0:00:00.000,0:00:02.000
Atëherë, siguria është dy gjëra të ndryshme:

0:00:02.000,0:00:04.000
është një ndjenjë, dhe është një realitet.

0:00:04.000,0:00:06.000
E këto dallojnë nga njëra-tjetra.

0:00:06.000,0:00:08.000
Mund të ndiheni i sigurt

0:00:08.000,0:00:10.000
edhe kur nuk jeni i tillë.

0:00:10.000,0:00:12.000
Dhe mund të jeni i sigurt

0:00:12.000,0:00:14.000
edhe pse nuk ndiheni i tillë.

0:00:14.000,0:00:16.000
Vërtet, kemi dy koncepte të ndryshme

0:00:16.000,0:00:18.000
të projektuar drejt së njëjtës botë.

0:00:18.000,0:00:20.000
Ajo çka dua të bëj në këtë trajtim

0:00:20.000,0:00:22.000
është t'i ndaj ato veç e veç --

0:00:22.000,0:00:24.000
për të parë se ku ndahen

0:00:24.000,0:00:26.000
dhe se si konvergojnë.

0:00:26.000,0:00:28.000
Gjuha këtu është vërtet një problem.

0:00:28.000,0:00:30.000
Nuk ka dhe shumë fjalë të përshtatshme

0:00:30.000,0:00:33.000
për konceptet që do të diskutojmë.

0:00:33.000,0:00:35.000
Kështu, nëse e shihni sigurinë

0:00:35.000,0:00:37.000
nën dritën e termave ekonomikë,

0:00:37.000,0:00:39.000
është një heqje dorë nga diçka.

0:00:39.000,0:00:41.000
Sa herë që përfitoni ndoca siguri,

0:00:41.000,0:00:43.000
përherë hiqni dorë nga diçka.

0:00:43.000,0:00:45.000
Si kur është fjala për një vendim personal --

0:00:45.000,0:00:47.000
bie fjala kur vendosni të instaloni në shtëpi një alarm kundër hajnave --

0:00:47.000,0:00:50.000
si për një vendim kombëtar -- kur vendosni të pushtoni një vend të huaj --

0:00:50.000,0:00:52.000
diçka do të shkëmbeni,

0:00:52.000,0:00:55.000
para, kohë, rehati, mundësi,

0:00:55.000,0:00:58.000
ndoshta liri themelore.

0:00:58.000,0:01:01.000
Dhe pyetja që duhet bërë kur mendoheni sipër diçkaje për sigurinë

0:01:01.000,0:01:04.000
nuk është nëse kjo na bën më të sigurt,

0:01:04.000,0:01:07.000
por nëse shkëmbimi është me leverdi apo jo.

0:01:07.000,0:01:09.000
Keni dëgjuar këto vitet e shkuara,

0:01:09.000,0:01:11.000
që bota është më e parrezikshme ngaqë Sadam Hyseni nuk është në pushtet.

0:01:11.000,0:01:14.000
Kjo mund të jetë e vërtetë, por nuk është e ndonjë peshe kushedi.

0:01:14.000,0:01:17.000
Pyetja është, a ia vleu?

0:01:17.000,0:01:20.000
Dhe mund të dilni me vendimin tuaj,

0:01:20.000,0:01:22.000
e mandej të vendosni nëse pushtimi ia vlejti a jo.

0:01:22.000,0:01:24.000
Kjo është mënyra se si mendoni mbi sigurinë --

0:01:24.000,0:01:26.000
në terma shkëmbimi.

0:01:26.000,0:01:29.000
Tani, shpesh këtu nuk ka "drejt" apo "gabim".

0:01:29.000,0:01:31.000
Disa prej nesh kanë sistem alarmi në shtëpi,

0:01:31.000,0:01:33.000
dhe disa jo.

0:01:33.000,0:01:35.000
Dhe kjo do të varej nga se ku banojmë,

0:01:35.000,0:01:37.000
nëse banojmë vetëm apo kemi familje,

0:01:37.000,0:01:39.000
sa gjëra me vlerë kemi,

0:01:39.000,0:01:41.000
deri në ç'shkallë do të donim të pranonim

0:01:41.000,0:01:43.000
rrezikun e vjedhjes.

0:01:43.000,0:01:45.000
Në politikë gjithashtu,

0:01:45.000,0:01:47.000
ka opinione të ndryshme.

0:01:47.000,0:01:49.000
Shumë herë, këto heqje dorë

0:01:49.000,0:01:51.000
lidhen me më tepër se thjesht sigurinë,

0:01:51.000,0:01:53.000
dhe mendoj se kjo është vërtet e rëndësishme.

0:01:53.000,0:01:55.000
Njerëzit kanë një intuitë natyrore

0:01:55.000,0:01:57.000
për këto shkëmbime.

0:01:57.000,0:01:59.000
Bëjmë përditë të tilla --

0:01:59.000,0:02:01.000
mbrëmë në dhomën time në hotel,

0:02:01.000,0:02:03.000
kur vendosa ta kyç dy herë derën,

0:02:03.000,0:02:05.000
ose ju në makinën tuaj kur erdhët këtu,

0:02:05.000,0:02:07.000
kur shkojmë për drekë

0:02:07.000,0:02:10.000
dhe vendosim që ushqimi nuk është i helmuar dhe do ta hamë.

0:02:10.000,0:02:12.000
Këto shkëmbime i bëjmë gjithë kohën

0:02:12.000,0:02:14.000
disa herë në ditë.

0:02:14.000,0:02:16.000
Shpesh as që i vëmë re.

0:02:16.000,0:02:18.000
Thjesht janë pjesë e gjallimit tonë; kështu bëjmë të gjithë.

0:02:18.000,0:02:21.000
Të gjitha speciet veprojnë kështu.

