WEBVTT

00:00:07.155 --> 00:00:11.650
Descartes "Düşünüyorum, öyleyse
varım" demeden uzun zaman önce

00:00:11.650 --> 00:00:13.251
ve bundan uzun zaman sonra,

00:00:13.251 --> 00:00:15.282
benzer bilim adamları ve filozoflar

00:00:15.282 --> 00:00:19.095
zihin-beden problemi adını
verdikleri şey üzerinde çok düşündüler.

00:00:19.095 --> 00:00:23.562
Zihin ayrı, maddesel olmayan ve bir
et makinasını yöneten bir varlık mıdır?

00:00:23.562 --> 00:00:27.321
Değilse ve fiziksel bedenimizin
anlaşılmaz bir parçasıysa eğer,

00:00:27.321 --> 00:00:30.323
hayvani hislerimizin
girdisini, düşünceler adını verdiğimiz

00:00:30.323 --> 00:00:34.771
fiziksel olmayan
deneyimlere nasıl dönüştürebiliyor?

00:00:34.771 --> 00:00:37.215
Cevaplar durmadan
tartışılsa da, yeni bir araştırma

00:00:37.215 --> 00:00:39.884
problemin bir kısmının
öncelikle duyusal algımız ile

00:00:39.884 --> 00:00:42.549
fikirlerimiz arasında
aslında var olmayan bir ayrım

00:00:42.549 --> 00:00:46.614
olduğunu varsayarak, soruyu ortaya koyma

00:00:46.614 --> 00:00:48.872
biçimimizde yattığını öne sürüyor.

00:00:48.872 --> 00:00:51.074
Zihinsel işlevimize dair geleneksel model,

00:00:51.074 --> 00:00:54.778
hislerimizin beynimize,
sonrasında uygun zihinsel

00:00:54.778 --> 00:00:58.725
olaylara dönüştürülen
ayrı veriler sağladığını belirtmektedir:

00:00:58.725 --> 00:01:04.509
Görsel imgeleri ağaçlara, işitsel
tecrübeleri kuş şarkılarına dönüştürme vb.

00:01:04.509 --> 00:01:06.793
Fakat bazen hisleri
karışan ve bunun da renkleri

00:01:06.793 --> 00:01:10.914
duymalarını ya da sesleri
tatmalarını sağlayan insanlarla

00:01:10.914 --> 00:01:12.771
karşılaşabiliyoruz.

00:01:12.771 --> 00:01:15.901
Son zamanlara dek, sinestezi
adı verilen bu olaya dair ortak

00:01:15.901 --> 00:01:17.061
anlayış, bunun beyinde

00:01:17.061 --> 00:01:19.905
duyusal uyaranlardan
sorumlu kısımlar arasında doğrudan

00:01:19.905 --> 00:01:22.039
bir bağlantının var
olduğunu belirtmektedir,

00:01:22.039 --> 00:01:26.825
örneğin si bemol tonunu
duyar duymaz sarı rengi görmek gibi.

00:01:26.825 --> 00:01:29.095
Fakat daha yeni
çalışmalar sinestezinin aslında

00:01:29.095 --> 00:01:31.742
duyularımızın kavradığı
şekiller, renkler ve seslerin

00:01:31.742 --> 00:01:36.193
anlaşılması aracılığıyla
sağlandığını göstermektedir.

00:01:36.193 --> 00:01:39.060
Çapraz duyusal
tecrübelerin gerçekleşmesi için,

00:01:39.060 --> 00:01:43.032
zihinlerimizin duyusal girdi ile
birleştirdiği daha yüksek seviyedeki

00:01:43.032 --> 00:01:46.060
fikir ve kavramların
aktifleştirilmesi gerekmektedir.

