1
00:00:06,726 --> 00:00:10,034
Licht is de snelste eenheid 
die we kennen.

2
00:00:10,034 --> 00:00:13,113
Het is zo snel 
dat we een afstand berekenen

3
00:00:13,113 --> 00:00:16,321
op basis van de tijd die nodig is
om die afstand af te leggen.

4
00:00:16,321 --> 00:00:20,397
In één jaar tijd legt het licht
9,46 biljoen kilometer af.

5
00:00:20,397 --> 00:00:22,915
Die afstand noemen we 
een lichtjaar.

6
00:00:22,915 --> 00:00:25,270
Laat ik een voorbeeld geven
hoe ver dat is:

7
00:00:25,270 --> 00:00:29,196
de maan, die de Apollo-astronauten
na vier dagen bereikten,

8
00:00:29,196 --> 00:00:32,276
is slechts één lichtseconde verwijderd
van de aarde.

9
00:00:32,276 --> 00:00:36,698
Proxima Centauri, de ster die het
dichtst bij ons zonnestelsel staat,

10
00:00:36,698 --> 00:00:39,731
is 4,24 lichtjaren van ons verwijderd.

11
00:00:39,731 --> 00:00:44,176
Onze Melkweg is ongeveer 
100.000 lichtjaren breed.

12
00:00:44,176 --> 00:00:46,882
Andromeda, het sterrenstelsel
het dichtst bij de Melkweg,

13
00:00:46,882 --> 00:00:49,857
is ongeveer 2,5 miljoen lichtjaren 
van ons verwijderd.

14
00:00:49,857 --> 00:00:52,616
Het heelal is onmetelijk groot.

15
00:00:52,616 --> 00:00:56,959
Hoe weten we op welke afstand
sterrenstelsels zich bevinden?

16
00:00:56,959 --> 00:01:01,234
Als we naar de hemel kijken, hebben we
een tweedimensionaal beeld.

17
00:01:01,234 --> 00:01:05,321
Als je naar een ster wijst, weet je niet
hoe ver weg hij is.

18
00:01:05,321 --> 00:01:08,684
Hoe berekenen astrofysici afstanden?

19
00:01:08,684 --> 00:01:10,915
Voor objecten die heel dichtbij zijn,

20
00:01:10,915 --> 00:01:14,776
gebruiken we een concept dat
'trigonometrische parallax' heet.

21
00:01:14,776 --> 00:01:16,550
Het idee is eenvoudig.

22
00:01:16,550 --> 00:01:17,962
Laten we een experiment doen.

23
00:01:17,962 --> 00:01:21,289
Steek je duim omhoog 
en sluit je linkeroog.

24
00:01:21,289 --> 00:01:24,894
Open je linkeroog en sluit je rechteroog.

25
00:01:24,894 --> 00:01:26,882
Het lijkt alsof je duim heeft bewogen,

26
00:01:26,882 --> 00:01:31,069
terwijl de objecten in de verte
niet van plaats zijn veranderd.

27
00:01:31,069 --> 00:01:33,890
Hetzelfde concept geldt
als we naar de sterren kijken.

28
00:01:33,890 --> 00:01:38,075
Maar sterren zijn talloze malen 
verder weg dan je arm lang is,

29
00:01:38,075 --> 00:01:39,926
en de aarde is niet zo groot.

30
00:01:39,926 --> 00:01:43,079
Zelfs met meerdere telescopen
op de evenaar

31
00:01:43,079 --> 00:01:45,902
kun je niet zien of ze van plaats
zijn veranderd.

32
00:01:45,902 --> 00:01:51,230
Daarom kijken we naar veranderingen 
over een periode van zes maanden,

33
00:01:51,230 --> 00:01:55,638
op het punt dat de aarde halverwege
haar baan om de zon is.

34
00:01:55,638 --> 00:01:58,809
Als we de relatieve locatie
van de sterren in de zomer meten,

35
00:01:58,809 --> 00:02:02,529
en opnieuw in de winter, is het 
alsof je met je andere oog kijkt.

36
00:02:02,529 --> 00:02:05,440
Sterren dichterbij 
lijken te zijn verplaatst

37
00:02:05,440 --> 00:02:08,327
ten opzichte van 
de sterren en stelsels verder weg.

38
00:02:08,327 --> 00:02:13,090
Deze methode werkt alleen bij objecten
op een paar duizend lichtjaren afstand.

39
00:02:13,090 --> 00:02:15,782
Voorbij de Melkweg zijn de afstanden
zo groot

40
00:02:15,782 --> 00:02:20,811
dat de parallax te klein is om te meten,
zelfs niet met de gevoeligste telescopen.

41
00:02:20,811 --> 00:02:23,719
Daarvoor passen we 
een andere methode toe,

42
00:02:23,719 --> 00:02:27,459
waarbij we gebruikmaken 
van 'standaard kaarsen'.

43
00:02:27,459 --> 00:02:32,079
Dat zijn objecten waarvan we 
de helderheid of lichtsterkte

44
00:02:32,079 --> 00:02:34,377
heel goed kennen.