0:02:21.000,0:02:23.000
Përfytyroni një lepur në arë, duke ngrënë bar,

0:02:23.000,0:02:26.000
dhe lepuri papritmas sheh një dhelpër.

0:02:26.000,0:02:28.000
Lepuri do të marrë një vendim sigurie:

0:02:28.000,0:02:30.000
"Të rri, apo të bëhem tym?"

0:02:30.000,0:02:32.000
Po ta mendojmë një çast,

0:02:32.000,0:02:35.000
lepujt që janë të zotë në marrjen e këtij vendimi

0:02:35.000,0:02:37.000
priren të rrojnë dhe të riprodhohen,

0:02:37.000,0:02:39.000
ndërsa lepujt që nuk ia dalin dot

0:02:39.000,0:02:41.000
do të bëhen pre ose do të ngordhin urie.

0:02:41.000,0:02:43.000
Kështu që mund të mendonit

0:02:43.000,0:02:46.000
se ne, si specie e suksesshme në planet --

0:02:46.000,0:02:48.000
ju, unë, kushdo --

0:02:48.000,0:02:51.000
jemi vërtet të zot për këto lloj vendimesh.

0:02:51.000,0:02:53.000
Ja që, me sa duket, pareshtur,

0:02:53.000,0:02:56.000
jemi dëshpërimisht të paaftë këtu.

0:02:56.000,0:02:59.000
Dhe mendoj që në thelb, kjo është një çështje me interes.

0:02:59.000,0:03:01.000
Do t'i përgjigjem shkurt.

0:03:01.000,0:03:03.000
Përgjigja është: i përgjigjemi ndjenjës së sigurisë

0:03:03.000,0:03:06.000
dhe jo realitetit.

0:03:06.000,0:03:09.000
Tani, kjo, shumicën e kohës funksionon.

0:03:10.000,0:03:12.000
Shumicën e kohës,

0:03:12.000,0:03:15.000
ndjesia dhe realiteti janë e njëjta gjë.

0:03:15.000,0:03:17.000
Sigurisht që kjo është e vërtetë

0:03:17.000,0:03:20.000
për pjesën dërrmuese të prehistorisë njerëzore.

0:03:20.000,0:03:23.000
Këtë aftësi e kemi zhvilluar

0:03:23.000,0:03:25.000
ngaqë ka kuptim nga pikëpamja evolucionare.

0:03:25.000,0:03:27.000
Një mënyrë për ta parë atë

0:03:27.000,0:03:29.000
është që jemi shumë të specializuar

0:03:29.000,0:03:31.000
për vendime lidhur me rreziqe

0:03:31.000,0:03:34.000
që janë endemike për jetesën në grupe to vegjël familiarë

0:03:34.000,0:03:37.000
në pllajat e Afrikës Lindore në vitet 100 000 para erës sonë --

0:03:37.000,0:03:40.000
jo dhe aq për Nju Jorkun e 2010-s.

0:03:41.000,0:03:44.000
Perceptimi i rrezikut mbart disa njëanëshmëri.

0:03:44.000,0:03:46.000
Këtu mund të eksperimentohet goxha.

0:03:46.000,0:03:49.000
Dhe mund të shihni disa njëanshmëri që ripërsëriten.

0:03:49.000,0:03:51.000
Po ju tregoj katër të tilla.

0:03:51.000,0:03:54.000
Priremi të mbivlerësojmë rreziqet spektakolare dhe të rralla

0:03:54.000,0:03:56.000
dhe të mos peshojmë sa duhet rreziqet e rëndomta --

0:03:56.000,0:03:59.000
bie fjala fluturimi kundrejt udhëtimit me automjete.

0:03:59.000,0:04:01.000
E panjohura perceptohet

0:04:01.000,0:04:04.000
më e rrezikshme se sa familjarja.

0:04:05.000,0:04:07.000
Një shembull do të ishte,

0:04:07.000,0:04:10.000
njerëzit kanë frikë se mos rrëmbehen nga të panjohur, ndërkohë që të dhënat

0:04:10.000,0:04:13.000
mbështesin faktin që rrëmbimi nga persona të afërt është shumë më i shpeshtë.

0:04:13.000,0:04:15.000
Në rastin e fëmijve.

0:04:15.000,0:04:18.000
Së treti, rreziqet e veshur dikujt

0:04:18.000,0:04:21.000
perceptohen si të ishin më të mëdhenj se rreziqet anonimë --

0:04:21.000,0:04:24.000
pra Bin Laden është më i frikshëm sepse ka një emër.

0:04:24.000,0:04:26.000
Dhe së katërti,

0:04:26.000,0:04:28.000
njerëzit i nënvlerësojnë rreziqet

0:04:28.000,0:04:30.000
në situata që i kanë nën kontroll

0:04:30.000,0:04:34.000
dhe mbivlerësojnë ato të situatave që nuk i kanë nën kontroll.

0:04:34.000,0:04:37.000
Kështu, pasi filloni të tymosni duhan ose të hidheni me parashutë,

0:04:37.000,0:04:39.000
ua nënvlerësoni rreziqet.

0:04:39.000,0:04:42.000
Nëse ju servirin një rrezik -- terrorizmi qe shembull i goditur --

0:04:42.000,0:04:45.000
do ta mbivlerësonit, ngaqë nuk ndiheni se e keni nën kontroll.

0:04:47.000,0:04:50.000
Ka një dorë njëanëshmërish të tilla, njëanëshmëri konjitive,

0:04:50.000,0:04:53.000
që prekin vendimet tona në lidhje me rreziqet.

0:04:53.000,0:04:55.000
Luan rol heuristika e të gatshmes

0:04:55.000,0:04:57.000
që në thelb do të thotë

0:04:57.000,0:05:00.000
probabilitetin e diçkaje e vlerësojmë nga shkalla

0:05:00.000,0:05:04.000
se sa e lehtë është të sjellim në mendje raste të saj.

