ կանեիք, եթե ձեր հայրենիքը

բռնապետության ճանապարհին լիներ:

Կկանգնեցնեի՞ք նրան,

ում ձեռքերում չափազանց մեծ իշխանություն կա:

Անգամ եթե նա ձեր մոտ ընկերը

կամ դաշնակիցը լիներ:

Այս հարցերը մ.թ.ա. 44 թ. տանջում
էին հռոմեացի

սենատոր Մարկոս Ջունիուս Բրուտոսին,

երբ Կեսարին շուտով կսպանեին:

Բրուտոսը հակառակվում էր
չհաստատված իշխանությանը

ոչ միայն քաղաքական մոտիվներից ելնելով,

այլ նաև անձնական:

Նա Լուկիոս Ջունիուս Բրուտոսի ժառանգն էր,

ով օգնել էր գահընկեց անել 
բռնապետ Տարքվինիոս Գոռոզին:

Իշխանության գլուխ անցնելու փոխարեն՝

Բրուտոս ավագը ժողովրդին խոստացավ՝

չթողնել և ո՛չ մի թագավորի կառավարել:

Հռոմը դարձավ հանրապետություն, հիմնվելով 
այն սկզբունքի վրա,

որ ոչ մի անհատ չպետք է չափազանց 
շատ իշխանություն ունենա:

Այսպիսով, 4 ու կես դար անց, այս 
սկզբունքը վտանգի տակ էր:

Հուլիոս Կեսարի կոնսուլի պաշտոնին 
իշխանության գալը

հեղափոխական բնույթ ուներ:

Ռազմական մի շարք հաղթանակներից հետո

նա դարձել էր Հռոմի ամենահարուստ մարդը:

Իր հակառակորդին՝ Պոմպեոս Մեծին

քաղաքացիական պատերազմում հաղթելուց հետո,

նրա իշխանությունը հասավ իր գագաթնակետին:

Նրա հաղթանակների և առաջարկների,

այդ թվում՝ աղքատներին հողեր
բաժանելու շնորհիվ,

նա վայելում էր ժողովրդականություն,

և մի շարք սենատորներ նրան էին ապավինում՝

բազում պատիվներ տալով:

Նրա արձաններն էին կանգնեցվում,

տաճարներ կառուցում,

և անգամ այսօր նրա անունով է կոչվում

տարվա ամիսներից մեկը՝ հուլիսը:

Ամենակարևորը, բռնակալի տիտղոսը,

որի դեպքում արտակարգ ռազմական
իրավիճակներներում

անսահման իշխանություն է տրվում,

մի քանի տարի շարունակ շնորհվել է Կեսարին:

Մ.թ.ա 44 թ. նա դարձավ մշտական կառավարիչ,

առանց ժամանակային սահմանափակման:

Սա սարսափեցրեց սենատորներին,

որոնք վախենում էին իրենց նախնիների

վերացրած բռնապետության վերադարձից,

ինչպես նաև նրանց, ում իշխանությունը
և նկրտումները

Կեսարը վտանգել էր:

Դավադիրների՝ ազատագրիչների մի խումբ

սկսեցին ծրագրել նրա սպանությունը:

Նրանց առաջնորդում էին սենատոր 
Գայոս Կասիոս Լոնգինուսը

և նրա ընկեր ու փեսա՝ Բրուտոսը:

Դավադրությանը մասնակցելու որոշումը 
հեշտ չտրվեց Բրուտոսին:

Չնայած Բրուտոսը քաղաքացիական

պատերազմում միացել էր Պոմպեոս Մեծին

Կեսարը փրկել էր նրա կյանքը,

և ոչ միայն ներում էր շնորհել, այլ նրան իր 
խորհրդականներից էր դարձրել՝

նշանակելով նրան կարևոր պաշտոնների:

Բրուտոսը երկմտում էր ապստամբել 
այն մարդու դեմ,

ով իր հորն էր փոխարինել,

սակայն, ի վերջո,

նա տեղի տվեց Կասիոսի համուզմունքներին

և իր իսկ սարսափին:

