0:00:00.000,0:00:03.550
Popatrzcie na ten ołówek.

0:00:03.550,0:00:06.407
Jest rzeczą. Także w świetle prawa.

0:00:06.407,0:00:09.379
Tak jak książki czy wasz samochód.

0:00:10.319,0:00:12.258
To wszystko są rzeczy prawne.

0:00:12.258,0:00:15.881
Małpy naczelne, które widzicie za mną,

0:00:15.881,0:00:19.549
także są rzeczami prawnymi.

0:00:19.549,0:00:23.822
Z rzeczą mogę zrobić na przykład to.

0:00:23.822,0:00:26.631
Mogę zrobić co zechcę [br]z moją książką czy autem.

0:00:26.631,0:00:29.533
To małpy naczelne, które poznacie.

0:00:29.533,0:00:33.420
Te zdjęcia zrobił James Mollison,

0:00:33.420,0:00:36.464
który napisał książkę [br]"James i inne człekokształtne".

0:00:36.464,0:00:39.227
Pisze w niej, że każda z tych małp,

0:00:39.227,0:00:41.525
no, prawie każda - jest sierotą

0:00:41.525,0:00:45.140
i na własne oczy widziała śmierć rodziców.

0:00:46.110,0:00:47.748
W świetle prawa są one rzeczami.

0:00:47.748,0:00:50.441
Od wieków istnieje w prawie gruby mur,

0:00:50.441,0:00:53.785
oddzielający osoby od rzeczy.

0:00:53.785,0:00:57.570
Z jednej strony rzeczy prawne,[br]są niewidzialne dla sędziów.

0:00:57.570,0:00:59.520
Nie liczą się w systemie prawnym.

0:00:59.520,0:01:01.215
Nie mają żadnych praw.

0:01:01.215,0:01:03.699
Nie mają zdolności do czynności prawnych.

0:01:03.699,0:01:05.836
Są jak niewolnicy.

0:01:05.836,0:01:08.660
Z drugiej strony tego muru [br]są osoby - podmioty prawa.

0:01:08.660,0:01:11.097
Podmioty prawa są widoczne dla sędziów.

0:01:11.607,0:01:13.312
Liczą się w systemie prawnym.

0:01:13.312,0:01:15.239
Mogą mieć wiele praw.

0:01:15.239,0:01:18.142
Potencjalnie nieskończenie wiele.

0:01:18.142,0:01:20.510
I są panami.

0:01:21.300,0:01:25.779
Obecnie wszystkie pozaludzkie istoty[br]mają status rzeczy prawnych.

0:01:25.779,0:01:28.660
Wszyscy ludzie to podmioty prawa.

0:01:28.660,0:01:31.469
Ale bycie człowiekiem i podmiotem prawa

0:01:31.469,0:01:37.112
nigdy nie były i nie są synonimami.

0:01:37.112,0:01:40.478
Ludzie i podmioty prawa to nie synonimy.

0:01:40.478,0:01:43.358
Z jednej strony

0:01:43.358,0:01:47.491
na przestrzeni wieków żyło wiele osób,

0:01:47.491,0:01:49.464
które miały status przedmiotów.

0:01:49.464,0:01:50.997
Niewolnicy byli rzeczami.

0:01:50.997,0:01:54.719
Kobiety i dzieci bywały czasem[br]uważane za rzeczy.

0:01:55.499,0:01:59.146
W istocie walka o prawa obywatelskie [br]prowadzona przez parę ostatnich wieków

0:01:59.146,0:02:03.659
polegała na zrobieniu wyrwy w murze[br]i przeprowadzaniu ludzi-przedmiotów

0:02:03.659,0:02:08.713
na drugą stronę, by stali się podmiotami.

0:02:08.713,0:02:12.182
Ale niestety! Ta wyrwa została zamknięta.

0:02:12.772,0:02:14.819
Po drugiej stronie są osoby prawne,

0:02:14.819,0:02:18.952
ale ta kategoria nigdy [br]nie ograniczała się tylko do ludzi.

0:02:18.952,0:02:22.940
Są na przykład osoby prawne, [br]które nie są nawet żywymi istotami.

0:02:22.940,0:02:24.547
W Stanach Zjednoczonych

0:02:24.547,0:02:28.540
wiadomo, że korporacje to osoby prawne.

0:02:28.540,0:02:30.515
W Indiach przed niepodległością

0:02:30.515,0:02:33.139
hinduistyczne bożki były dla sądu[br]osobami prawnymi,

0:02:33.139,0:02:35.200
tak samo jak meczet.

0:02:35.200,0:02:37.630
W 2000 roku Sąd Najwyższy w Indiach

0:02:37.630,0:02:41.173
uznał, że święte księgi religii Sikhów[br]także mają osobowość prawną,

0:02:41.173,0:02:43.472
a w 2012 roku, więc całkiem niedawno,

0:02:43.472,0:02:47.233
rdzenni mieszkańcy Nowej Zelandii[br]podpisali umowę z Koroną Brytyjską,

0:02:47.233,0:02:50.484
na mocy której rzeka [br]otrzymała status podmiotu prawnego,

0:02:50.484,0:02:53.525
posiadającego na własność swoje koryto.

0:02:53.525,0:02:56.776
W 1980 roku przeczytałem[br]książkę Petera Singera.

0:02:56.776,0:03:00.500
Miałem wtedy jeszcze ciemną,[br]bujną czuprynę.

0:03:00.500,0:03:03.088
Książka tak mnie poruszyła,

0:03:03.088,0:03:06.616
że zostałem prawnikiem, by być[br]głosem tych, którzy go nie mają

0:03:06.616,0:03:07.851
i bronić bezbronnych,

0:03:07.851,0:03:12.263
a nigdy nie zdawałem sobie sprawy,[br]jak bezradne i bezbronne są miliony,

0:03:12.263,0:03:15.769
miliardy pozaludzkich stworzeń.

0:03:15.769,0:03:18.788
Jako prawnik zacząłem [br]zajmować się ochroną zwierząt.

0:03:18.788,0:03:23.664
Przed 1985 rokiem zrozumiałem, [br]że staram się osiągnąć coś,

0:03:23.664,0:03:25.591
co jest dosłownie niemożliwe,[br]

0:03:25.591,0:03:28.215
bo wszyscy moi klienci,

0:03:28.215,0:03:31.697
wszystkie te zwierzęta, [br]których interesów próbowałem bronić,

0:03:31.697,0:03:34.182
są według prawa rzeczami,[br]są "niewidzialne".

0:03:34.182,0:03:36.102
To nie mogło się udać, więc zdecydowałem

0:03:36.102,0:03:40.066
że jedyne rozwiązanie to[br]przeciągnięcie przynajmniej części z nich

0:03:40.066,0:03:43.864
przez dziurę, którą ponownie [br]mogliśmy wybić w tym murze

0:03:43.864,0:03:47.440
i rozpoczęcie przeprowadzania [br]odpowiednich zwierząt przez tę wyrwę

0:03:47.440,0:03:50.986
na drugą stronę, gdzie mogły[br]stać się podmiotami prawa.

0:03:50.986,0:03:56.426
W tym czasie bardzo mało[br]myślano i mówiono na temat

0:03:56.426,0:03:58.794
prawdziwie zwierzęcych praw,

0:03:58.794,0:04:03.235
idei posiadania osobowości prawnej [br]czy o prawach dla innych żywych istot,

0:04:03.235,0:04:06.005
a ja wiedziałem, [br]że zajmie to dużo czasu.

0:04:06.005,0:04:09.405
W 1985 roku odkryłem,[br]że minęłoby około 30 lat,

0:04:09.405,0:04:12.934
zanim zdołalibyśmy rozpocząć[br]kluczowy proces,

0:04:12.934,0:04:18.716
wieloletnią kampanię, umożliwiającą[br]zrobienie wyrwy w tym murze.

0:04:18.716,0:04:24.556
Jak się okazało byłem pesymistą.[br]Zajęło to tylko 28 lat.

0:04:26.801,0:04:33.240
Aby rozpocząć, nie tylko musieliśmy

0:04:33.240,0:04:37.922
pisać artykuły dla periodyku prawnego,[br]prowadzić wykłady czy pisać książki,

0:04:37.922,0:04:40.890
ale także musieliśmy na nowo[br]powrócić do podstaw tego,

0:04:40.890,0:04:42.875
jak przeprowadza się tego typu sprawę.

0:04:42.875,0:04:46.908
Po pierwsze musieliśmy się zastanowić[br]jaki powinien być powód roszczenia,

0:04:46.908,0:04:48.367
prawna podstawa powództwa.

0:04:48.367,0:04:51.264
Ta prawna podstawa to środek[br]jakiego używają prawnicy,

0:04:51.264,0:04:56.840
by przedstawić argumenty przed sądem.

0:04:56.840,0:04:59.744
Okazuje się, że jest[br]pewna bardzo interesująca sprawa,

0:04:59.744,0:05:04.348
nazwana Somerset kontra Stewart, [br]z Londynu przed 250 laty.

0:05:04.348,0:05:07.444
Według niej ciemnoskóry niewolnik[br]posłużył się systemem prawnym

0:05:07.444,0:05:10.323
i z rzeczy prawnej [br]stał się podmiotem prawa.

0:05:10.323,0:05:14.386
Tak mnie to zaciekawiło, [br]że napisałem całą książkę na ten temat.

0:05:14.386,0:05:19.773
James Somerset miał 8 lat, gdy został[br]uprowadzony z Afryki Zachodniej.

0:05:19.773,0:05:22.720
Przetrwał podróż[br]na trasie handlu trójkątnego

0:05:22.720,0:05:27.894
i w Wirginii kupił go[br]szkocki biznesmen Charles Stewart.

0:05:27.894,0:05:32.102
Po 20 latach Stweart zabrał[br]Jamesa Somerseta do Londynu,

0:05:32.102,0:05:35.980
gdzie James postanowił uciec.

0:05:35.980,0:05:39.620
Po pierwsze przyjął chrzest,

0:05:39.620,0:05:41.901
aby zdobyć oboje rodziców chrzestnych.

0:05:41.901,0:05:43.712
W przypadku XVIII-wiecznego niewolnika

0:05:43.712,0:05:46.870
jednym z głównych zadań [br]rodziców chrzestnych

0:05:46.870,0:05:48.982
była pomoc w ucieczce.

0:05:48.982,0:05:52.998
Jesienią 1771 roku

0:05:52.998,0:05:55.641
James Somerset miał zatarg[br]z Charlesem Stewartem.

0:05:55.641,0:06:00.313
Nie wiemy dokładnie, co się stało,[br]ale James zniknął.

0:06:00.313,0:06:03.309
Rozwścieczony Charles Stewart [br]wynajął łowców niewolników,

0:06:03.309,0:06:05.550
by przeczesali Londyn,

0:06:05.550,0:06:08.150
znaleźli go i oddali nie w ręce Stewarta,

0:06:08.150,0:06:14.173
ale na statek Ann and Marry,[br]dokujący w londyńskim porcie,

0:06:14.173,0:06:15.793
gdzie został przykuty do pokładu,

0:06:15.793,0:06:17.797
i miał odpłynąć na Jamajkę,

0:06:17.797,0:06:20.816
James miał tam zostać[br]sprzedany na targu niewolników

0:06:20.816,0:06:24.299
i skazany na trzy do pięciu lat[br]niewolniczego życia, które pozostawało

0:06:24.299,0:06:27.150
zbierającym trzcinę cukrową na Jamajce.

0:06:27.150,0:06:30.359
Rodzice chrzestni Jamesa[br]wkroczyli do akcji.

0:06:30.359,0:06:32.866
Zwrócili się do najbardziej [br]wpływowego sędziego,

0:06:32.866,0:06:36.512
lorda Mansfielda, pełniącego funkcję[br]naczelnego sędziego w Sądzie Królewskim,

0:06:36.512,0:06:40.157
i wymogli na nim, by wystosował akt [br]prawa powszechnego - habeas corpus

0:06:40.157,0:06:41.991
w imieniu Jamesa Somerseta.

0:06:41.991,0:06:45.962
Prawo powszechne jest tym, o którym[br]angielskojęzyczni sędziowie mogą stanowić,

0:06:45.962,0:06:50.099
gdy nie są ograniczeni [br]przez przepisy lub konstytucje,

0:06:50.099,0:06:52.695
a akt habeas corpus [br]nazywany Wielkim Aktem,

0:06:52.695,0:06:54.762
duże W, duże A,

0:06:54.762,0:06:59.290
ma za zadanie ochronę każdego z nas, [br]jeśli zostałby zatrzymany wbrew swej woli.

0:06:59.290,0:07:01.263
Kiedy akt habeas copus zostaje wydany,

0:07:01.263,0:07:03.701
zatrzymujący musi sprowadzić zatrzymanego

0:07:03.701,0:07:09.576
i podać dostatecznie dobry, prawny powód[br]naruszenia jego nietykalności cielesnej.

0:07:09.576,0:07:14.570
Lord Mansfield musiał podjąć decyzję [br]i to w okamgnieniu,

0:07:14.570,0:07:17.354
bo jeśli James Somerset[br]był rzeczą prawną,

0:07:17.354,0:07:20.419
nie mógł skorzystać z praw[br]wynikających z aktu habeas corpus

0:07:20.419,0:07:22.439
dopóki nie stałby się podmiotem prawa.

0:07:22.439,0:07:26.737
Lord Mansfield postanowił więc założyć,[br]bez podejmowania decyzji,

0:07:26.737,0:07:29.560
że James Somerset jest [br]w istocie podmiotem prawa,

0:07:29.560,0:07:32.971
wydał akt o nietykalności osobistej[br]i James został dostarczony

0:07:32.971,0:07:34.482
przez kapitana statku.

0:07:34.482,0:07:37.183
W ciągu 6 miesięcy[br]odbyła się seria rozpraw.

0:07:37.183,0:07:43.011
22 lipca 1772 roku Lord Mansfield orzekł,[br]że niewolnictwo jest tak odrażające,

0:07:43.011,0:07:44.845
i użył słowa "odrażające",

0:07:44.845,0:07:48.723
że prawo powszechne nie będzie go popierać[br]i rozkazał uwolnić Jamesa.

0:07:48.723,0:07:52.313
Wówczas James Somerset[br]doznał prawnego przeistoczenia.

0:07:52.883,0:07:54.943
Wolny człowiek, wychodzący z sali rozpraw,

0:07:54.943,0:07:57.561
wyglądał zupełnie jak niewolnik,[br]który na nią wszedł,

0:07:57.561,0:08:02.330
jednak w świetle prawa[br]nie mieli ze sobą nic wspólnego.

0:08:02.790,0:08:05.740
Drugim zadaniem Nonhuman Rights [br]Project, który założyłem,

0:08:05.740,0:08:09.250
była analiza rodzajów wartości i zasad,

0:08:09.250,0:08:12.128
jakie chcieliśmy przedstawić sędziom.

0:08:12.128,0:08:16.007
Jakie wartości i zasady[br]wyssali z mlekiem matki,

0:08:16.007,0:08:19.090
jakich nauczyli się w szkole, [br]jakimi kierują się na co dzień,

0:08:19.090,0:08:22.779
w jakie wierzą całym sercem - [br]i wybraliśmy wolność i równość.

0:08:22.779,0:08:25.811
Wolność jest prawem, do którego[br]każdy z was jest uprawniony,

0:08:25.811,0:08:28.152
z racji tego jak jesteśmy poskładani,

0:08:28.152,0:08:33.489
a podstawowe prawo wolności[br]chroni nasze podstawowe interesy.

0:08:33.489,0:08:36.724
A dwa najważniejsze prawa[br]w prawie powszechnym

0:08:36.724,0:08:40.765
to prawo do niezależności[br]i samostanowienia.

0:08:42.015,0:08:45.795
Są one tak potężne, [br]że jeśli w państwie prawa

0:08:45.795,0:08:50.393
odmówisz w szpitalu [br]terapii ratującej życie,

0:08:50.393,0:08:52.640
sędzia nie może cię do niej zmusić,

0:08:52.640,0:08:57.451
bo uszanuje twoją niezależność[br]i prawo do samostanowienia.

0:08:57.451,0:09:00.714
Z kolei równość jesteście uprawnieni,

0:09:00.714,0:09:03.610
bo w istotny sposób[br]przypominacie kogoś innego,

0:09:03.610,0:09:05.601
i w tym właśnie sęk - w istotny sposób.

0:09:05.601,0:09:09.339
Ponieważ oni mają prawo, [br]a ty ich przypominasz,

0:09:09.339,0:09:11.684
zyskujesz prawo do tego przywileju.

0:09:11.684,0:09:14.306
Sądy i ciała ustawodawcze[br]ciągle wytyczają nowe granice.

0:09:14.846,0:09:17.118
Niektórzy są uwzględnieni, inni nie.

0:09:17.118,0:09:23.260
Absolutne wymagane minimum,

0:09:23.260,0:09:27.695
ten podział ma być [br]rozsądnym środkiem do godnego celu.

0:09:27.695,0:09:30.435
Projekt Nonhuman Rights dowodzi, [br]że przesuwanie granic,

0:09:30.435,0:09:33.742
aby uwięzić autonomiczną[br]i stanowiącą o sobie jednostkę,

0:09:33.742,0:09:35.530
jaką widzicie za moimi plecami,

0:09:35.530,0:09:38.560
to naruszenie równości.

0:09:39.270,0:09:41.820
Następnie przebadaliśmy 80 jurysdykcji.

0:09:41.820,0:09:44.065
7 lat zajęło nam znalezienie tej,

0:09:44.065,0:09:46.271
w której chcieliśmy wnieść pierwszy pozew.

0:09:46.271,0:09:47.770
Wybraliśmy stan Nowy Jork.

0:09:47.770,0:09:50.512
Potem zdecydowaliśmy, [br]w czyim imieniu składamy pozew.

0:09:50.512,0:09:52.258
Postawiliśmy na szympansy,

0:09:52.258,0:09:55.109
nie dlatego, że Jane Goodall[br]była w radzie nadzorczej,

0:09:55.109,0:09:58.862
ale dlatego że oni, Jane i inni,

0:09:58.862,0:10:01.962
prowadzili intensywne badania[br]nad szympansami od dziesiątek lat.

0:10:01.962,0:10:05.158
Znamy ich ponadprzeciętne[br]możliwości umysłowe,

0:10:05.158,0:10:08.292
w dodatku przypominają [br]w tym istoty ludzkie.

0:10:08.292,0:10:13.424
Wybraliśmy wiec szympansy[br]i zaczęliśmy rozpuszczać wici,

0:10:13.424,0:10:16.256
żeby znaleźć ekspertów[br]od szympansich procesów poznawczych.

0:10:16.256,0:10:20.761
Znaleźliśmy ich w Japonii, Szwecji,[br]Niemczech, Szkocji, Anglii oraz USA.

0:10:20.761,0:10:23.524
Napisali w sumie 100 stron oświadczeń,

0:10:23.524,0:10:26.320
w których przedstawili ponad 40 sposobów,

0:10:26.320,0:10:29.120
w których kompleksowe możliwości[br]poznawcze szympansów,

0:10:29.120,0:10:31.140
indywidualnie lub grupowo,

0:10:31.140,0:10:34.259
składały się na ich autonomię[br]i samostanowienie.

0:10:35.429,0:10:38.936
Zawierały też na przykład to,[br]że szympansy mają świadomość.

0:10:38.936,0:10:41.283
Są także świadome,[br]tego że są świadome.

0:10:41.283,0:10:44.139
Wiedzą że mają umysł,[br]że inni też mają umysł.

0:10:44.139,0:10:46.682
Wiedzą że są niezależną jednostką,[br]i że mogą żyć.

0:10:46.682,0:10:49.975
Rozumieją, że żyły wczoraj,[br]i że jutro też będą żyć.

0:10:49.975,0:10:53.419
Angażują się w mentalną podróż w czasie.[br]Pamiętają co stało się wczoraj.

0:10:53.419,0:10:54.870
Potrafią oczekiwać jutra

0:10:54.870,0:10:58.287
i dlatego więzienie szympansów, [br]zwłaszcza w pojedynkę,

0:10:58.287,0:10:59.587
jest takie straszne.

0:10:59.587,0:11:02.184
Takie rzeczy robimy[br]najtwardszym kryminalistom,

0:11:02.184,0:11:06.955
ale także szympansom [br]i to nawet bez zastanowienia.

0:11:07.715,0:11:10.426
Mają one pewien rodzaj[br]potencjału moralnego.

0:11:10.426,0:11:13.352
Gdy grają w ekonomiczne gry z ludźmi,

0:11:13.352,0:11:17.392
spontanicznie składają uczciwe propozycje,[br]nawet jeśli się tego od nich nie wymaga.

0:11:17.392,0:11:19.425
Potrafią liczyć. Rozumieją cyfry.

0:11:19.425,0:11:20.805
Wykonują proste działania.

0:11:20.805,0:11:24.869
Potrafią się zagłębić w język[br]albo unikać językowych sporów,

0:11:24.869,0:11:28.234
angażują się w celową [br]i mającą odniesienie komunikację,

0:11:28.234,0:11:32.131
w której zwracają uwagę [br]na nastawienie rozmówców.

0:11:32.252,0:11:33.710
Mają kulturę.

0:11:33.900,0:11:36.501
Mają kulturę materialną,[br]kulturę społeczną.

0:11:36.501,0:11:38.916
Mają też kulturę symboliczną.