0:05:04.000,0:05:06.000
Mund të përfytyroni si funksionon kjo.

0:05:06.000,0:05:09.000
Nëse dëgjoni shpesh rreth sulmesh nga tigrat, i bie të ketë plot tigra përqark.

0:05:09.000,0:05:12.000
Për sulme nga luanët nuk dëgjoni, i bie të mos ketë shumë luanë përqark.

0:05:12.000,0:05:15.000
Kjo funksionon deri ditën që shpiket gazeta.

0:05:15.000,0:05:17.000
Sepse ajo që bëjnë gazetat

0:05:17.000,0:05:19.000
është të përsërisin pa pushim

0:05:19.000,0:05:21.000
rreziqet e rralla.

0:05:21.000,0:05:23.000
Unë u them njerëzve, po qe te lajmet, mos e çani kryet.

0:05:23.000,0:05:25.000
Ngaqë me përkufizim,

0:05:25.000,0:05:28.000
lajmet janë diçka që thuajse nuk ndodhin kurrë.

0:05:28.000,0:05:30.000
(Të qeshura)

0:05:30.000,0:05:33.000
Kur diçka është kaq e zakontë, nuk përbën më lajm --

0:05:33.000,0:05:35.000
përplasje makinash, dhunë në familje --

0:05:35.000,0:05:38.000
këto janë rreziqet për të cilat shqetësoheni.

0:05:38.000,0:05:40.000
Jemi edhe ca të dhënë pas rrëfenjave.

0:05:40.000,0:05:43.000
Reagojmë ndaj historive më shumë se sa ndaj të dhënave.

0:05:43.000,0:05:45.000
Edhe pazotësia në aritmetikë luan rol.

0:05:45.000,0:05:48.000
E kam fjalën, thënia "Një, Dy, Tree, Plot" është deri diku e drejtë.

0:05:48.000,0:05:51.000
Jemi shumë të zotë me numrat e vegjël.

0:05:51.000,0:05:53.000
Një mollë, dy mollë, tre mollë,

0:05:53.000,0:05:55.000
10 mijë mollë, 100 mijë mollë --

0:05:55.000,0:05:58.000
prapë më tepër se sa mund të hanit para se të zënë e të kalben.

0:05:58.000,0:06:01.000
Pra, një gjysmë, një çerek, një e pesta -- me këto ia dalim mbanë.

0:06:01.000,0:06:03.000
Një në një milion, një në një miliard --

0:06:03.000,0:06:06.000
të dyja janë thuajse baras me kurrë.

0:06:06.000,0:06:08.000
Pra, kemi probleme me rreziqet

0:06:08.000,0:06:10.000
që nuk janë shumë të zakonshëm.

0:06:10.000,0:06:12.000
Ajo çka bëjnë këto njëanshmëri konjitive

0:06:12.000,0:06:15.000
është veprimi si filtrues mes nesh dhe realitetit.

0:06:15.000,0:06:17.000
Dhe përfundimi

0:06:17.000,0:06:19.000
është që ndjesitë dhe realiteti shpërputhen,

0:06:19.000,0:06:22.000
bëhen dy gjëra të ndryshme.

0:06:22.000,0:06:25.000
Ju, ose keni ndjesinë -- ndjeheni më i sigurt se sa jeni.

0:06:25.000,0:06:27.000
Këtu ka një ndjenjë të rreme sigurie.

0:06:27.000,0:06:29.000
Ose e kundërta,

0:06:29.000,0:06:31.000
dhe këtu bëhet fjalë për një ndjenjë të rreme pasigurie.

0:06:31.000,0:06:34.000
Unë shkruaj mjaft rreth "teatrit me sigurinë,"

0:06:34.000,0:06:37.000
i cili përbëhet nga produkte që i bëjnë njerëzit të ndihen të sigurt,

0:06:37.000,0:06:39.000
por që në fakt nuk bëjnë ndonjë gjë.

0:06:39.000,0:06:41.000
Nuk ka ndonjë term për gjëra që na bëjnë të sigurt,

0:06:41.000,0:06:43.000
por që nuk na bëjnë të ndihemi të sigurt.

0:06:43.000,0:06:46.000
Ndoshta kjo është ajo çka CIA është menduar të bëjë për ne.

0:06:48.000,0:06:50.000
Po i kthehemi anës ekonomike.

0:06:50.000,0:06:54.000
Nëse ana ekonomike, tregu, udhëheq sigurinë,

0:06:54.000,0:06:56.000
dhe nëse njerëzit marrin vendime

0:06:56.000,0:06:59.000
bazuar në ndjesitë mbi sigurinë,

0:06:59.000,0:07:01.000
atëherë gjëja e zgjuar që do bërë nga kompanitë

0:07:01.000,0:07:03.000
për nxitje ekonomike

0:07:03.000,0:07:06.000
është t'i bëjnë njerëzit të ndihen të sigurt.

0:07:06.000,0:07:09.000
Dhe ka dy rrugë për ta arritur këtë.

0:07:09.000,0:07:11.000
Njëra, i bëni vërtet njerëzit më të sigurt

0:07:11.000,0:07:13.000
dhe shpresoni që ta vënë re.

0:07:13.000,0:07:16.000
Ose tjetra, thjesht i bëni të ndihen më të sigurt

0:07:16.000,0:07:19.000
dhe shpresoni që nuk do ta vënë re.

0:07:20.000,0:07:23.000
Atëherë ç'e tërheq vëmendjen e njerëzve?

0:07:23.000,0:07:25.000
Një dorë gjërash:

0:07:25.000,0:07:27.000
kuptimi mbi sigurinë,

0:07:27.000,0:07:29.000
rreziqet, kërcënimet,

0:07:29.000,0:07:32.000
kundërmasat, mënyra si funksionojnë këto.

