1
00:00:00,930 --> 00:00:04,208
Her gün, cevapları
fazlasıyla bilimsel verilere dayanan,

2
00:00:04,208 --> 00:00:06,068
iklim değişikliği,

3
00:00:06,068 --> 00:00:08,528
ya da aşıların güvenilirliği gibi

4
00:00:08,528 --> 00:00:11,989
konularla karşılaşıyoruz.

5
00:00:11,989 --> 00:00:14,870
Biliminsanları dünyamızın ısındığını söylüyorlar,

6
00:00:14,870 --> 00:00:17,411
aşıların güvenli olduğunu bildiriyorlar.

7
00:00:17,411 --> 00:00:19,955
Ama bunların doğru olup olmadığını biliyor muyuz?

8
00:00:19,955 --> 00:00:22,169
Neden bilime inanalım?

9
00:00:22,169 --> 00:00:24,898
Doğrusu çoğumuz,
aslında bilime inanmayız.

10
00:00:24,898 --> 00:00:27,074
Kamuoyu araştırmaları,
Amerikan halkının önemli bir bölümünün

11
00:00:27,074 --> 00:00:30,084
insan faaliyetlerinin
iklim değişikliği yarattığına inanmadıklarını,

12
00:00:30,084 --> 00:00:33,625
doğal seçilimle evrimleştiğimizi düşünmediklerini,

13
00:00:33,625 --> 00:00:39,464
ya da aşıların güvenliği konusunda
ikna olmadıklarını gösteriyor.

14
00:00:39,464 --> 00:00:44,096
Peki bilime neden inanmalıyız?

15
00:00:44,096 --> 00:00:47,707
Evet, biliminsanları, bilimi
bir inanç meselesi olarak konuşmaktan hoşlanmazlar.

16
00:00:47,707 --> 00:00:50,294
Aslında, bilim dinle çatışır ve

17
00:00:50,294 --> 00:00:53,260
inanç da dinden doğar.

18
00:00:53,260 --> 00:00:57,038
Ve din, bilimden farklı ve uzak
apayrı bir şeydir.

19
00:00:57,038 --> 00:01:00,190
Doğrusu, din kaderciliğe dayanır derler...

20
00:01:00,190 --> 00:01:03,434
ya da Pascal'ın Tanrı kumarına.

21
00:01:03,434 --> 00:01:06,560
Blaise Pascal 17. yy.da yaşamış bir matematikçiydi.

22
00:01:06,560 --> 00:01:09,370
"Tanrı'ya inanmak gerekli midir, değil midir?"
sorusuna

23
00:01:09,370 --> 00:01:11,242
bilimsel bir yanıt bulmaya çalışmıştır.

24
00:01:11,242 --> 00:01:13,846
Onun "Tanrı Kumarı" şöyledir:

25
00:01:13,846 --> 00:01:16,395
Pekala, eğer Tanrı yoksa...

26
00:01:16,395 --> 00:01:18,420
ancak ben O'na inanmaya karar verirsem

27
00:01:18,420 --> 00:01:20,398
çok bir şey kaybetmem.

28
00:01:20,398 --> 00:01:22,931
Belki Pazar günleri bir kaç saat.

29
00:01:22,931 --> 00:01:25,765
Ama var da ben inanmazsam,

30
00:01:25,765 --> 00:01:28,402
başım büyük belada demektir.

31
00:01:28,402 --> 00:01:31,438
Bu yüzden Pascal, Tanrı'ya inansak iyi ederiz, der.

32
00:01:31,438 --> 00:01:33,610
Ya da benim üniversitedeki bir hocamın dediği gibi,

33
00:01:33,610 --> 00:01:35,836
"Kader merdiveninin trabzanlarına yapıştı."

34
00:01:35,836 --> 00:01:38,372
Bilimi ve rasyonalizmi terk ederek...

35
00:01:38,372 --> 00:01:41,806
kaderciliğe geçiş yaptı.

36
00:01:41,806 --> 00:01:44,992
Aslında günümüzde de bilimsel iddiaların pek çoğu

37
00:01:44,992 --> 00:01:48,126
bizim için kaderimize razı olmaktan farklı değildir.

38
00:01:48,126 --> 00:01:51,751
Bilimsel iddiaları çoğu kez
tam olarak irdeleyemeyiz.

39
00:01:51,751 --> 00:01:55,351
Ve bundan öte,
bu durum pek çok biliminsanı için de

40
00:01:55,351 --> 00:01:57,681
-kendi alanları dışında- böyledir.

41
00:01:57,681 --> 00:02:00,201
Yani düşünecek olursanız, bir jeolog

42
00:02:00,201 --> 00:02:01,951
bir aşı hakkında bir şey söyleyemez.

43
00:02:01,951 --> 00:02:04,951
Çoğu kimyager evrim teorisi üzerine uzman değildir.

44
00:02:04,951 --> 00:02:06,620
Bir fizikçi, size

45
00:02:06,620 --> 00:02:08,653
sigaranın kansere neden olup olmadığını

46
00:02:08,653 --> 00:02:11,487
bir iddianın ötesinde söyleyemez.

47
00:02:11,487 --> 00:02:14,207
Öyleyse, biliminsanları kendileri dahi

48
00:02:14,207 --> 00:02:15,733
kendi alanları olmadığında

49
00:02:15,733 --> 00:02:17,655
inanmak durumunda kalıyorlarsa

50
00:02:17,655 --> 00:02:21,583
neden diğer biliminsanlarının tezlerini
kabul ediyorlar?

51
00:02:21,583 --> 00:02:23,881
Diğerlerinin tezlerine neden inanıyorlar?

52
00:02:23,881 --> 00:02:27,171
Peki biz de inanmalı mıyız?

53
00:02:27,171 --> 00:02:29,637
Bence evet inanmalıyız,

54
00:02:29,637 --> 00:02:32,830
ama pek çoğumuzun düşündüğü sebepten değil.

