WEBVTT

00:00:06.973 --> 00:00:09.763
Kada je grupa arheologa nedavno naišla

00:00:09.763 --> 00:00:13.003
na ljudske ostatke
stare nekih 15 000 godina,

00:00:13.003 --> 00:00:15.293
došli su do zanimljivog otkrića -

00:00:15.293 --> 00:00:19.122
zubi ovih drevnih ljudi
su bili prekriveni rupama.

00:00:19.122 --> 00:00:23.942
Njihov karijes je bio prouzrokovan
onim što nas muči i danas,

00:00:23.942 --> 00:00:27.964
određenim majušnim mikrobima
koji žive u našim ustima.

00:00:27.964 --> 00:00:30.512
Ovi mikrobi su sa nama
ubrzo nakon rođenja.

00:00:30.512 --> 00:00:34.063
Obično ih kao bebe
pokupimo iz majčinih usta.

00:00:34.063 --> 00:00:35.754
Kako nam zubi izbijaju,

00:00:35.754 --> 00:00:39.783
prirodno počinju da akumuliraju
kolonije bakterija.

00:00:39.783 --> 00:00:41.274
U zavisnosti od toga šta jedemo

00:00:41.274 --> 00:00:43.721
i naročito koliko šećera unosimo,

00:00:43.721 --> 00:00:48.303
određeni mikrobi se mogu
prenamnožiti i izazvati karijes.

00:00:48.303 --> 00:00:52.343
Ishrana bogata slatkom hranom
izaziva eksploziju bakterija

00:00:52.343 --> 00:00:55.994
pod nazivom mutans streptokoke
u našim ustima.

00:00:55.994 --> 00:00:58.874
Kao i ljudi, ovi mikroorganizmi vole šećer

00:00:58.874 --> 00:01:03.156
i koriste ga kao molekularni
gradivni blok i izvor energije.

00:01:03.156 --> 00:01:04.503
Dok jedu šećer,

00:01:04.503 --> 00:01:07.754
bakterije stvaraju nusproizvode
u obliku kiselina,

00:01:07.754 --> 00:01:09.894
kao što je mlečna kiselina.

00:01:09.894 --> 00:01:13.144
Mutans streptokoke
su otporne na ovu kiselinu,

00:01:13.144 --> 00:01:16.154
ali, nažalost, naši zubi nisu.

00:01:16.154 --> 00:01:20.404
Iako je svaki ljudski zub obložen
otpornim zaštitnim slojem gleđi,

00:01:20.404 --> 00:01:23.093
ona ne može da se nosi sa kiselinom

00:01:23.093 --> 00:01:27.954
koja vremenom slabi zaštitni sloj
i rastapa minerale kalcijuma.

00:01:27.954 --> 00:01:31.575
Kiselina postepeno utire put bakterijama

00:01:31.575 --> 00:01:35.946
u drugi sloj naših zuba
koji se zove dentin.

00:01:35.946 --> 00:01:40.195
Pošto su krvni sudovi i živci
u našim zubima usađeni duboko,

00:01:40.195 --> 00:01:43.785
u ovom stadijumu,
karijes koji se širi nas ne boli.

00:01:43.785 --> 00:01:46.115
Ipak, ako se oštećenje
proširi dalje od dentina,

00:01:46.115 --> 00:01:48.376
invazija bakterija napreduje

00:01:48.376 --> 00:01:52.676
i izaziva nepodnošljiv bol
dok živci postaju izloženi.

00:01:52.676 --> 00:01:55.665
Bez lečenja se ceo zub može inficirati

00:01:55.665 --> 00:01:57.156
i vađenje može biti neophodno,

00:01:57.156 --> 00:02:00.586
a sve zbog tih bakterija-šećeroljubaca.

00:02:00.586 --> 00:02:02.505
Što više šećera naša hrana sadrži,

00:02:02.505 --> 00:02:04.895
naši zubi su više izloženi riziku.

00:02:05.685 --> 00:02:09.706
Ipak, malo je verovatno da su
ti pećinski ljudi uživali u slatkišima.

00:02:09.706 --> 00:02:11.867
Pa, od čega su oni dobijali karijes?

00:02:11.867 --> 00:02:16.135
U ishrani bogatoj mesom postojao je
veoma mali rizik za nastajanje karijesa

00:02:16.135 --> 00:02:19.156
jer posno meso sadrži veoma malo šećera,

00:02:19.156 --> 00:02:22.285
ali to nije sve što su naši preci jeli.

00:02:22.285 --> 00:02:26.905
Pećinski ljudi su takođe konzumirali
korenasto povrće, koštunice i žitarice,

00:02:26.905 --> 00:02:29.670
koje sve sadrže ugljene hidrate.