0:07:32.000,0:07:34.000
Por nëse i njihni gjërat,

0:07:34.000,0:07:37.000
ka më tepër gjasa që ndjesitë tuaja të përputhen me realitetin.

0:07:37.000,0:07:40.000
Na vijnë në ndihmë mjaft shembuj nga bota e njëmendtë.

0:07:40.000,0:07:43.000
Të gjithë e njohim shkallën e kriminalitetit në lagjen tonë,

0:07:43.000,0:07:46.000
ngaqë aty banojmë, dhe përftojmë për të një ndjesi

0:07:46.000,0:07:49.000
që në thelb përputhet me realitetin.

0:07:49.000,0:07:52.000
Teatri me sigurinë shpaloset

0:07:52.000,0:07:55.000
atëherë kur është e qartë që nuk po funksionon si duhet.

0:07:55.000,0:07:59.000
Bukur, atëherë ç'i bën njerëzit të mos vënë re?

0:07:59.000,0:08:01.000
Të kuptuarit, njohja e pakët.

0:08:01.000,0:08:04.000
Nëse nuk i kuptoni rreziqet, nuk kuptoni dot koston,

0:08:04.000,0:08:06.000
ka gjasa që të merrni vendimin e gabuar,

0:08:06.000,0:08:09.000
dhe ndjesitë tuaja të mos përputhen me realitetin.

0:08:09.000,0:08:11.000
Këtu nuk ka mjaft shembuj.

0:08:11.000,0:08:13.000
Ka një problem të brendshëm

0:08:13.000,0:08:15.000
me ngjarjet me probabilitet të pakët.

0:08:15.000,0:08:17.000
Nëse, për shembull,

0:08:17.000,0:08:19.000
terrorizmi thuajse nuk ndodh kurrë,

0:08:19.000,0:08:21.000
është vërtet e zorshme të gjykohet

0:08:21.000,0:08:24.000
efektshmëria e masave kundër terrorizmit.

0:08:25.000,0:08:28.000
Kjo është arsyeja pse vazhdohet me bërjen kurban të virgjëreshave,

0:08:28.000,0:08:31.000
dhe pse mbrojtja nga kuçedrat funksionon përsosur.

0:08:31.000,0:08:34.000
Nuk ka shembuj të mjaftueshëm të dështimeve.

0:08:35.000,0:08:38.000
Po ashtu, ndjesitë që, si retë, fshehin pas çështjet --

0:08:38.000,0:08:40.000
njëanshmëritë konjitive për të cilat fola më lart,

0:08:40.000,0:08:43.000
frikërat, besimet e miletit,

0:08:43.000,0:08:46.000
në thelb një model jo adekuat i realitetit.

0:08:47.000,0:08:50.000
Më lejoni t'i ndërlikoj gjërat.

0:08:50.000,0:08:52.000
Kemi ndjesitë dhe realitetin.

0:08:52.000,0:08:55.000
Dëshiroj të shtoj një element të tretë. Dëshiroj të shtoj një model.

0:08:55.000,0:08:57.000
Ndjesitë dhe modeli - në trurin tonë,

0:08:57.000,0:08:59.000
realiteti është bota atje tej.

0:08:59.000,0:09:02.000
Që nuk ndryshon; është reale.

0:09:02.000,0:09:04.000
Pra ndjesitë bazohen në intuitën tonë.

0:09:04.000,0:09:06.000
Modeli bazohet te arsyetimi.

0:09:06.000,0:09:09.000
Ky është në thelb ndryshimi.

0:09:09.000,0:09:11.000
Në një botë primitive dhe të thjeshtë,

0:09:11.000,0:09:14.000
vërtet që nuk ka nevojë për një model.

0:09:14.000,0:09:17.000
Ngaqë ndjesitë janë afër realitetit.

0:09:17.000,0:09:19.000
Nuk keni nevojë për model.

0:09:19.000,0:09:21.000
Por në një botë moderne dhe të ndërlikuar,

0:09:21.000,0:09:23.000
ju duhen modele

0:09:23.000,0:09:26.000
që të kuptoni një numër rreziqesh që hasim.

0:09:27.000,0:09:29.000
Për bakteret nuk ka ndjesi.

0:09:29.000,0:09:32.000
Ju duhet një model për t'i kuptuar.

0:09:32.000,0:09:34.000
Ky model

0:09:34.000,0:09:37.000
është një paraqitje inteligjente e realitetit.

0:09:37.000,0:09:40.000
Është, sigurisht, i kufizuar nga shkenca,

0:09:40.000,0:09:42.000
nga teknologjia.

0:09:42.000,0:09:45.000
Para shpikjes së mikroskopit për t'i parë,

0:09:45.000,0:09:48.000
s'mund të kishte teori sëmundjesh të shpjeguara.

0:09:49.000,0:09:52.000
Është i kufizuar nga njëanshmëritë tona konjitive.

0:09:52.000,0:09:54.000
Por ka aftësinë

0:09:54.000,0:09:56.000
të anashkalojë ndjesitë tona.

0:09:56.000,0:09:59.000
Nga i gjejmë këto modele? I marrim nga të tjerët.

0:09:59.000,0:10:02.000
I marrim nga feja, kultura,

0:10:02.000,0:10:04.000
mësuesit, të moshuarit.

0:10:04.000,0:10:06.000
Para ca vitesh,

0:10:06.000,0:10:08.000
qeshë në Afrikën e Jugut për safari.

0:10:08.000,0:10:11.000
Shoqëruesi im ish rritur në Parkun Kombëtar Kruger.

0:10:11.000,0:10:14.000
Dhe kish disa modele shumë të ndërlikuara se si të mbijetosh.