00:01:46.060 --> 00:01:50.831
Örneğin; bu şekil hem "s" harfi olarak
hem de "5" rakamı olarak görülebilir

00:01:50.831 --> 00:01:54.525
ve sinestezi de farksız olarak
kalan görsel uyarıcılara rağmen,

00:01:54.525 --> 00:01:56.437
yorumlama biçimlerine bağlı olarak

00:01:56.437 --> 00:02:00.615
her birini farklı renkler
veya seslerle ilişkilendirir.

00:02:00.615 --> 00:02:04.484
Başka bir çalışmada
sineztezi, harfler öğrenildikten sonra

00:02:04.484 --> 00:02:08.488
bilinmeyen harfler için yeni
renk çağrışımları üretmiştir.

00:02:08.488 --> 00:02:12.433
Bu da fikirler ve duyular arasındaki
bir bağlantıya dayalı olduğu için,

00:02:12.433 --> 00:02:15.321
sineztezi altında
yatan bu zihinsel olay,

00:02:15.321 --> 00:02:18.187
idestezi olarak bilinmektedir.

00:02:18.187 --> 00:02:20.467
Sinestezi, daha önce düşünüldüğünden

00:02:20.467 --> 00:02:23.179
daha yaygın olsa da,
yalnızca bazı insanlarda gerçekleşir.

00:02:23.179 --> 00:02:26.890
Fakat idestezi,
yaşamlarımızın temel bir kısmıdır.

00:02:26.890 --> 00:02:32.336
Aslında hepimiz kırmızı rengi
sıcak, maviyi ise soğuk olarak algılarız.

00:02:32.336 --> 00:02:35.920
Çoğu insan açık renklerin,
italik harflerin ve ince çizgilerin

00:02:35.920 --> 00:02:37.066
tiz olduğunu, toprak

00:02:37.066 --> 00:02:39.439
renklerinin ise kalın
olduğunu kabul eder.

00:02:39.439 --> 00:02:43.348
Bu çağrışımların çoğu
kültürel etki aracılığıyla kazanılsa da,

00:02:43.348 --> 00:02:47.241
diğerleri bebeklerde ve maymunlarda
bile ortaya çıkar ve en azından

00:02:47.241 --> 00:02:51.021
bazı çağrışımların
doğuştan olduğunu öne sürer.

00:02:51.021 --> 00:02:54.263
Bu şekiller için iki olası
isimden birisinin seçilmesi istendiğinde,

00:02:54.263 --> 00:02:57.480
tamamen farklı kültüre ve
dile sahip insanlar, sivri uçlu yıldızın

00:02:57.480 --> 00:03:00.976
"kiki" olduğu ve
yuvarlak şeklin de "bouba"

00:03:00.976 --> 00:03:03.654
olduğu konusunda hemfikirler;

00:03:03.654 --> 00:03:06.875
bunun nedeni hem sesler,
hem de sesleri çıkarırken ağzımızın

00:03:06.875 --> 00:03:08.050
girdiği şekil.

00:03:08.050 --> 00:03:09.923
Bu da, zengin bir anlamsal ağ içinde

00:03:09.923 --> 00:03:12.069
daha fazla çağrışım ortaya çıkarıyor.

00:03:12.069 --> 00:03:14.390
Kiki sinirli ve zeki olarak, bouba ise

00:03:14.390 --> 00:03:17.896
tembel ve yavaş olarak tanımlanıyor.

00:03:17.896 --> 00:03:20.873
Tüm bunların ortaya çıkardığı
şey ise, gün içerisindeki renk,

00:03:20.873 --> 00:03:25.889
ses ve diğer uyarıcı deneyimlerimizin
ayrı duyusal adalarda bulunmadıkları,

00:03:25.889 --> 00:03:28.627
fakat dil ağımıza benzer
bir çağrışım ağında toplu

00:03:28.627 --> 00:03:30.837
olarak bulunduğudur.

00:03:30.837 --> 00:03:33.102
Bu da metaforları, mantıklı olmasalar bile

00:03:33.102 --> 00:03:35.033
anlamamızı sağlayan şeydir,

00:03:35.033 --> 00:03:38.244
tıpkı benzer yumuşaklık ve
aydınlık hissine bağlı olarak

00:03:38.244 --> 00:03:41.555
karın, beyaz bir örtüyle
kıyaslanması gibi.