00:02:29.670 --> 00:02:32.027
U kontaktu sa enzimima iz pljuvačke

00:02:32.027 --> 00:02:35.645
ugljeni hidrati se razgrađuju
na proste šećere,

00:02:35.645 --> 00:02:40.575
koji mogu postati hrana
onim proždrljivim bakterijama iz usta.

00:02:40.575 --> 00:02:44.376
Iako su drevni ljudi zaista jeli
manje šećera u poređenju sa nama,

00:02:44.376 --> 00:02:47.612
njihovi zubi su ipak bili izloženi šećeru.

00:02:47.612 --> 00:02:50.696
To ipak ne znači da nisu
bili sposobni da leče karijes.

00:02:50.696 --> 00:02:54.638
Arheološki ostaci pokazuju
da su pre 14 000 godina

00:02:54.638 --> 00:03:00.239
ljudi već koristili naoštren kremen
za uklanjanje delova trulih zuba.

00:03:00.239 --> 00:03:03.037
Drevni ljudi su čak pravili
rudimentarne bušilice

00:03:03.037 --> 00:03:06.018
da bi poravnali hrapave rupe
koje bi nastajale

00:03:06.018 --> 00:03:10.179
i pčelinji vosak za punjenje rupa
koji je bio nalik modernim plombama.

00:03:10.179 --> 00:03:13.387
Danas imamo prefinjenije metode i alate,

00:03:13.387 --> 00:03:16.117
što je dobro jer moramo da se borimo

00:03:16.117 --> 00:03:20.010
i protiv naših štetnih
prehrambenih navika i opsesije šećerom.

00:03:20.010 --> 00:03:24.559
Nakon Industrijske revolucije
pojava karijesa kod ljudi se jako povećala

00:03:24.559 --> 00:03:27.428
jer smo odjednom imali tehnološka otkrića

00:03:27.428 --> 00:03:31.209
koja su omogućavala da prerađeni šećer
bude jeftiniji i dostupan.

00:03:31.209 --> 00:03:36.918
Danas neverovatan procenat od 92 posto
odraslih Amerikanaca ima karijes.

00:03:36.918 --> 00:03:39.947
Neki ljudi su podložniji
karijesu zbog gena

00:03:39.947 --> 00:03:42.998
koji mogu da prouzrokuju izvesne slabosti
kao što je mekša gleđ,

00:03:42.998 --> 00:03:46.928
ali, u večini slučajeva, unošenje
velikih količina šećera je krivac.

00:03:46.928 --> 00:03:50.218
Ipak, razvili smo druge načine
smanjenja nastajanja karijesa

00:03:50.218 --> 00:03:53.580
osim smanjenja unošenja šećera i skroba.

00:03:53.580 --> 00:03:56.630
U većini pasta za zube i mnogim vodovodima

00:03:56.630 --> 00:03:59.098
koristimo male količine fluorida.

00:03:59.098 --> 00:04:02.889
To ojačava zube
i podstiče razvoj kristala gleđi

00:04:02.889 --> 00:04:06.470
koji grade odbrambeni sistem
zuba protiv kiseline.

00:04:06.470 --> 00:04:08.020
Kada se karijes pojavi

00:04:08.020 --> 00:04:11.909
koristimo plombe da popunimo
i zatvorimo inficirano područje,

00:04:11.909 --> 00:04:13.989
čime sprečavamo pogoršanje.

00:04:13.989 --> 00:04:18.120
Najbolji način da se izbegne karijes
je, i dalje, smanjivanje unosa šećera

00:04:18.120 --> 00:04:20.151
i dobra higijena zuba

00:04:20.151 --> 00:04:23.051
da bismo se rešili bakterija
i njihovih izvora hrane.

00:04:23.051 --> 00:04:24.900
To uključuje redovno pranje zuba,

00:04:24.900 --> 00:04:25.959
upotrebu konca za zube

00:04:25.959 --> 00:04:27.160
i izbegavanje šećera,

00:04:27.160 --> 00:04:28.003
skroba

00:04:28.003 --> 00:04:31.551
i lepljive hrane koja se zadržava
na zubima između obroka.

00:04:31.551 --> 00:04:36.050
Kolonije mikroba-šećeroljubaca
u vašim ustima će se postepeno smanjiti.

00:04:36.050 --> 00:04:38.102
Za razliku od pećinskih ljudi iz prošlosti

00:04:38.102 --> 00:04:39.932
danas posedujemo znanje potrebno

00:04:39.932 --> 00:04:41.950
da se izbegne katastrofa
vezana za karijes.

00:04:41.950 --> 00:04:43.700
Treba samo da ga upotrebimo.