0:10:14.000,0:10:16.000
Që vareshin nga çfarë sulmoheshe

0:10:16.000,0:10:18.000
luan apo leopard, rinoceront apo elefant --

0:10:18.000,0:10:21.000
dhe se kur duhej të bëheshe tym, kur duhej të ngjiteshe në pemë --

0:10:21.000,0:10:23.000
kur nuk do të duhej në asnjë rast të ngjiteshe në një pemë.

0:10:23.000,0:10:26.000
Unë do të kisha vdekur brenda ditës,

0:10:26.000,0:10:28.000
por ai qe lindur aty,

0:10:28.000,0:10:30.000
dhe e kish kuptuar se si të mbijetonte.

0:10:30.000,0:10:32.000
Unë jam lindur në Nju Jork.

0:10:32.000,0:10:35.000
Mund ta kisha marrë në Nju Jork, dhe të vdiste ai brenda ditës.

0:10:35.000,0:10:37.000
(Të qeshura)

0:10:37.000,0:10:39.000
Ngaqë kemi modele të ndryshme

0:10:39.000,0:10:42.000
bazuar në përvojat tona të ndryshme.

0:10:43.000,0:10:45.000
Modelet mund të na vijnë nga mediat,

0:10:45.000,0:10:48.000
nga zyrtarët e votuar prej nesh.

0:10:48.000,0:10:51.000
Sillni në mend modelet e terrorizmit,

0:10:51.000,0:10:54.000
rrëmbimin e fëmijëve,

0:10:54.000,0:10:56.000
sigurinë e linjave ajrore, sigurinë rrugore.

0:10:56.000,0:10:59.000
Modelet mund të vijnë nga industria.

0:10:59.000,0:11:01.000
Dy të tilla që po ndjek janë kamerat e mbikqyrjes,

0:11:01.000,0:11:03.000
dhe kartat me ID,

0:11:03.000,0:11:06.000
jo pak modele sigurie kompjuteri vijnë prej industrisë.

0:11:06.000,0:11:09.000
Mjaft modele vijnë prej shkencave.

0:11:09.000,0:11:11.000
Modelet që lidhen me shëndetin janë shembull i bukur.

0:11:11.000,0:11:14.000
Mendoni për një çast kancerin, gripin e shpendëve, gripin e derrave, SARS-in

0:11:14.000,0:11:17.000
Krejt ndjesitë tona të sigurisë

0:11:17.000,0:11:19.000
lidhur me këto sëmundje

0:11:19.000,0:11:21.000
vijnë prej modelesh

0:11:21.000,0:11:24.000
që na janë dhënë, vërtet, nga shkenca e filtruar nga media.

0:11:25.000,0:11:28.000
Pra modelet mund të ndryshojnë.

0:11:28.000,0:11:30.000
Modelet nuk janë të palëvizshme.

0:11:30.000,0:11:33.000
Teksa mësohemi më mirë me mjediset tona,

0:11:33.000,0:11:37.000
modelet tona zhvendosen më afër ndjesive tona.

0:11:38.000,0:11:40.000
Një shembull mund të ishte,

0:11:40.000,0:11:42.000
sikur të ktheheshit 100 vjetë pas

0:11:42.000,0:11:45.000
kur zuri të përhapej së pari elektriciteti,

0:11:45.000,0:11:47.000
kish plot frikë prej tij.

0:11:47.000,0:11:49.000
Dua të them, pati njerëz që kishin frikë t'i binin ziles së portës,

0:11:49.000,0:11:52.000
ngaqë punonte me korrent, dhe kjo qe e rrezikshme.

0:11:52.000,0:11:55.000
Ne sot e kemi shumë kollaj me elektricitetin.

0:11:55.000,0:11:57.000
Ndërrojmë llampa

0:11:57.000,0:11:59.000
pa u menduar fare për të.

0:11:59.000,0:12:03.000
Modeli ynë i sigurisë së electricitetit

0:12:03.000,0:12:06.000
është diçka që e gjetëm këtu sapo lindëm.

0:12:06.000,0:12:09.000
Nuk ka ndryshuar as kur rriteshim.

0:12:09.000,0:12:12.000
Dhe ia kemi marrë dorën.

0:12:12.000,0:12:14.000
Ose mendoni rreziqet

0:12:14.000,0:12:16.000
në Internet nga brezi në brez --

0:12:16.000,0:12:18.000
si e trajtojnë sigurinë në Internet prindët tuaj,

0:12:18.000,0:12:20.000
kundrejt trajtimit tuaj,

0:12:20.000,0:12:23.000
kundrejt atij që do t'i bëjnë fëmijët tanë.

0:12:23.000,0:12:26.000
Modelet tek e fundit treten në prapaskenë.

0:12:27.000,0:12:30.000
Intuitiv është thjesht një tjetër fjalë për familiar.

0:12:30.000,0:12:32.000
Pra teksa modeli juaj është afër realitetit,

0:12:32.000,0:12:34.000
dhe bëhet njësh me ndjesitë,

0:12:34.000,0:12:37.000
shpesh nuk e dini që gjendet aty.

0:12:37.000,0:12:39.000
Një shembull i bukur i kësaj

0:12:39.000,0:12:42.000
na erdhi vitin e kaluar me gripin e derrave.

0:12:42.000,0:12:44.000
Kur u shfaq së pari gripi i derrave,

0:12:44.000,0:12:48.000
lajmet fillestare shkaktuan jo pak reagime të tepruara.

0:12:48.000,0:12:50.000
Pse kish një emër,

0:12:50.000,0:12:52.000
që e bënte më të frikshëm se sa gripi i zakonshëm,

0:12:52.000,0:12:54.000
edhe pse i zakonshmi është më vdekjeprurës.

0:12:54.000,0:12:58.000
Dhe njerëzit menduan që mjekët duhej të ishin në gjendje të merreshin me të.