Դավադիրների ակնկալած օրը 
վրա հասավ մարտի 15-ին:

Սենատի ժողովի ժամանակ,

երբ Կեսարը շուտով պետք է մեկներ 
ռազմական հերթական արշավի,

60-ից ավել դավադիրներ շրջապատեցին նրան,

իրենց պատյաններից դաշույնները հանելով,

խոցեցին նրան:

Բրուտոսին տեսնելուն պես
Կեսարը դադարեց հանդիմանալ:

Շեքսպիրյան հայտնի «Et tu, Brute?» 
տողից զատ,

մեզ հայտնի չեն Կեսարի վերջին խոսքերը:

Հնագույն մի շարք աղբյուրներ նշում են,
որ նա լռել է,

մինչդեռ մյուսները արձանագրել են

«Դու է՞լ, տղաս» արտահայտությունը,

հանգեցնելով այն կարծիքին,

որ Բրուտոսը Կեսարի անօրինական որդին էր:

Սակայն բոլորս էլ համաձայն ենք, որ Կեսարը,

ապստամբների շարքում Բրուտոսին տեսնելով,

երեսը ձեռքերով ծածկում է և հանձնվում՝

23 անգամ դաշունահարվելուց հետո:

Սակայն Բրուտոսը և այլ դավադիրները

թերագնահատել էին Հռոմի ժողովրդի

սերը դեպի իրենց կայսրը,

որին շատերը փորձառու ղեկավար էին համարում,

իսկ սենատը՝ կողմնակալ ազնավական:

Կեսարի սպանությունից ակնթարթներ անց

Հռոմը տանգապահար վիճակում էր:

Սենատորներից շատերը լքել էին այն,

մինչդեռ մարդասպանները շրջափակվել էին
Կապիտոլին Բլրում:

Մարկոս Անտոնիոսը՝

Կեսարի ընկերը ու խորհրդականը,

կարճ ժամանակում գրավեց իր տեղը,

և հանդիսավոր ելույթ ունեցավ

Կեսարի թաղման ժամանակ մի քանի օր անց`

ամբոխին մատնելով ցասմանը և սգին:

Ի վերջո, ազատագրիչները Հռոմից աքսորեցին:

Հաջորդող քաղաքական բախումը

հանգեցրեց ներքին պատերազմների,

որոնց ընթացքում Բրուտոսը,

պարտության մատնվելով, ինքնասպան է լինում:

Վերջանական արդյունքը, սակայն,

հակադրվեց նրան, ինչին ձգտում էին դավադիրները՝

հանրապետության անկմանը

և իշխանության կետրոնացմանը կայսեր ձեռքերում:

Կեսարի սպանության մասին

ժամանակի ընթացքում տարբեր
կարծիքներ են հնչել:

Բրուտոսը պատմական գործիչների 
փոքր թվին է պատկանում,

որոնք այսպիսի կասկածահարույց 
ժառանգություն է թողել:

Դանթեի «Դժոխքում»,

նա գտնվում էր գեհենի կենտրոնում,

սատանան նրան անվերջ ծամում էր

իր գործած դավաճանության համար:

Բայց Սվիֆթի «Գուլիվերի ճամորդության» մեջ

նա ներկայացված է որպես աշխարհ լույս եկած

ամենանվիրական և բարյացակամ մարդկանցից մեկը:

Բրուտոսի կերպարը,

բռնապետության դեմ անձնանվեր պայքարողից

մինչև չստացված դավաճան,

փոփոխվել է պատմության ընթացքում և քաղաքականության մեջ:

Անգամ այսօր՝ շուրջ 2000 տարի անց,

ազատության գնի մասին հարցերը,

անձնական և համընդհանուր արժեքների բախումը,

և սրանց ինքնաբուխ հետևանքները 
մնում են արդիական: