WEBVTT

00:00:11.444 --> 00:00:13.005
Өдөр бүр бид 
бусдын бүтээсэн

00:00:13.005 --> 00:00:15.337
эрх мэдлийн системийн хүрээнд 
ажиллаж амьдардаг.

00:00:15.337 --> 00:00:16.661
Чи үүнийг мэдэрч байна уу?

00:00:16.661 --> 00:00:18.794
Чи эрх мэдлийг ойлгодог уу?

00:00:18.794 --> 00:00:21.047
Яагаад энэ чухал болохыг мэдэх үү?

00:00:21.047 --> 00:00:24.395
Эрх мэдлийн тухай ярихад 
бидэнд ихэвчлэн таагүй санагддаг.

00:00:24.395 --> 00:00:28.691
Ялангуяа бидний амьдарч буй орчин буюу
иргэний нийгэмд хамгийн их хамаатай.

00:00:28.691 --> 00:00:34.466
Ардчилалд хүмүүст эрх мэдэл нь байх ёстой.


00:00:34.466 --> 00:00:37.678
Эрх мэдлийн тухай илүү дэлгэрэнгүй,
хэнд байдаг гэдгийг ярих нь

00:00:37.678 --> 00:00:40.837
бохир, магадгүй бага зэрэг
нүгэлтэй санагдаж магадгүй.

00:00:40.837 --> 00:00:44.925
Гэхдээ эрх мэдэл гэдэг гал эсвэл 
физиk шиг л сайн муу талтай.

00:00:44.925 --> 00:00:47.374
Зүгээр л байгалиасаа тийм.

00:00:47.374 --> 00:00:49.988
Энэ нь засаглалын аль ч
хэлбэрийг удирдаж байдаг.

00:00:49.988 --> 00:00:53.408
Тоглоомын дүрмийг 
хэн тогтоохыг шийддэг.

00:00:53.408 --> 00:00:56.778
Иймээс эрх мэдлийг хэрхэн ажилладгийг 
ойлгох нь хүч нөлөөтэй болох,

00:00:56.778 --> 00:01:01.472
чухал сэтгэгдэл төрүүлэх бас
ашиглуулахгүй байх гол түлхүүр юм.

00:01:01.472 --> 00:01:05.150
Энэхүү хичээлээр бид эрх мэдэл 
юунаас эхэлдэг, хэрхэн хэрэгжүүлдэг,

00:01:05.150 --> 00:01:09.784
нийгэмд илүү нөлөөтэй болохын тулд 
юу хийх хэрэгтэйг судална.

00:01:09.784 --> 00:01:11.982
Эхлээд нийтлэг тодорхойлолтыг авч үзье.

00:01:11.982 --> 00:01:15.741
Эрх мэдэл бол бусдаар хүссэнээ
хийлгүүлэх чадвар юм.

00:01:15.741 --> 00:01:18.315
Мэдээж энэ нь амьдралын
аль ч хэсэгт тохиолддог:

00:01:18.315 --> 00:01:24.053
гэр бүл, ажлын байрнаас эхлээд
харилцаанд хүртэл.

00:01:24.053 --> 00:01:26.664
Бидний анхаарах гол зүйл бол

00:01:26.664 --> 00:01:29.415
чиний хүссэн арга хэмжээг авахуулах,

00:01:29.415 --> 00:01:32.524
хамт олноор сонголт хийлгэх 
иргэний талбар юм.

00:01:32.524 --> 00:01:35.183
Иргэний эрх мэдлийн 
үндсэн 6 эх сурвалж бий.

00:01:35.183 --> 00:01:38.992
Нэгт, бие махбодийн хүч болон
хүчирхийлэл үйлдэх эрх.

00:01:38.992 --> 00:01:42.236
Цагдаа цэргийн хүрээнд хүч
хэрэглэн хянах нь

00:01:42.236 --> 00:01:44.904
эрх мэдлийн хамгийн үндсэн хэлбэр.

00:01:44.904 --> 00:01:47.908
Эрх мэдлийн 2 дахь үндсэн 
эх үүсвэр бол хөрөнгө баялаг.

00:01:47.908 --> 00:01:53.900
Мөнгө нь үр дүн ба эрх мэдлийн аль ч 
төрлийг гартаа авах чадлыг өгдөг.

00:01:53.900 --> 00:01:57.933
Эрх мэдлийн 3 дахь хувилбар бол
төр, засгийн газар.

00:01:57.933 --> 00:02:00.783
Энэ бол хүмүүсээр аливаа зүйлийг
хийлгэх, эс хийлгэхийн тулд

00:02:00.783 --> 00:02:04.023
хууль болон захиргаадалтыг
ашиглахыг хэлнэ.

00:02:04.023 --> 00:02:07.628
Жишээлбэл ардчилалд
онолын хувьд хүмүүс

00:02:07.628 --> 00:02:10.699
засгийн газарт эрх мэдлийг
сонгуулиар өгдөг.

00:02:10.699 --> 00:02:14.792
Дарангуйлалд эрх мэдэл нь 
удирдуулж буйгийн зөвшөөрлөөс бус

00:02:14.792 --> 00:02:17.316
хүч хэрэглэх заналхийллээс үүддэг.

00:02:17.316 --> 00:02:21.942
4 дэх хувилбар бол нийгмийн хэм хэмжээ 
буюу бусдын бодлоор хийж болох зүйлс.

00:02:21.942 --> 00:02:24.672
Хэм хэмжээ нь төрийн төвлөрсөн
механизм байх албагүй.

00:02:24.672 --> 00:02:27.871
Энэ нь илүү зөөлөн аргаар
хүн бүрт тэгш үйлчилдэг.

00:02:27.871 --> 00:02:31.831
Мөн хүний үйлдэл болон хуулийг
өөрчлөхөд ч хүргэх чадалтай.

00:02:31.831 --> 00:02:36.131
Өнөөдөр гэрлэлтийн тэгш эрх 
хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг сана даа.

00:02:36.131 --> 00:02:39.418
Эрх мэдлийн 5 дахь хувилбар бол
үзэл санаа.

00:02:39.418 --> 00:02:42.377
Үзэл санаа, хувь хүний эрх чөлөө
арьс өнгөний тэгш байдал нь

00:02:42.377 --> 00:02:46.039
олон хүнд нөлөөлөн зан үйл, үзэл бодлыг 
өөрчлөхөд хүргэж чадах юм бол

00:02:46.039 --> 00:02:49.620
хязгааргүй эрх мэдлийг дагуулж чадна.

00:02:49.620 --> 00:02:54.124
Эрх мэдлийн 6 дахь эх сурвалж бол
тоо буюу "олны хүч оломжгүй далай".

00:02:54.124 --> 00:02:56.653
Олон түмэн нэгдсэн үзэл бодлоо илэрхийлж

00:02:56.653 --> 00:02:58.999
хууль ёсны эрхтэй гэдгээ тунхаглан

00:02:58.999 --> 00:03:01.054
эрх мэдлийг бий болгодог.

00:03:01.054 --> 00:03:04.232
Арабын хавар эсвэл бусад улс төрийн
хөдөлгөөнийг сана даа.

00:03:04.232 --> 00:03:06.192
Бүлэг хүмүүс бол нэн чухал.

00:03:06.192 --> 00:03:10.297
Эдгээр нь эрх мэдлийн 6
эх сурвалж буюу төрөл юм.

00:03:10.297 --> 00:03:13.665
Одоо эрх мэдэл хэрхэн 
ажилладгийг харцгаая.

00:03:13.665 --> 00:03:17.678
Эрх мэдлийн мэдвэл зохих 3 хууль байдаг.

00:03:17.678 --> 00:03:21.067
1-р хууль: эрх мэдэл 
хэзээ ч зогсонги байдаггүй.

00:03:21.067 --> 00:03:24.566
Энэ нь иргэний нийгэмд үргэлж
нэмэгдэж эсвэл багасч байдаг.

00:03:24.566 --> 00:03:30.339
Хэрэв чи өөрөө оролдохгүй бол
чамаар оролдоно.

00:03:30.339 --> 00:03:34.093
2-р хууль: хууль яг л ус шиг.

00:03:34.093 --> 00:03:36.758
Өдөр тутмын амьдрал дундуур
ус шиг л урсаж байна.

00:03:36.758 --> 00:03:41.304
Улс төр бол энэхүү урсгалыг өөрийн 
хүссэнээр чиглүүлэх явдал юм.

00:03:41.304 --> 00:03:46.242
Улс төрийн бодлого нь эрх мэдлийн аль нэг 
урсгалыг зогсоон хадгалахыг хэлдэг.

00:03:46.242 --> 00:03:49.035
Бодлого бол зогсонги эрх мэдэл.

00:03:49.035 --> 00:03:51.743
3-р хууль: 
эрх мэдэл нь нийлмэл шинжтэй.

00:03:51.743 --> 00:03:55.525
Эрх мэдэл илүү ихийг дагуулдаг бол
эрх мэдэлгүй байх нь үүнтэй ижил.

00:03:55.525 --> 00:03:58.670
Гуравдугаар хууль дангаар үйлчилж

00:03:58.670 --> 00:04:02.014
нэг хүнд бүх эрх мэдэл шилжих эсэх нь

00:04:02.014 --> 00:04:09.336
1, 2-р хуулийг хэрхэн 
хэрэгжүүлж байгаагаас шалтгаална.

00:04:09.336 --> 00:04:13.520
Цөөнх хэтэрхий их эрх мэдэлтэй болж
давуу эрхтэйгээр

00:04:13.520 --> 00:04:18.284
бодлогод нөлөөлөхгүйн тулд
бид ямар дүрэм бий болгох вэ?

00:04:18.284 --> 00:04:20.425
Энэ бол ардчиллын үүрэг.

00:04:20.425 --> 00:04:25.162
Эдгээр хуулиуд хэрхэн үйлчилж байгааг
аль ч мэдээнээс харж болно.

00:04:25.162 --> 00:04:27.875
Бага цалинтай ажилчид
цалингаа нэмэгдүүлэхээр нэгддэг.

00:04:27.875 --> 00:04:31.172
Тосны компаниуд илүү том 
дамжуулах хоолойг батлуулах гэж хичээдэг.

00:04:31.172 --> 00:04:33.985
Гэй лесби хүмүүс гэрлэлтийн
тэгш эрхийн төлөө тэмцдэг.

00:04:33.985 --> 00:04:36.519
Эцэг эхчүүд сургуулийн
хөнгөлөлтийн картыг шаарддаг.

00:04:36.519 --> 00:04:39.191
Чи эдгээрийг дэмжиж эсвэл
дэмжихгүй ч байж болно.

00:04:39.191 --> 00:04:43.961
Хүссэнээ авах чинь эрх мэдлийн тухай 
хэр их мэдлэгтэйгээс хамаарна.

00:04:43.961 --> 00:04:48.537
Тэгвэл нийгмийн амьдралд эрх мэдэлтэй 
болохын тулд юу хийх ёстой вэ?

00:04:48.537 --> 00:04:51.643
Эхлээд бичиг үзэг тайлагдсан байдлын 
үүднээс бодох хэрэгтэй.

00:04:51.643 --> 00:04:56.437
Эрх мэдлийг уншиж бас бичиж 
сурах нь хамгийн том шалгуур.

00:04:56.437 --> 00:05:01.092
Унших гэдэг нь эрх мэдлийн тухай бичвэрийг
аль болох ихээр анхаарахыг хэлнэ.

00:05:01.092 --> 00:05:02.709
Зөвхөн ном биш.

00:05:02.709 --> 00:05:05.763
Нийгмийг бүхэлд нь бичвэр мэт
харахыг хэлж байгаа юм.

00:05:05.763 --> 00:05:09.190
Эх орон, хот, эсвэл сургууль дээрх 
байдал чинь таалагдахгүй байна уу?

00:05:09.190 --> 00:05:13.610
Аль системд, хэнд, ямар эрх мэдэл 
байгааг дүрсэлж тэмдэглэ.

00:05:13.610 --> 00:05:15.926
Яагаад ийм болсныг нь бодож үз.

00:05:15.926 --> 00:05:19.449
Хэн ийм болгосон, яагаад хэвээр нь 
байлгахыг хүсч байна вэ?

00:05:19.449 --> 00:05:23.882
Иймэрхүү нөхцөлд бусад хүмүүс 
ямар стратеги ашигласныг нь судал:

00:05:23.882 --> 00:05:28.471
шууд дайрах, тойруулах,

00:05:28.471 --> 00:05:31.803
эвсэх эсвэл өөртөө татах.

00:05:31.803 --> 00:05:34.623
Бичихийн тулд уншиж сур.

00:05:34.623 --> 00:05:38.228
Эрх мэдлийг бичихийн тулд 
бичих эрхтэй, өөрчлөлтийн

00:05:38.228 --> 00:05:40.988
зохиогч болж чадна
гэдэгт итгэх хэрэгтэй.

00:05:40.988 --> 00:05:42.148
Энэ бол үнэн.

00:05:42.148 --> 00:05:45.003
Бичлэгийн аль ч хэлбэр шиг
өөрийгөө илэрхийлэх,

00:05:45.003 --> 00:05:47.255
үнэн сэтгэлээсээ ярьж сурах болно.

00:05:47.255 --> 00:05:51.397
Санаа бодлоо цэгцлээд,
бусдыг зохион байгуул.

00:05:51.397 --> 00:05:53.025
Зөвшилцлийг бий болгоход суралц.

00:05:53.025 --> 00:05:54.554
Зөрчилдөөнд суралц.

00:05:54.554 --> 00:05:57.462
Бичих ур чадвартай л ижил
үүнд дасгал сургуулилт чухал.

00:05:57.462 --> 00:06:01.085
Оршин суудаг газартаа өдөр бүр
дадлага хийх боломж байдаг.

00:06:01.085 --> 00:06:03.296
Жижиг алхмуудаас эхлэн
дараа нь томоор сэтгэ.

00:06:03.296 --> 00:06:05.874
Бүтцийг нь судалж мэд.

00:06:05.874 --> 00:06:07.737
Дасан зохиц, дахин давт.

00:06:07.737 --> 00:06:12.261
Энэ бол иргэний эрх үүрэг.

00:06:12.261 --> 00:06:15.424
Энэхүү богино хичээлд бид иргэний
эрх мэдэл хаанаас эхэлдэг,

00:06:15.424 --> 00:06:19.167
хэрхэн ажилладаг, хэрэгжүүлэхэд 
юу хэрэгтэйг судаллаа.

00:06:19.167 --> 00:06:22.604
Хамгийн том асуулт бол 
"яагаад" эрх мэдэл гэж.

00:06:22.604 --> 00:06:27.929
Эрх мэдлийг бүгдэд эсвэл зөвхөн чамд
ашигтай байгаасай гэж хүсч байна уу?

00:06:27.929 --> 00:06:31.023
Зорилго чинь нийгмийн төлөө юу эсрэг үү?

00:06:31.023 --> 00:06:33.053
Энэ асуулт бол стратегийн тухай биш,

00:06:33.053 --> 00:06:36.773
зан чанарын тухай ба үүнийг тусгай 
хичээлээр авч үзэх хэрэгтэй болно.

00:06:36.773 --> 00:06:39.168
Гэхдээ үүнийг санаж яваарай:

00:06:39.168 --> 00:06:42.458
Сайн иргэн гэдэг зан чанар 
болон эрх мэдлийн нэгдэл юм.

00:06:42.458 --> 00:06:45.194
Сайн иргэн байх эрх нь чамд байна.