0:11:38.916,0:11:42.817
Naukowcy z Parku Narodowego Tai[br]na Wybrzeżu Kości Słoniowej

0:11:42.817,0:11:46.346
znaleźli szympansy, które z pomocą kamieni

0:11:46.346,0:11:49.132
rozłupywały niewiarygodnie twarde orzechy.

0:11:49.132,0:11:51.431
Sporo czasu zajmuje nauczenie się tego,

0:11:51.431,0:11:53.544
ale naukowcy zbadawszy teren odkryli,

0:11:53.544,0:11:56.377
że tę kulturę materialną,[br]ten sposób rozłupywania,

0:11:56.377,0:11:59.720
te kamienie, przekazywano sobie[br]od co najmniej 4,300 lat,

0:11:59.720,0:12:04.712
przez 225 pokoleń szympansów.

0:12:04.712,0:12:07.104
Teraz musieliśmy[br]znaleźć naszego szympansa.

0:12:07.104,0:12:10.284
Naszego szympansa,

0:12:10.284,0:12:13.187
początkowo znaleźliśmy dwa[br]w stanie Nowy Jork.

0:12:13.187,0:12:16.391
Oba umarłyby, zanim nawet [br]zdążylibyśmy wnieść pozew.

0:12:16.391,0:12:18.272
Następnie znaleźliśmy Tommy'ego.

0:12:18.272,0:12:21.384
Tommy to szympans. Widzicie go za mną.

0:12:21.384,0:12:23.891
Tommy był szympansem.[br]Znaleźliśmy go w tej klatce.

0:12:23.891,0:12:27.351
Znaleźliśmy go w małym, [br]pełnym klatek pokoju w magazynie

0:12:27.351,0:12:32.537
na parkingu używanych przyczep [br]w centrum Nowego Jorku.

0:12:32.537,0:12:34.711
Znaleźliśmy Kiko, jest częściowo głucha.

0:12:34.711,0:12:40.353
Kiko była na betonowym zapleczu sklepu[br]w zachodnim Massachusetts.

0:12:40.353,0:12:42.250
Znaleźliśmy też Herkulesa i Leo.

0:12:42.250,0:12:43.953
Te dwa młode szympansy

0:12:43.953,0:12:47.366
używane były do badań biomedycznych[br]i anatomicznych w Stony Brook.

0:12:47.366,0:12:48.671
Znaleźliśmy je.

0:12:48.671,0:12:51.383
W ostatnim tygodniu grudnia 2013 roku

0:12:51.383,0:12:55.323
projekt Nonhuman Rights wniósł 3 pozwy[br]w obrębie stanu Nowy Jork,

0:12:55.323,0:12:58.801
używając tego samego argumentu[br]nietykalności osobistej,

0:12:58.801,0:13:01.529
który zastosowano[br]w przypadku Jamesa Somerseta,

0:13:01.529,0:13:06.616
i zażądaliśmy, żeby sędziowie [br]zastosowali akt habeas corpus.

0:13:06.616,0:13:08.727
Chcieliśmy wypuścić szympansy

0:13:08.727,0:13:11.513
i przenieść je do Save the Chimps,

0:13:11.513,0:13:15.461
wspaniałego sanktuarium [br]dla szympansów w Południowej Florydzie,

0:13:15.461,0:13:20.548
które ma sztuczne jezioro[br]z 12 czy 13 wysepkami,

0:13:20.548,0:13:22.151
2 - 3 akry każda,

0:13:22.151,0:13:24.571
i na każdej mieszka [br]ze dwadzieścia szympansów.

0:13:24.571,0:13:27.521
Te szympansy miałyby szansę[br]żyć swoim szympansim życiem

0:13:27.521,0:13:31.923
z innymi szympansami w środowisku[br]jak najbliższym afrykańskiemu.

0:13:31.923,0:13:35.870
Wszystkie te sprawy są nadal w toku.

0:13:36.820,0:13:39.902
Jeszcze nie trafiliśmy [br]na naszego lorda Mansfielda.

0:13:40.622,0:13:42.230
Trafimy, trafimy.

0:13:42.230,0:13:46.110
To długotrwała kampania strategiczna.

0:13:46.110,0:13:48.225
I jeszcze zacytuję Winstona Churchilla:

0:13:48.225,0:13:52.393
nie uważamy naszych spraw [br]za zakończenie,

0:13:52.393,0:13:54.436
ani nawet nie za początek końca,

0:13:54.436,0:13:57.950
ale może są końcem początku".

0:13:58.580,0:14:00.497
Dziękuję.

0:14:00.497,0:14:04.497
(Brawa)