55
00:02:32,830 --> 00:02:35,430
Pek çoğumuza okulda,
bilime inanma sebebimizin

56
00:02:35,430 --> 00:02:38,572
"bilimsel metod" olduğu öğretildi.

57
00:02:38,572 --> 00:02:41,268
Biliminsanlarının bir metod izlediği

58
00:02:41,268 --> 00:02:44,094
ve bize bu metodun,
iddialarının doğru olduğunu

59
00:02:44,094 --> 00:02:45,840
garanti ettiği öğretildi.

60
00:02:45,840 --> 00:02:48,740
Pek çoğumuza okulda öğretilen,

61
00:02:48,740 --> 00:02:50,836
-buna ders kitabı metodu diyebiliriz-

62
00:02:50,836 --> 00:02:53,620
kuramsal tümdengelim yöntemidir.

63
00:02:53,620 --> 00:02:56,714
Standart modele göre,
-ders kitabı modeli-

64
00:02:56,714 --> 00:02:59,671
biliminsanları hipotezler geliştirirler,

65
00:02:59,671 --> 00:03:02,131
bu hipotezlerin sonuçlarını indirgerler

66
00:03:02,131 --> 00:03:03,841
ve sonra dünyaya dönüp sorarlar:

67
00:03:03,841 --> 00:03:06,215
"Tamam pekala bu hipotezler doğru mu?

68
00:03:06,215 --> 00:03:09,548
bunları gerçek dünyada gözlemleyebilir miyiz?"

69
00:03:09,548 --> 00:03:12,148
Doğruysa, biliminsanları,

70
00:03:12,148 --> 00:03:15,004
"Harika, biliyoruz ki hipotez doğru" derler.

71
00:03:15,004 --> 00:03:17,183
Ve bilim tarihinde tam olarak bunu yapan

72
00:03:17,183 --> 00:03:20,062
biliminsanlarının bir sürü ünlü örneği vardır.

73
00:03:20,062 --> 00:03:22,120
En ünlü örneklerden birisi

74
00:03:22,120 --> 00:03:24,333
Albert Einstein'dan geliyor.

75
00:03:24,333 --> 00:03:26,855
Einstein izafiyet teoremini geliştirdiğinde,

76
00:03:26,855 --> 00:03:29,171
teoreminin sonuçlarından birisi,

77
00:03:29,171 --> 00:03:32,010
"uzay-zaman"ın yalnızca bir boşluktan ibaret olmadığı

78
00:03:32,010 --> 00:03:33,919
gerçekte bir dokusu olduğuydu.

79
00:03:33,919 --> 00:03:35,520
Ve bu doku, güneş gibi

80
00:03:35,520 --> 00:03:38,900
büyük kütleli nesnelerin varlığından dolayı
eğilip bükülmüştü.

81
00:03:38,900 --> 00:03:41,649
Öyleyse bu teorem doğruysa,

82
00:03:41,649 --> 00:03:43,177
demek ki uzayda ışık

83
00:03:43,177 --> 00:03:45,345
güneşin yanından geçerken bükülmüş olabilirdi.

84
00:03:45,345 --> 00:03:47,745
Bu oldukça ürkütücü bir tahmindi

85
00:03:47,745 --> 00:03:49,733
ve biliminsanlarının bunu test etmeleri

86
00:03:49,733 --> 00:03:51,141
birkaç yılı buldu

87
00:03:51,141 --> 00:03:53,521
ama 1919'da test ettiler

88
00:03:53,521 --> 00:03:55,971
ve doğru olduğunu müşahade ettiler.

89
00:03:55,971 --> 00:03:59,129
Yıldızların ışığı güneşin etrafında bükülür.

90
00:03:59,129 --> 00:04:01,623
Bu da, teoremin çok önemli bir ispatı oldu.

91
00:04:01,623 --> 00:04:03,428
Bu, yepyeni radikal bir fikrin

92
00:04:03,428 --> 00:04:05,520
gerçekliğinin ispatı kabul edildi

93
00:04:05,520 --> 00:04:08,300
ve dünya çapında bir çok gazetede yayınlandı.

94
00:04:08,300 --> 00:04:11,480
Şimdi bazen bu teorem yada model,

95
00:04:11,480 --> 00:04:14,914
tümdengelim-nomolojik model olarak adlandırılıyor,

96
00:04:14,914 --> 00:04:18,298
çünkü akademisyenler
işleri karmaşıklaştırmayı severler.

97
00:04:18,298 --> 00:04:23,249
Ama aynı zamanda ideal şartlarda
kurallarla ilgili olduğu için de.

98
00:04:23,249 --> 00:04:26,181
Yani "nomolojik", kural mantığına dayalı anlamına gelir.

99
00:04:26,181 --> 00:04:29,485
Ve ideal şartlarda hipotez yalnızca bir fikir değildir:

100
00:04:29,485 --> 00:04:31,811
bir doğa kanunudur.

101
00:04:31,811 --> 00:04:34,288
Peki doğa kanunu olması neden önemli?

102
00:04:34,288 --> 00:04:36,826
Çünkü kanunsa, çiğnenemez.

103
00:04:36,826 --> 00:04:39,154
Kanunsa, daima her zaman her yerde

104
00:04:39,154 --> 00:04:40,598
şartlar ne olursa olsun

105
00:04:40,598 --> 00:04:42,384
doğru olacaktır.

106
00:04:42,384 --> 00:04:45,613
Ve hepiniz en azından
şu ünlü kanunu bilirsiniz:

107
00:04:45,613 --> 00:04:49,368
Kütle ve enerji arasındaki ilişkiyi anlatan

108
00:04:49,368 --> 00:04:51,168
Eistein'ın ünlü denklemi:

109
00:04:53,361 --> 00:04:57,361
Ve bu eşitlik her durumda doğrudur.

110
00:04:57,361 --> 00:05:01,010
Ama yine de bu modelde bir kaç sorun çıkartıyor.

111
00:05:01,010 --> 00:05:04,645
En önemli problem yanlış olması.

112
00:05:04,645 --> 00:05:08,147
Yani sadece doğru değil.

113
00:05:08,147 --> 00:05:10,870
Neden yanlış olduğuna dair
üç sebepten bahsedeceğim.

114
00:05:10,870 --> 00:05:13,549
İlki bir mantık hatası.

115
00:05:13,549 --> 00:05:17,065
Öngörülen sonuç hatalı.

116
00:05:17,065 --> 00:05:19,891
Bu, "yanlış teoremler doğru öngörülerde bulunabilir"
demenin

117
00:05:19,891 --> 00:05:22,561
daha başka fantastik ve akademik bir yolu.

118
00:05:22,561 --> 00:05:24,555
Yani sadece sonucun doğru çıkması

119
00:05:24,555 --> 00:05:27,777
mantıksal olarak
teoremin gerçekten doğru olduğunu kanıtlamaz.

120
00:05:27,777 --> 00:05:31,708
Ve bununla ilgili de iyi bir örneğim var,
yine bilim tarihinden.

121
00:05:31,708 --> 00:05:34,403
Bu, Batlamyus'un evreni

122
00:05:34,403 --> 00:05:36,265
Dünya evrenin merkezinde,

123
00:05:36,265 --> 00:05:38,860
güneş ve gezegenler etrafında dönüyor.

124
00:05:38,860 --> 00:05:40,890
Batlamyus modeline yüzyıllar boyunca

125
00:05:40,890 --> 00:05:44,143
birçok, çok zeki insan inandılar.

126
00:05:44,143 --> 00:05:45,879
Peki neden?

127
00:05:45,879 --> 00:05:49,316
Cevabı, çünkü pek çok öngörünün
doğru çıkmasını sağladı.

128
00:05:49,316 --> 00:05:51,332
Batlamyus sistemi, gökbilimcilerin
gezegenlerin hareketlerini

129
00:05:51,332 --> 00:05:54,082
çok hassas biçimde tahmin etmelerine
imkan sağladı,

130
00:05:54,082 --> 00:05:56,601
hatta ilk başta,
şu anda doğru diyebildiğimiz

131
00:05:56,601 --> 00:06:00,925
Kopernik teoreminden bile daha hassas.

132
00:06:00,925 --> 00:06:03,907
Yani bu okul kitabı modelinin ilk sorunu.

133
00:06:03,907 --> 00:06:06,303
İkincisi uygulamadaki sorun

134
00:06:06,303 --> 00:06:09,538
ve bu yan hipotezlerle ilgili bir sorun.

135
00:06:09,538 --> 00:06:12,367
Yan hipotezler, biliminsanlarının

136
00:06:12,367 --> 00:06:14,146
farkında olarak ya da olmayarak

137
00:06:14,146 --> 00:06:17,189
yaptıkları varsayımlardır.

138
00:06:17,189 --> 00:06:19,850
Bunun önemli bir örneği,

139
00:06:19,850 --> 00:06:21,945
Batlamyus sisteminin yerini alan

140
00:06:21,945 --> 00:06:25,137
Kopernik modelinden.

141
00:06:25,137 --> 00:06:27,177
Nicolaus Kopernik,

142
00:06:27,177 --> 00:06:29,827
Dünya evrenin merkezi değil,

143
00:06:29,827 --> 00:06:31,745
güneş, güneş sisteminin merkezi,

144
00:06:31,745 --> 00:06:33,127
Dünya, güneşin etrafında dönüyor,

145
00:06:33,127 --> 00:06:36,855
deyince, biliminsanları,
peki tamam Nicolaus, bu doğruysa

146
00:06:36,855 --> 00:06:38,619
Dünya'nın güneş etrafındaki hareketini

147
00:06:38,619 --> 00:06:40,577
tetkik edebilmemiz gerekir, dediler.

148
00:06:40,577 --> 00:06:42,863
Şimdi bu slayt, "yıldız paralaksı" olarak bilinen

149
00:06:42,863 --> 00:06:44,831
bir konsepti gösteriyor.

150
00:06:44,831 --> 00:06:48,263
Ve gökbilimciler dediler ki, eğer Dünya hareket ediyorsa

151
00:06:48,263 --> 00:06:51,463
ve biz belirli bir yıldıza baktığımızda, diyelim ki Sirius,

152
00:06:51,463 --> 00:06:53,877
-- evet biliyoruz ki Manhattan'dayız
ve burada yıldızları göremezsiniz,

153
00:06:53,877 --> 00:06:57,608
ama farz edin ki kırsal alandasınız,
köy hayatını seçtiniz --

154
00:06:57,608 --> 00:07:00,475
ve Aralık ayında bir yıldıza bakıyoruz,

155
00:07:00,475 --> 00:07:03,240
arkaplanda başka uzak yıldızları görürüz.

156
00:07:03,240 --> 00:07:06,194
Eğer aynı gözlemi altı ay sonra yinelersek,

157
00:07:06,194 --> 00:07:10,006
Dünya Haziran'daki yerine gittiğinde,

158
00:07:10,006 --> 00:07:14,105
aynı yıldıza bakınca
farklı bir arkaplan görürüz.

159
00:07:14,105 --> 00:07:18,287
Bu açısal fark,
"yıldız paralaksı"dır.

160
00:07:18,287 --> 00:07:21,150
Evet bu Kopernik modelinin bir öngörüsüdür.

161
00:07:21,150 --> 00:07:23,711
Gökbilimciler, yıldız paralaksını aradılar

162
00:07:23,711 --> 00:07:28,693
ve hiç ama hiç bir şey bulamadılar.

163
00:07:28,693 --> 00:07:32,559
Ve pek çok kimse bunun Kopernik modelinin
yanlış olduğunu ispatladığını savundu.

164
00:07:32,559 --> 00:07:34,047
Sonra ne oldu?

165
00:07:34,047 --> 00:07:36,730
Pekala, günümüzde diyebiliyoruz ki,

166
00:07:36,730 --> 00:07:39,277
gökbilimciler artık yanlış olduğunu bildiğimiz

167
00:07:39,277 --> 00:07:41,940
iki yan hipotez kuruyorlardı.

168
00:07:41,940 --> 00:07:45,575
Birincisi, Dünya'nın yörüngesi
hakkındaki varsayımları.

169
00:07:45,575 --> 00:07:48,611
Gökbilimciler, Dünya yörüngesinin
Dünya'nın yıldızlara uzaklığıyla orantılı

170
00:07:48,611 --> 00:07:50,949
bir büyüklükte olduğunu varsaymışlardı.

171
00:07:50,949 --> 00:07:53,413
Günümüzde resmi daha çok bu şekilde çizmeliyiz,

172
00:07:53,413 --> 00:07:54,760
bu NASA'dan

173
00:07:54,760 --> 00:07:57,183
ve görüyorsunuz ki Dünya'nın yörüngesi oldukça küçük.

174
00:07:57,183 --> 00:08:00,174
Aslında, burada gösterilenden bile
çok daha küçük.

175
00:08:00,174 --> 00:08:01,713
Bu yüzden yıldız paralaksı

176
00:08:01,713 --> 00:08:05,297
çok küçük ve incelenmesi çok zordur.

177
00:08:05,297 --> 00:08:07,271
Ve bu da, öngörünün işlememesinin

178
00:08:07,271 --> 00:08:09,130
ikinci nedenine yol açıyor,

179
00:08:09,130 --> 00:08:11,045
çünkü biliminsanları, teleskoplarının

180
00:08:11,045 --> 00:08:14,055
paralaksı görmeye yetecek kadar

181
00:08:14,055 --> 00:08:15,955
hassas olduğunu varsayıyorlardı.

182
00:08:15,955 --> 00:08:17,972
Ve bunun da öyle olmadığı ortaya çıktı.

183
00:08:17,972 --> 00:08:20,506
19. yy.'a kadar biliminsanlarının

184
00:08:20,506 --> 00:08:22,190
yıldız paralaksını incelemeleri

185
00:08:22,190 --> 00:08:23,726
mümkün olmadı.

186
00:08:23,726 --> 00:08:26,372
Ve üçüncü bir sorun daha var.

187
00:08:26,372 --> 00:08:29,150
Bu olgusal bir sorun, şöyle ki,

188
00:08:29,150 --> 00:08:31,966
bilimin büyük bir kısmı okul kitabı modeline uymaz.

189
00:08:31,966 --> 00:08:34,239
Bilimin büyük bir kısmı tümdengelimsel bile değildir,

190
00:08:34,239 --> 00:08:36,007
tümevarımsaldır.

191
00:08:36,007 --> 00:08:38,523
Ve bununla, biliminsanları teoremlerle ve

192
00:08:38,523 --> 00:08:40,754
hipotezlerle başlamaz,

193
00:08:40,754 --> 00:08:42,623
sıklıkla dünyada devam eden şeyleri gözlemlemekle

194
00:08:42,623 --> 00:08:45,032
başlarlar demek istiyorum.

195
00:08:45,032 --> 00:08:47,602
Ve bunun en önemli örneği,
yaşamış en ünlü biliminsanlarından

196
00:08:47,602 --> 00:08:50,667
Charles Darwin'dir.

197
00:08:50,667 --> 00:08:53,829
Darwin, genç bir adam olarak
Beagle seyahatine çıktığında,

198
00:08:53,829 --> 00:08:57,441
bir hipotezi yada teoremi yoktu.

199
00:08:57,441 --> 00:09:00,507
Yalnızca bir biliminsanı olarak
kariyer yapmak istiyordu

200
00:09:00,507 --> 00:09:02,519
ve veri toplamaya başladı.

201
00:09:02,519 --> 00:09:05,249
Çünkü tıptan nefret ediyordu

202
00:09:05,249 --> 00:09:07,067
onu kan tutuyordu,

203
00:09:07,067 --> 00:09:09,335
bu yüzden başka bir kariyer yolu çizmeliydi.

204
00:09:09,335 --> 00:09:11,469
Bu yüzden veri toplamaya başladı.

205
00:09:11,469 --> 00:09:14,635
Ve onun o ünlü ispinoz kuşları da dahil olmak üzere
pek çok şey topladı.

206
00:09:14,635 --> 00:09:16,845
Kuşları toplayıp çantasına attı

207
00:09:16,845 --> 00:09:19,185
bunların ne anlama geldiği konusunda
hiçbir fikri yoktu.

208
00:09:19,185 --> 00:09:21,472
Yıllar sonra Londra'ya döndüğünde,

209
00:09:21,472 --> 00:09:23,705
verilerine yeniden baktı ve

210
00:09:23,705 --> 00:09:26,153
bir açıklama geliştirmeye başladı,

211
00:09:26,153 --> 00:09:29,451
ve o açıklama,
doğal seçilim teoremi idi.

212
00:09:29,451 --> 00:09:31,510
Tümevarımsal bilimin yanısıra,

213
00:09:31,510 --> 00:09:34,446
biliminsanları modellemeyi de sık sık kullanırlar.

214
00:09:34,446 --> 00:09:36,782
Biliminsanlarının hayatta yapmayı istedikleri
şeylerden birisi de

215
00:09:36,782 --> 00:09:39,050
bir şeylerin sebeplerini açıklamaktır.

216
00:09:39,050 --> 00:09:40,568
Peki bunu nasıl yaparız?

217
00:09:40,568 --> 00:09:42,820
Pekala, bunun bir yolu, bir fikri test etmek için

218
00:09:42,820 --> 00:09:44,562
model oluşturmaktır.

219
00:09:44,562 --> 00:09:46,493
Şimdi, bu Henry Cadell'ın bir resmi,

220
00:09:46,493 --> 00:09:49,359
19.yy.'da yaşamış, İskoçyalı bir jeolog.

221
00:09:49,359 --> 00:09:51,672
İskoçyalı olduğunu giydiği geyik avı şapkasından

222
00:09:51,672 --> 00:09:54,684
ve Wellington botlarından anlayabilirsiniz.

223
00:09:54,684 --> 00:09:56,900
Cadell, "dağlar nasıl oluştu?"

224
00:09:56,900 --> 00:09:58,668
sorusunu cevaplamak istedi.

225
00:09:58,668 --> 00:10:00,184
Ve gözlemlediği şeylerden bir tanesi,

226
00:10:00,184 --> 00:10:02,758
Appalach Dağları gibi dağlara bakarsanız,

227
00:10:02,758 --> 00:10:04,391
genellikle içlerindeki kayaların

228
00:10:04,391 --> 00:10:05,860
kıvrılmış olduğunu görürsünüz

229
00:10:05,860 --> 00:10:07,506
ve öyle kıvrılmışlardı ki,

230
00:10:07,506 --> 00:10:08,950
bu ona (Cadell'e)

231
00:10:08,950 --> 00:10:11,899
yanlardan sıkıştırılmış oldukları fikrini verdi.

232
00:10:11,899 --> 00:10:14,587
Ve bu fikir daha sonra,
kıtaların sürüklenmesi tartışmalarında

233
00:10:14,587 --> 00:10:16,410
büyük rol oynayacaktı.

234
00:10:16,410 --> 00:10:18,916
Sonra bu modeli kurdu, kaldıraçlarla ve ahşapla

235
00:10:18,916 --> 00:10:21,068
bu çılgın mekanizmayı... Burada da

236
00:10:21,068 --> 00:10:23,510
el arabası, kovası ve balyozu.

237
00:10:23,510 --> 00:10:25,408
Neden Wellington botları giydiğini bilmiyorum.

238
00:10:25,408 --> 00:10:26,985
Belki yağmur yağacaktır.

239
00:10:26,985 --> 00:10:30,070
Bu modeli, yanlardan sıkıştırdığınız zaman

240
00:10:30,070 --> 00:10:33,445
kayalarda -burada çamurda-,

241
00:10:33,445 --> 00:10:37,545
dağlara benzeyen dokular oluşturabileceğinizi

242
00:10:37,545 --> 00:10:40,007
göstermek için oluşturdu.

243
00:10:40,007 --> 00:10:44,405
Yani bu dağların oluşumuyla ilgili bir kanıttı.

244
00:10:44,405 --> 00:10:47,453
Günümüzde, biliminsanları
içeride çalışmayı tercih ediyorlar,

245
00:10:47,453 --> 00:10:50,150
bu yüzden bilgisayar simülasyonları yapıyorlar

246
00:10:50,150 --> 00:10:52,241
ve fiziksel modeller yapmıyorlar pek.

247
00:10:52,241 --> 00:10:55,080
Ama bilgisayar simülasyonu da bir tür modeldir.

248
00:10:55,080 --> 00:10:56,943
Matematikle yapılmış bir model,

249
00:10:56,943 --> 00:11:00,176
19. yy.'daki fiziksel modeller gibi.

250
00:11:00,176 --> 00:11:03,954
Nedenler hakkında düşünmek çok önemlidir.

251
00:11:03,954 --> 00:11:06,859
Ve şimdi, iklim değişikliği üzerine
önemli sorulardan bir tanesi,

252
00:11:06,859 --> 00:11:08,552
Dünya'nın ısındığına dair

253
00:11:08,552 --> 00:11:10,252
inanılmaz miktarda belirtiler var.

254
00:11:10,252 --> 00:11:12,716
Bu slaytta, siyah çizgi 150 yıl boyunca

255
00:11:12,716 --> 00:11:14,836
biliminsanları tarafından ölçülen

256
00:11:14,836 --> 00:11:16,799
Dünya'nın sıcaklığının

257
00:11:16,799 --> 00:11:18,209
sürekli olarak arttığını

258
00:11:18,209 --> 00:11:19,843
gösteriyor ve

259
00:11:19,843 --> 00:11:22,199
özellikle son 50 yılda

260
00:11:22,199 --> 00:11:24,453
bir santigrat dereceye yakın yada

261
00:11:24,453 --> 00:11:26,793
hemen hemen iki Fahrenheit gibi

262
00:11:26,793 --> 00:11:29,168
dramatik bir artış olduğunu görebilirsiniz.

263
00:11:29,168 --> 00:11:31,605
Peki bu değişikliğe neden olan nedir?

264
00:11:31,605 --> 00:11:33,940
Gözlemlediğimiz ısınmanın sebebini

265
00:11:33,940 --> 00:11:35,456
nasıl öğrenebiliriz?

266
00:11:35,456 --> 00:11:37,170
Pekala, biliminsanları bunu

267
00:11:37,170 --> 00:11:39,538
bilgisayar simülasyonu ile modelleyebilirler.

268
00:11:39,538 --> 00:11:42,570
İşte bu grafik, iklim değişikliğni etkilediğini bildiğimiz

269
00:11:42,570 --> 00:11:44,741
tüm farklı faktörleri gösteren

270
00:11:44,741 --> 00:11:47,056
bir bilgisayar simülasyonu çıktısı,

271
00:11:47,056 --> 00:11:49,808
hava kirliliğinden kaynaklanan sülfat partikülleri,

272
00:11:49,808 --> 00:11:52,778
volkan patlamalarından kaynaklanan volkanik tozlar,

273
00:11:52,778 --> 00:11:55,012
güneşten gelen radyasyondaki değişimler

274
00:11:55,012 --> 00:11:57,390
ve tabii ki, sera gazları.

275
00:11:57,390 --> 00:11:59,208
Ve şunu sordular:

276
00:11:59,208 --> 00:12:02,904
Modele eklenen hangi değişkenler

277
00:12:02,904 --> 00:12:05,880
gerçek hayattaki durumu önümüze koyacak?

278
00:12:05,880 --> 00:12:08,630
İşte burada siyah renkte gerçek hayat.

279
00:12:08,630 --> 00:12:11,130
Modelimiz de gri

280
00:12:11,130 --> 00:12:13,270
ve cevap şıkkı E,

281
00:12:13,270 --> 00:12:17,367
yani hepsi, hepsini içeren model.

282
00:12:17,367 --> 00:12:19,774
Ölçülen sıcaklık ölçümlerini

283
00:12:19,774 --> 00:12:21,602
yeniden üretmenin tek yolu

284
00:12:21,602 --> 00:12:23,580
bunların hepsini biraraya getirmek,

285
00:12:23,580 --> 00:12:25,719
sera gazları dahil

286
00:12:25,719 --> 00:12:28,270
ve son 50 yılda sıcaklıktaki dramatik artışın

287
00:12:28,270 --> 00:12:30,154
özellikle sera gazlarındaki

288
00:12:30,154 --> 00:12:32,360
artıştan kaynaklandığını

289
00:12:32,360 --> 00:12:33,840
görebilirsiniz.

290
00:12:33,840 --> 00:12:36,274
Bu yüzden biliminsanları,

291
00:12:36,274 --> 00:12:39,382
yalnızca iklimin değiştiğini
bilmekle kalmayıp,

292
00:12:39,382 --> 00:12:42,150
sera gazlarının bunun en büyük nedeni olduğunu da

293
00:12:42,150 --> 00:12:44,880
biliyoruz diyorlar.

294
00:12:44,880 --> 00:12:47,268
Ve biliminsanlarının yaptıkları

295
00:12:47,268 --> 00:12:48,757
onca farklı şeylerden dolayı,

296
00:12:48,757 --> 00:12:52,243
filozof Paul Feyerabend şu ünlü sözü söylemiştir:

297
00:12:52,243 --> 00:12:54,659
"Bilimde süreci engellemeyen

298
00:12:54,659 --> 00:12:57,848
tek ilke: Herşey uyar."

299
00:12:57,848 --> 00:13:00,464
Bu alıntı sık sık eksik yapılır,

300
00:13:00,464 --> 00:13:02,582
çünkü Feyerabend'in gerçekte söylediği

301
00:13:02,582 --> 00:13:04,532
"bilime herşey uyar" değil.

302
00:13:04,532 --> 00:13:06,286
Söylediğini tam olarak

303
00:13:06,286 --> 00:13:07,900
alıntılarsak,

304
00:13:07,900 --> 00:13:09,990
"Beni bilimin yönteminin ne olduğunu

305
00:13:09,990 --> 00:13:12,346
söylemek zorunda bırakırsanız,

306
00:13:12,346 --> 00:13:14,955
her şey uyar derdim"

307
00:13:14,955 --> 00:13:16,343
Söylemeye çalıştığı

308
00:13:16,343 --> 00:13:18,910
biliminsanlarının pek çok farklı şey yaptıklarıdır.

309
00:13:18,910 --> 00:13:21,218
Biliminsanları yaratıcıdır.

310
00:13:21,218 --> 00:13:23,328
Ancak bu da şu soruyu geri getiriyor:

311
00:13:23,328 --> 00:13:26,799
Biliminsanları tek bir yöntem kullanmazlarsa,

312
00:13:26,799 --> 00:13:28,698
neyin doğru, neyin yanlış olduğuna

313
00:13:28,698 --> 00:13:30,156
nasıl karar verecekler?

314
00:13:30,156 --> 00:13:32,050
Ve bunu kim değerlendirecek?

315
00:13:32,050 --> 00:13:34,130
Cevap, biliminsanları,

316
00:13:34,130 --> 00:13:37,013
bunu kanıtları değerlendirerek yaparlar.

317
00:13:37,013 --> 00:13:40,422
Biliminsanları pek çok farklı yollarla kanıt toplarlar,

318
00:13:40,422 --> 00:13:42,044
ancak nasıl toplamış olurlarsa olsunlar,

319
00:13:42,044 --> 00:13:44,621
bunu ince eleyip sık dokumak zorundadırlar.

320
00:13:44,621 --> 00:13:46,951
İşte bu sosyolog Robert Merton'ı

321
00:13:46,951 --> 00:13:49,361
biliminsanlarının veri ve kanıtları
nasıl ince eleyip sık dokudukları

322
00:13:49,361 --> 00:13:51,040
sorusuna odaklanmaya yöneltti

323
00:13:51,040 --> 00:13:53,848
ve bunu "organize şüphecilik" dediği bir yolla

324
00:13:53,848 --> 00:13:55,767
yaptıklarını söyledi.

325
00:13:55,767 --> 00:13:57,651
"Organize" çünkü

326
00:13:57,651 --> 00:13:59,129
bunu kollektif olarak,

327
00:13:59,129 --> 00:14:00,758
grup halinde yaparlar

328
00:14:00,758 --> 00:14:03,574
ve "şüpheci" çünkü
güvensizlikten yola çıkarlar

329
00:14:03,574 --> 00:14:05,028
demek istedi.

330
00:14:05,028 --> 00:14:06,820
Bu, yeni bir iddiası olan

331
00:14:06,820 --> 00:14:09,601
bunu kanıtlamak zorundadır, anlamına gelir.

332
00:14:09,601 --> 00:14:12,614
Ve bu bağlamda, bilim
doğal olarak muhafazakardır.

333
00:14:12,614 --> 00:14:15,696
Bilim camiasından birisini "Evet, bir şey biliyoruz, bu doğru"

334
00:14:15,696 --> 00:14:18,897
demeye ikna etmek oldukça zordur.

335
00:14:18,897 --> 00:14:21,393
Yani "paradigma kaymaları" kavramının

336
00:14:21,393 --> 00:14:22,990
popülaritesine karşın,

337
00:14:22,990 --> 00:14:24,274
gerçekte gördüğümüz,

338
00:14:24,274 --> 00:14:27,059
bilimsel düşüncede gerçek büyük değişimlerin

339
00:14:27,059 --> 00:14:30,779
bilim tarihinde görece olarak nadir olduğudur.

340
00:14:30,779 --> 00:14:34,342
Nihai olarak bu bizi bir fikre daha ulaştırır:

341
00:14:34,342 --> 00:14:38,050
Biliminsanları, kanıtları kollektif olarak değerlendiriyorsa,

342
00:14:38,050 --> 00:14:40,612
bu, tarihçileri, bilimin ne olduğu,

343
00:14:40,612 --> 00:14:42,031
bilimsel bilginin

344
00:14:42,031 --> 00:14:43,926
ne olduğu üzerine bir konsensus sorusuna

345
00:14:43,926 --> 00:14:45,860
odaklanmaya yöneltir:

346
00:14:45,860 --> 00:14:47,530
organize şüphecilik ve

347
00:14:47,530 --> 00:14:50,379
kollektif şüphecilik sürecinde

348
00:14:50,379 --> 00:14:53,063
bilimsel uzmanlar kanıtları inceleyip,

349
00:14:53,063 --> 00:14:54,988
bununla ilgili

350
00:14:54,988 --> 00:14:56,900
bir hükme vardılar mı?

351
00:14:56,900 --> 00:15:00,494
evet mi hayır mı?

352
00:15:00,494 --> 00:15:03,438
Öyleyse bilimsel bilgiyi, uzmanların konsensusu,

353
00:15:03,438 --> 00:15:05,660
uzlaşısı olarak düşünebiliriz.

354
00:15:05,660 --> 00:15:07,432
Bilimi de bir tür jüri

355
00:15:07,432 --> 00:15:09,010
olarak düşünebiliriz,

356
00:15:09,010 --> 00:15:11,524
ama çok özel bir tür jüri.

357
00:15:11,524 --> 00:15:13,628
Perilerinizden oluşan bir jüri değil,

358
00:15:13,628 --> 00:15:15,524
ucubelerden oluşan bir jüri.

359
00:15:15,524 --> 00:15:19,158
Doktoralı adamlar ve kadınlardan oluşan bir jüri,

360
00:15:19,158 --> 00:15:21,600
"suçlu" ya da "suçsuz" gibi

361
00:15:21,600 --> 00:15:23,290
sadece iki seçeneği olan

362
00:15:23,290 --> 00:15:25,975
geleneksel bir jüriye benzemez,

363
00:15:25,975 --> 00:15:29,376
bilim jürisinin bir kaç seçeneği vardır:

364
00:15:29,376 --> 00:15:32,160
Biliminsanları "Evet, bu doğrudur." diyebilirler,

365
00:15:32,160 --> 00:15:34,740
"Hayır, bu yanlış." diyebilirler

366
00:15:34,740 --> 00:15:37,280
ya da "Pekala, bu doğru olabilir,

367
00:15:37,280 --> 00:15:40,324
ancak daha fazla çalışmamız ve
daha çok kanıt toplamamız gerekli." diyebilirler,

368
00:15:40,324 --> 00:15:41,940
ya da "Doğru olabilir, ancak

369
00:15:41,940 --> 00:15:43,640
bu sorunun cevabını bilmiyoruz

370
00:15:43,640 --> 00:15:44,950
ve bunu bir kenara koyalım

371
00:15:44,950 --> 00:15:47,873
ve belki ileride tekrar döneriz" diyebilirler.

372
00:15:47,873 --> 00:15:51,875
Bu, biliminsanlarının "kolayca kontrol edilemeyen"
dedikleri şeydir.

373
00:15:51,875 --> 00:15:54,481
Ama bu da bizi nihai bir probleme götürür:

374
00:15:54,481 --> 00:15:57,419
Eğer bilim, biliminsanlarının anlattığı şeyse,

375
00:15:57,419 --> 00:15:59,960
bu da sadece otoriteye başvurmak değil midir?

376
00:15:59,960 --> 00:16:01,812
Ve bize okulda otoriteye başvurmanın

377
00:16:01,812 --> 00:16:04,249
mantık hatası olduğu öğretilmedi mi?

378
00:16:04,249 --> 00:16:07,281
Evet, işte modern bilimin paradoksu,

379
00:16:07,281 --> 00:16:09,553
sanırım tarihçilerin, filozofların ve

380
00:16:09,553 --> 00:16:12,154
sosyologların vardığı sonucun paradoksu:

381
00:16:12,154 --> 00:16:15,655
aslında bilim otoriteye başvurmaktır,

382
00:16:15,655 --> 00:16:19,431
ama bir bireyin otoritesine değil,

383
00:16:19,431 --> 00:16:21,830
ne kadar zeki olursa olsun,

384
00:16:21,830 --> 00:16:25,695
Platon yada Sokrates yada Einstein gibi.

385
00:16:25,695 --> 00:16:28,809
Kollektif grubun otoritesidir.

386
00:16:28,809 --> 00:16:31,795
Bir topluluğun bir çeşit ortak aklı olarak düşünebilirsiniz,

387
00:16:31,795 --> 00:16:35,321
ama çok özel bir tür topluluk.

388
00:16:35,321 --> 00:16:37,611
Bilim -tabii ki- otoriteye başvurur,

389
00:16:37,611 --> 00:16:39,861
ama herhangi bir bireye dayalı değildir,

390
00:16:39,861 --> 00:16:42,447
o birey olabileceği kadar zeki olsa da.

391
00:16:42,447 --> 00:16:44,548
Bu, belirli bir problem üzerinde çalışan

392
00:16:44,548 --> 00:16:47,130
biliminsanlarının kollektif bilgeliğine,

393
00:16:47,130 --> 00:16:48,738
kollektif bilgisine,

394
00:16:48,738 --> 00:16:51,455
kollektif çalışmasına dayanır.

395
00:16:51,455 --> 00:16:54,251
Biliminsanlarında bir tür "kollektif güvensizlik" vardır,

396
00:16:54,251 --> 00:16:56,451
şu "göster bana" kültürü,

397
00:16:56,451 --> 00:16:58,401
bu şirin bayanın arkadaşlarına

398
00:16:58,401 --> 00:17:01,483
kanıtlarını gösterdiği gibi.

399
00:17:01,483 --> 00:17:04,530
Tabii ki, bu insanlar biliminsanlarına
gerçekten benzemiyorlar

400
00:17:04,530 --> 00:17:09,108
çünkü fazlasıyla mutlu görünüyorlar.

401
00:17:09,108 --> 00:17:13,660
Tamam, bu beni varış noktama taşıyor.

402
00:17:13,660 --> 00:17:15,968
Çoğumuz sabah uyanırız.

403
00:17:15,968 --> 00:17:17,718
Çoğumuz arabalarımıza güveniriz.

404
00:17:17,718 --> 00:17:19,260
Pekala, bakın, şimdi düşünüyorum da,

405
00:17:19,260 --> 00:17:20,558
ben Manhattan'dayım, bu kötü bir benzetme oldu,

406
00:17:20,558 --> 00:17:23,382
ama Manhattan'da yaşamayan pek çok Amerikalı

407
00:17:23,382 --> 00:17:25,120
sabah uyanır ve arabalarına biner

408
00:17:25,120 --> 00:17:27,649
kontağı çevirirler ve arabaları çalışır

409
00:17:27,649 --> 00:17:29,650
ve muazzam çalışır.

410
00:17:29,650 --> 00:17:32,365
Modern ortomobil kolay kolay arıza yapmaz.

411
00:17:32,365 --> 00:17:35,148
Peki nasıl oluyor? Arabalar nasıl bu kadar iyi çalışıyor?

412
00:17:35,148 --> 00:17:37,652
Bu, Henry Ford'un dehası değil,

413
00:17:37,652 --> 00:17:40,743
ya da Karl Benz yada Elon Musk'ın da değil.

414
00:17:40,743 --> 00:17:42,885
Çünkü modern otomobil

415
00:17:42,885 --> 00:17:47,729
yüzlerce, binlerce hatta onbinlerce insanın

416
00:17:47,729 --> 00:17:49,509
yüzyılı aşkın çalışmasının

417
00:17:49,509 --> 00:17:50,845
bir ürünüdür.

418
00:17:50,845 --> 00:17:52,956
Modern otomobil,

419
00:17:52,956 --> 00:17:55,745
bir araba üzerinde çalışmış olan her adam ve kadının

420
00:17:55,745 --> 00:17:58,092
toplu emeğinin ve bilgeliğinin ve deneyiminin

421
00:17:58,092 --> 00:17:59,700
bir ürünüdür

422
00:17:59,700 --> 00:18:02,615
ve teknolojinin güvenilirliği, bu toplu çabanın

423
00:18:02,615 --> 00:18:05,298
bir sonucudur.

424
00:18:05,298 --> 00:18:07,715
Sadece Benz'in, Ford'un ve Musk'ın

425
00:18:07,715 --> 00:18:09,221
dehalarından değil,

426
00:18:09,221 --> 00:18:11,989
modern araba üzerinde çalışmış olan tüm insanların

427
00:18:11,989 --> 00:18:14,240
ortak akıl ve emeğinden

428
00:18:14,240 --> 00:18:15,910
istifade ettik.

429
00:18:15,910 --> 00:18:17,960
Ve bilimin doğrusu hep aynıdır,

430
00:18:17,960 --> 00:18:20,804
sadece bilim biraz daha yaşlanmıştır.

431
00:18:20,804 --> 00:18:23,378
temelde bilime güvenmek,

432
00:18:23,378 --> 00:18:26,052
teknolojiye güvenmekle

433
00:18:26,052 --> 00:18:30,039
ve deneyim dediğimiz bir şeye güvenmekle,

434
00:18:30,039 --> 00:18:32,317
esasen aynı şeydir.

435
00:18:32,317 --> 00:18:34,551
Ama bu herhangi bir şeye körü körüne inanmaktan

436
00:18:34,551 --> 00:18:36,921
daha fazla körü körüne olmamalıdır.

437
00:18:36,921 --> 00:18:39,762
Bilime güvenimiz de, bilimin kendisi gibi,

438
00:18:39,762 --> 00:18:41,335
kanıta dayanmalıdır

439
00:18:41,335 --> 00:18:43,177
ve bu da biliminsanlarının,
daha iyi iletişimciler

440
00:18:43,177 --> 00:18:45,225
haline gelmeleri gerektiği anlamına gelir.

441
00:18:45,225 --> 00:18:48,112
Bize sadece bildiklerini değil,
nasıl bildiklerini de

442
00:18:48,112 --> 00:18:49,840
açıklamak zorundadırlar

443
00:18:49,840 --> 00:18:53,730
ve bu da daha iyi dinleyiciler
olmaları gerektiği anlamına gelir.

444
00:18:53,730 --> 00:18:57,452
Çok çok teşekkürler.