00:03:41.555 --> 00:03:44.385
İdestezi, kavramsallık ve duygusallığın

00:03:44.385 --> 00:03:48.196
bir sentezine dayalı olan
sanatta bile önem taşıyabilir.

00:03:48.196 --> 00:03:52.023
Sanatta fikir ve estezi
birbirlerini desteklerler,

00:03:52.023 --> 00:03:54.894
bu, bir melodiyle muhteşem
bir şekilde birleşen şarkı sözü de

00:03:54.894 --> 00:03:56.690
olabilir, bir resmin renk ve fırça

00:03:56.690 --> 00:03:59.058
kullanımıyla yükseltilen
tema içeriği de olabilir

00:03:59.058 --> 00:04:01.135
veya cümleler aracılığıyla mükemmel bir

00:04:01.135 --> 00:04:03.555
şekilde oluşturulmuş
romanın konusu da olabilir.

00:04:03.555 --> 00:04:07.968
En önemlisi, idestezi
tarafından oluşturulan çağrışım ağlarının

00:04:07.968 --> 00:04:10.731
yalnızca dile ait ağımıza
benzer olmaması, fakat aslında

00:04:10.731 --> 00:04:13.457
onun ayrılmaz bir parçası olabileceğidir.

00:04:13.457 --> 00:04:15.075
Geleneksel görüşün aksine,

00:04:15.075 --> 00:04:18.026
duyularımız bir renk ve şekil
koleksiyonunu ya da havadaki

00:04:18.026 --> 00:04:19.769
bazı titreşimleri ilk yakaladığında

00:04:19.769 --> 00:04:22.884
ve zihnimiz onları bir ağaç
veya siren olarak sınıflandırdığında,

00:04:22.884 --> 00:04:27.523
idestezi, iki sürecin de eş
zamanlı olarak gerçekleştiğini öne sürer.

00:04:27.523 --> 00:04:32.526
Duyusal algılarımızı, kavramsal
dünya anlayışımız şekillendirir ve

00:04:32.526 --> 00:04:36.284
ikisi birbirine öyle bağlıdır ki,
birisi diğeri olmadan var olamaz.

00:04:36.284 --> 00:04:39.777
Eğer idestezi tarafından
öne sürülen bu model doğruysa,

00:04:39.777 --> 00:04:42.311
zihin çalışmalarına ait
büyük bilimsel ve felsefi

00:04:42.311 --> 00:04:46.578
meselelerin bazıları için
büyük sonuçlar ortaya koyabilir.

00:04:46.578 --> 00:04:48.739
Benlik kavramı önceden var olmasaydı,

00:04:48.739 --> 00:04:52.761
Descartes'ın da düşünme
eylemine atfedeceği bir "ben"i olmazdı.

00:04:52.761 --> 00:04:56.856
Birbirine bağlı ve farklı
kavramlar ağı var olmasaydı,

00:04:56.856 --> 00:05:00.969
duyusal dünya deneyimimiz,
kavradığımız ayrı nesnelerden çok,

00:05:00.969 --> 00:05:04.751
ayırt edilmemiş bir
nesneler kütlesi olurdu.

00:05:04.751 --> 00:05:08.232
Bilimin görevi ağın nerede olduğunu,

00:05:08.232 --> 00:05:11.950
nasıl oluştuğunu ve dış
uyarıcılarla etkileşimini bulmaktır.

00:05:11.950 --> 00:05:14.572
Felsefenin mücadelesi
ise, kendimizi anlayış biçimimiz

00:05:14.572 --> 00:05:18.601
ve dünyayla olan bağımız
için bu yeni bilinçlilik modelinin

00:05:18.601 --> 00:05:21.107
ne anlama geldiğini düşünmektir.