45
00:02:34,377 --> 00:02:37,434
Als je weet wat de lichtsterkte
van een gloeilamp is,

46
00:02:37,434 --> 00:02:40,809
en je vraagt een vriend
om met de lamp van je weg te lopen,

47
00:02:40,809 --> 00:02:43,736
dan weet je dat de hoeveelheid licht

48
00:02:43,736 --> 00:02:47,153
zal afnemen met het kwadraat 
van de afstand.

49
00:02:47,153 --> 00:02:49,588
Door de hoeveelheid licht 
die je ontvangt

50
00:02:49,588 --> 00:02:51,932
te vergelijken met de helderheid
van de lamp

51
00:02:51,932 --> 00:02:55,034
weet je op welke afstand
je vriend zich bevindt.

52
00:02:55,034 --> 00:02:58,284
In de sterrenkunde is de gloeilamp
een speciaal soort ster,

53
00:02:58,284 --> 00:03:00,791
die we 'Cepheïden' noemen.

54
00:03:00,791 --> 00:03:03,028
Cepheïde sterren zijn onstabiel.

55
00:03:03,028 --> 00:03:06,997
Het zijn net ballonnen die constant 
uitzetten en krimpen.

56
00:03:06,997 --> 00:03:10,689
Omdat de helderheid door het
uitzetten en krimpen verandert,

57
00:03:10,689 --> 00:03:15,214
kunnen we de lichtsterkte bepalen
door de lengte van de cyclus te meten.

58
00:03:15,214 --> 00:03:18,859
Sterren die helderder zijn,
veranderen langzamer.

59
00:03:18,859 --> 00:03:21,534
Door het licht dat deze sterren 
uitstralen

60
00:03:21,534 --> 00:03:24,450
te vergelijken met 
hun intrinsieke helderheid

61
00:03:24,450 --> 00:03:26,936
weten we hoe ver ze van ons 
zijn verwijderd.

62
00:03:26,936 --> 00:03:30,245
Maar dat is niet het einde 
van het verhaal.

63
00:03:30,245 --> 00:03:34,796
We kunnen alleen sterren observeren
tot een afstand van 40 miljoen lichtjaren.

64
00:03:34,796 --> 00:03:37,893
Verder weg wordt het beeld te vaag.

65
00:03:37,893 --> 00:03:41,085
Gelukkig hebben we nog 
een andere 'standaard kaars':

66
00:03:41,085 --> 00:03:43,955
de beroemde supernova type 1a.

67
00:03:43,955 --> 00:03:49,747
Supernova's zijn gigantische explosies
waarbij de sterren sterven.

68
00:03:49,747 --> 00:03:51,580
De explosies zijn zo helder

69
00:03:51,580 --> 00:03:54,512
dat ze de sterren om hen heen
in de schaduw zetten.

70
00:03:54,512 --> 00:03:57,701
Ook al kunnen we geen afzonderlijke
sterren in een stelsel zien,

71
00:03:57,701 --> 00:04:00,843
kunnen we supernova's op het moment 
van de explosie wel zien.

72
00:04:00,843 --> 00:04:05,011
Supernova's type 1a zijn goed
bruikbaar als 'standaard kaarsen'

73
00:04:05,011 --> 00:04:08,654
omdat sterren die helderder zijn
langzamer uitdoven dan zwakkere.

74
00:04:08,654 --> 00:04:12,641
Door onze kennis over het verband tussen
helderheid en snelheid van uitdoven

75
00:04:12,641 --> 00:04:15,562
kunnen we de afstand tot sterren meten

76
00:04:15,562 --> 00:04:18,739
die op miljarden lichtjaren van ons
zijn verwijderd.

77
00:04:18,739 --> 00:04:23,548
Maar waarom is het belangrijk dat we 
zulke verre objecten kunnen zien?

78
00:04:23,548 --> 00:04:26,662
Vergeet niet met welke snelheid
het licht zich verplaatst.

79
00:04:26,662 --> 00:04:30,621
Zonlicht doet er acht minuten over
om de aarde te bereiken.

80
00:04:30,621 --> 00:04:36,228
Dus we zien de zon zoals deze er
acht minuten geleden uitzag.

81
00:04:36,228 --> 00:04:38,198
Als je naar de Grote Beer kijkt,

82
00:04:38,198 --> 00:04:41,506
zie je het sterrenbeeld zoals het 
er 80 jaar geleden uitzag.

83
00:04:41,506 --> 00:04:43,434
De wazige sterrenstelsels

84
00:04:43,434 --> 00:04:45,681
zijn miljoenen lichtjaren
van ons verwijderd.

85
00:04:45,681 --> 00:04:49,388
Het duurt miljoenen jaren
voordat hun licht ons bereikt.

86
00:04:49,388 --> 00:04:54,676
In zekere zin is het universum dus 
een ingebouwde tijdmachine.

87
00:04:54,676 --> 00:04:58,898
Hoe verder we in het universum 
doordringen, hoe jonger het is.

88
00:04:58,898 --> 00:05:02,297
Astronomen proberen de geschiedenis
van het universum te achterhalen

89
00:05:02,297 --> 00:05:05,815
en te begrijpen
waar we vandaan komen.

90
00:05:05,815 --> 00:05:10,610
Het universum stuurt ons voortdurend
informatie in de vorm van licht.

91
00:05:10,610 --> 00:05:13,745
We hoeven het alleen nog maar 
te ontcijferen.