0:12:58.000,0:13:00.000
Pra patëm edhe ndjesinë e mungesës së kontrollit.

0:13:00.000,0:13:02.000
E kështu këta dy elementë

0:13:02.000,0:13:04.000
e bënë më të rrezikshëm se sa qe.

0:13:04.000,0:13:07.000
Dora-dorës që lajmi u vjetrua, kaluan muaj,

0:13:07.000,0:13:09.000
dhe pasoi një shkallë tolerimi,

0:13:09.000,0:13:11.000
njerëzit u mësuan me të.

0:13:11.000,0:13:14.000
Nuk pati të dhëna të reja, por frika u zvogëlua.

0:13:14.000,0:13:16.000
Në vjeshtë,

0:13:16.000,0:13:18.000
njerëzia mendonte

0:13:18.000,0:13:20.000
se mjekët duhej ta kishin zgjidhur tashmë çështjen.

0:13:20.000,0:13:22.000
Dhe mbërrijmë në udhëkryq --

0:13:22.000,0:13:24.000
njerëzve iu desh të zgjidhnin

0:13:24.000,0:13:28.000
mes frikës dhe pranimit --

0:13:28.000,0:13:30.000
në të vërtetë mes frikës dhe indiferencës --

0:13:30.000,0:13:33.000
ata thuajse zgjodhën dyshimin.

0:13:33.000,0:13:36.000
Dhe dimrin e kaluar, kur u shfaq vaksina,

0:13:36.000,0:13:39.000
pati jo pak njerëz -- një numër befasues --

0:13:39.000,0:13:42.000
që nuk pranuan ta marrin --

0:13:43.000,0:13:45.000
shembull i bukur

0:13:45.000,0:13:48.000
se si ndjesitë e njerëzve lidhur me sigurinë ndryshuan, se si ndryshon modeli i tyre,

0:13:48.000,0:13:50.000
në mënyrë të çrregullt

0:13:50.000,0:13:52.000
pa të dhëna të reja,

0:13:52.000,0:13:54.000
pa prurje të reja.

0:13:54.000,0:13:57.000
Kjo lloj gjëje ndodh shpesh.

0:13:57.000,0:14:00.000
Po shtoj edhe një ndërlikim tjetër.

0:14:00.000,0:14:03.000
Kemi pra ndjesitë, modelin, realitetin.

0:14:03.000,0:14:05.000
Unë kam një ide mjaft relativiste mbi sigurinë.

0:14:05.000,0:14:08.000
Mendoj se varet nga vëzhguesi.

0:14:08.000,0:14:10.000
Dhe në shumicën e vendimeve që lidhen me sigurinë

0:14:10.000,0:14:14.000
përfshihen një numër njerëzish.

0:14:14.000,0:14:16.000
Aksionerë

0:14:16.000,0:14:19.000
me vendime specifike

0:14:19.000,0:14:21.000
do të përpiqen të ndikojnë vendimin.

0:14:21.000,0:14:23.000
Dhe unë këtë e quaj plani i tyre i punës.

0:14:23.000,0:14:25.000
Dhe shihni planin --

0:14:25.000,0:14:28.000
kjo është marketing, kjo është politikë --

0:14:28.000,0:14:31.000
përpjekje për t'ju bindur të zgjidhni një model dhe jo tjetrin,

0:14:31.000,0:14:33.000
përpjekje për t'ju bindur të shpërfillni një model

0:14:33.000,0:14:36.000
dhe për t'u besuar ndjesive tuaja,

0:14:36.000,0:14:39.000
duke shtyrë në anë njerëzit me modele që nuk ju pëlqejnë.

0:14:39.000,0:14:42.000
Kjo nuk është e padëgjuar.

0:14:42.000,0:14:45.000
Një shembull, një shembull i shkëlqyer, është rreziku nga duhanpirja.

0:14:46.000,0:14:49.000
Në historinë e 50 vjetëve të shkuara, rreziku nga duhanpirja

0:14:49.000,0:14:51.000
shpalos mënyrën se si ndryshon modeli,

0:14:51.000,0:14:54.000
dhe tregon edhe se si një industri lufton kundër

0:14:54.000,0:14:56.000
një modeli që nuk e pëlqen.

0:14:56.000,0:14:59.000
Krahasojeni këtë me debatin e duhanpirësve pasivë --

0:14:59.000,0:15:02.000
këtu e 20 vjetë të shkuar ndoshta.

0:15:02.000,0:15:04.000
Sillni në mend rripat e sigurimit.

0:15:04.000,0:15:06.000
Kur isha unë fëmijë, askush nuk i përdorte rripat e sigurimit.

0:15:06.000,0:15:08.000
Sot, asnjë fëmijë nuk do t'ju lejojë të ngisni makinën

0:15:08.000,0:15:10.000
po qe se nuk keni vendosur rripin e sigurimit.

0:15:11.000,0:15:13.000
Krahasojeni këtë me debatin për airbag-un --

0:15:13.000,0:15:16.000
këtu e 30 vjetë të shkuar ndoshta.

0:15:16.000,0:15:19.000
Krejt këta si shembuj ndryshimi modelesh.

0:15:21.000,0:15:24.000
Mësimi që nxjerrim është që ndryshimi i modeleve është i vështirë.

0:15:24.000,0:15:26.000
Është e vështirë të çrrënjosësh modelet.

0:15:26.000,0:15:28.000
Nëse janë njësoj me ndjesitë tuaja,

0:15:28.000,0:15:31.000
ju as që e kuptoni se keni një model.

0:15:31.000,0:15:33.000
Dhe këtu ndërhyn një tjetër njëanshmëri konjitive

0:15:33.000,0:15:35.000
Do ta quaj njëanshmëri konfirmimi,

0:15:35.000,0:15:38.000
nën efektin e së cilës ne priremi të pranojmë të dhëna

0:15:38.000,0:15:40.000
që ripohojnë besimet tona

0:15:40.000,0:15:43.000
dhe të hedhim tej të dhënat që kundërshtojnë besimet tona.

0:15:44.000,0:15:46.000
Pra, edhe pse me evidenca kundër modelit tonë,

0:15:46.000,0:15:49.000
ka shumë mundësi që ne t'i shpërfillim, edhe pse janë joshëse.

0:15:49.000,0:15:52.000
Duhet të bëhet shumë joshëse, pa t'i kushtojmë vëmendje.

0:15:53.000,0:15:55.000
Modelet e reja, që prekin periudha të gjata kohore, janë të zorshme

0:15:55.000,0:15:57.000
Ngrohja globale është një shembull i shkëlqyer.

0:15:57.000,0:15:59.000
Jemi shumë të dobët

0:15:59.000,0:16:01.000
me modelet që shtrihen në 80 vjetë.

0:16:01.000,0:16:03.000
Mund t'ia dalim deri te korrja e ardhshme.

0:16:03.000,0:16:06.000
Shpesh shtyhemi deri sa fëmija të jenë rritur.

0:16:06.000,0:16:09.000
Por 80 vjetë, nuk ia dalim dot hiç.

0:16:09.000,0:16:12.000
Ndaj është një model shumë i vështirë për t'u pranuar.

0:16:12.000,0:16:16.000
Mund t'i kemi njëkohësisht që të dy modelet në kokë,

0:16:16.000,0:16:19.000
ose atë lloj problemi

0:16:19.000,0:16:22.000
ku i mbajmë tok të dy besimet,

0:16:22.000,0:16:24.000
ose disonancën konjitive.

0:16:24.000,0:16:26.000
Në fund fare,

0:16:26.000,0:16:29.000
modeli i ri do të zëvendësojë modelin e vjetër.

0:16:29.000,0:16:32.000
Ndjesitë e forta mund të krijojnë një model.

0:16:32.000,0:16:35.000
11 Shtatori krijoi një model sigurie

0:16:35.000,0:16:37.000
në mendjet e shumë njerëzve.

0:16:37.000,0:16:40.000
Po ashtu, këtë mund ta bëjë përvoja personale në krime,

0:16:40.000,0:16:42.000
frika personale për shëndetin,

0:16:42.000,0:16:44.000
një frikë e lidhur me shëndetin nga lajmet.

0:16:44.000,0:16:46.000
Do të shihni ato që psikiatrët i quajnë

0:16:46.000,0:16:48.000
ngjarje rrufe.

0:16:48.000,0:16:51.000
Prej tyre mund të krijohet në çast një model,

0:16:51.000,0:16:54.000
ngaqë janë shumë emotive.

0:16:54.000,0:16:56.000
Pra në botën teknologjike,

0:16:56.000,0:16:58.000
nuk kemi përvojë

0:16:58.000,0:17:00.000
që të gjykojmë modelet.

0:17:00.000,0:17:02.000
Dhe bazohemi te të tjerët. Bazohemi te ndërmjetësa.

0:17:02.000,0:17:06.000
Dua të them, kjo funksionon për aq kohë sa të ndreqen të tjerët.

0:17:06.000,0:17:08.000
Bazohemi te agjencitë qeveritare

0:17:08.000,0:17:13.000
që na tregojnë se cilat barna janë pa zarar.

0:17:13.000,0:17:15.000
Dje mbërrita këtu me avion.

0:17:15.000,0:17:17.000
Nuk i bëra unë kontroll avionit.

0:17:17.000,0:17:19.000
U bazova në një grup tjetër

0:17:19.000,0:17:22.000
që përcaktoi nëse avioni im mund të fluturonte me siguri.

0:17:22.000,0:17:25.000
Ja ku jemi, dhe asnjë nga ne nuk i trembet shembjes së tavanit mbi kokat tona,

0:17:25.000,0:17:28.000
jo ngaqë e kontrolluam gjë,

0:17:28.000,0:17:30.000
po ngaqë jemi goxha të sigurt

0:17:30.000,0:17:33.000
që kushtet e ndërtimit këtu janë të mira.

0:17:33.000,0:17:35.000
Është një model që thjesht e pranojmë

0:17:35.000,0:17:37.000
jo pak në mirëbesim.

0:17:37.000,0:17:40.000
Dhe nuk prish punë.

0:17:42.000,0:17:44.000
Tani, ajo që duam

0:17:44.000,0:17:46.000
është që njerëzit të familjarizohen mjaftueshëm

0:17:46.000,0:17:48.000
me modele më të mira --

0:17:48.000,0:17:50.000
t'i kenë të pasqyruar në ndjesitë e tyre --

0:17:50.000,0:17:54.000
që t'i lejojnë vetes të marrin vendime sigurie.

0:17:54.000,0:17:56.000
Kur këto shpërputhen,

0:17:56.000,0:17:58.000
keni dy mundësi.

0:17:58.000,0:18:00.000
Njëra, mund të rregulloni ndjesitë e njerëzve,

0:18:00.000,0:18:02.000
duke ndikuar drejtpërdrejt mbi ndjesitë.

0:18:02.000,0:18:05.000
Bëhet fjalë për manipulim, por mund të funksionojë.

0:18:05.000,0:18:07.000
Rruga e dyta, më e ndershmja,

0:18:07.000,0:18:10.000
është të ndreqet vetë modeli.

0:18:11.000,0:18:13.000
Ndryshimi ndodh ngadalë.

0:18:13.000,0:18:16.000
Debati mbi duhan-pirjen hëngri 40 vjetë,

0:18:16.000,0:18:19.000
dhe ky qe një nga ata të lehtët.

0:18:19.000,0:18:21.000
Në disa raste kjo është e vështirë.

0:18:21.000,0:18:23.000
Por mendoj ama që

0:18:23.000,0:18:25.000
informacioni duket si shpresa jonë më e mirë.

0:18:25.000,0:18:27.000
Ja ku ju gënjeva.

0:18:27.000,0:18:29.000
Ju kujtohet që thashë ndjesitë, modeli, realiteti.

0:18:29.000,0:18:32.000
Thashë që realiteti nuk ndryshon. Në fakt ndryshon.

0:18:32.000,0:18:34.000
Jetojmë në një botë teknologjike;

0:18:34.000,0:18:37.000
realiteti ndryshon gjithë kohës.

0:18:37.000,0:18:40.000
Pra mund të kishim -- për herë të parë për specien tonë --

0:18:40.000,0:18:43.000
ndjesitë në ndjekje të modelit, modelin në ndjekje të realitetit, realitetin në ndryshim --

0:18:43.000,0:18:46.000
mundet të mos e zënë kurrë njëri-tjetrin.

0:18:47.000,0:18:49.000
Këtë nuk e dimë.

0:18:49.000,0:18:51.000
Por në vështrim afatgjatë,

0:18:51.000,0:18:54.000
si ndjesitë, ashtu edhe realiteti janë të rëndësishëm.

0:18:54.000,0:18:57.000
Dhe dua ta mbyll me dy histori të shkurtra për ilustrim.

0:18:57.000,0:18:59.000
1982 -- Nuk e di nëse njerëzve u kujtohet --

0:18:59.000,0:19:02.000
pati një epidemi të shkurtër

0:19:02.000,0:19:04.000
helmimi me Tylenol në Shtetet e Bashkuara.

0:19:04.000,0:19:07.000
Qe një ngjarje e tmerrshme. Dikush mori një shishe Tylenol,

0:19:07.000,0:19:10.000
hodhi helm në të, e mbylli, e vuri prapë në raft.

0:19:10.000,0:19:12.000
Dikush e bleu dhe vdiq.

0:19:12.000,0:19:14.000
Kjo i tmerroi njerëzit.

0:19:14.000,0:19:16.000
Pati disa imitime kopjace të kësaj.

0:19:16.000,0:19:19.000
Nuk pati ndonjë rrezik real, por njerëzit qenë të trembur.

0:19:19.000,0:19:21.000
Dhe kështu u shpik

0:19:21.000,0:19:23.000
industria e taposjes hermetike të barnave.

0:19:23.000,0:19:25.000
Ato kapaçkat hermetike prej këtij rasti lindën.

0:19:25.000,0:19:27.000
Është krejtësisht teatër me sigurinë.

0:19:27.000,0:19:29.000
Si detyrë shtëpie, mendoni 10 mënyra se si ta nxirrni jashtë loje.

0:19:29.000,0:19:32.000
Po jua jap unë të parën, shiringa.

0:19:32.000,0:19:35.000
Por bëri që njerëzia të ndihej më mirë.

0:19:35.000,0:19:37.000
I bëri ndjesitë e tyre të sigurisë

0:19:37.000,0:19:39.000
të përputhen më tepër me realitetin.

0:19:39.000,0:19:42.000
Historia tjetër, ca vite më parë, një shoqja ime lindi fëmijë.

0:19:42.000,0:19:44.000
I shkova për vizitë në spital.

0:19:44.000,0:19:46.000
Na del që sot, tashmë, kur lind një fëmijë,

0:19:46.000,0:19:48.000
i vënë një byzylyk RFID foshnjës,

0:19:48.000,0:19:50.000
dhe një korrespondues lehonës,

0:19:50.000,0:19:52.000
që, nëse dikush tjetër veç mëmës e qit foshnjën nga shtëpia e lindjes,

0:19:52.000,0:19:54.000
zë e bie një alarm.

0:19:54.000,0:19:56.000
I thashë, "Punë e paqme.

0:19:56.000,0:19:58.000
Po vras mendjen se sa i përhapur është rrëmbimi i foshnjave

0:19:58.000,0:20:00.000
në spitale."

0:20:00.000,0:20:02.000
Kthehem në shtëpi, dhe zë e kërkoj.

0:20:02.000,0:20:04.000
Në thelb nuk ndodh kurrë.

0:20:04.000,0:20:06.000
Por po ta mendoni,

0:20:06.000,0:20:08.000
po të jeni i spitalit,

0:20:08.000,0:20:10.000
dhe keni nevojë t'ia merrni për pak foshnjën nënës,

0:20:10.000,0:20:12.000
jashtë dhomës, për të bërë ca teste,

0:20:12.000,0:20:14.000
më mirë të luani një teatër të bukur sigurie,

0:20:14.000,0:20:16.000
përndryshe jua shkurton duart.

0:20:16.000,0:20:18.000
(Të qeshura)

0:20:18.000,0:20:20.000
Pra ka rëndësi për ne,

0:20:20.000,0:20:22.000
për ne që merremi me konceptimin e sigurisë,

0:20:22.000,0:20:25.000
që kontrollojmë rregulla sigurie,

0:20:25.000,0:20:27.000
ose vëzhgojmë rregullat publike

0:20:27.000,0:20:29.000
nga kënde që prekin sigurinë.

0:20:29.000,0:20:32.000
S'është thjesht realiteti, janë ndjesitë dhe realiteti.

0:20:32.000,0:20:34.000
Ajo që ka rëndësi

0:20:34.000,0:20:36.000
është që këto të jenë thuajse të njëjta.

0:20:36.000,0:20:38.000
është e rëndësishme që, nëse ndjesitë tona përputhen me realitetin,

0:20:38.000,0:20:40.000
të marrim vendime sigurie më të mira.

0:20:40.000,0:20:42.000
Ju faleminderit.

0:20:42.000,0:20:44.000
(Duartrokitje)