1
00:00:07,123 --> 00:00:09,203
Археологичдын багийнхан

2
00:00:09,203 --> 00:00:13,003
15000 жилийн өмнөх
хүний үлдэгдэл яс олоод

3
00:00:13,003 --> 00:00:15,293
нэгэн хачирхалтай зүйлийг олж мэджээ.

4
00:00:15,293 --> 00:00:19,122
Эдгээр эртний хүмүүсийн шүд нь
ихэнх нь цоорсон байжээ.

5
00:00:19,122 --> 00:00:23,942
Цоорлын шалтгаан нь
өнөөг хүртэл биднийг шаналгасаар буй

6
00:00:23,942 --> 00:00:28,034
амны хөндийн бичил нянгууд ажээ.

7
00:00:28,034 --> 00:00:30,492
Эдгээр нянгууд төрсөн
цагаас бидэнтэй хамт байдаг ба

8
00:00:30,492 --> 00:00:34,313
хүүхэд байхад ээжийн амаар 
дамжуулан авдаг.

9
00:00:34,313 --> 00:00:35,924
Түүнчлэн бидний шүд
цухуйх явцдаа

10
00:00:35,924 --> 00:00:39,943
аяндаа олон тооны бактеруудыг
цуглуулж эхэлдэг.

11
00:00:39,943 --> 00:00:41,194
Бидний юу иддэгээс

12
00:00:41,194 --> 00:00:43,621
ялангуяа хэр хэмжээний
чихэр хэрэглэхээс хамааран

13
00:00:43,621 --> 00:00:48,493
тодорхой нянгууд олноор үржиж
шүдний цоорлыг үүсгэдэг.

14
00:00:48,493 --> 00:00:52,343
Чихэр ихтэй хүнс хэрэглэх нь
бактери үржих гол шалтгаан болдог ба

15
00:00:52,343 --> 00:00:55,994
эдгээр бактерийг
стрептококк мутанс гэнэ.

16
00:00:55,994 --> 00:00:58,874
Энэхүү жижиг биетүүд яг л хүнтэй адил
чихрэнд дуртай ба

17
00:00:58,874 --> 00:01:03,306
чихрийг үүрээ барихад болон
эрчим хүч үүсгэхэд ашигладаг.

18
00:01:03,306 --> 00:01:04,653
Чихэр хэрэглэх явцдаа

19
00:01:04,653 --> 00:01:07,944
тухайн бактерууд сүүний хүчил гэх мэт
хүчиллэг хэлбэрийн

20
00:01:07,944 --> 00:01:09,894
дайвар бүтээгдэхүүн үүсгэнэ.

21
00:01:09,894 --> 00:01:13,144
Стрептококк мутанс нь
энэхүү хүчилд тэсвэртэй боловч

22
00:01:13,144 --> 00:01:16,314
харамсалтай нь бидний шүд
тэсвэртэй биш.

23
00:01:16,314 --> 00:01:20,404
Хэдийгээр бидний шүд хатуу, паалан
гадаргаар хучигдсан байдаг ч

24
00:01:20,404 --> 00:01:22,803
энэ нь хүчилд тэсвэртэй биш байдаг юм.

25
00:01:22,803 --> 00:01:28,154
Хүчил нь шүдний гадаргууг нимгэлж,
шүдэн дэх кальцийг өөртөө уусгадаг.

26
00:01:28,154 --> 00:01:31,575
Улмаар тэрхүү хүчил нь шүдний
хоёр дахь давхарга болох дентин рүү

27
00:01:31,575 --> 00:01:35,576
нэвчиж бактериудад зам
тавьж өгдөг.

28
00:01:35,576 --> 00:01:40,195
Шүдний судас болон мэдрэлүүд нь
шүдний гүнд оршдог учраас

29
00:01:40,195 --> 00:01:43,875
бид цоорлын энэ үед
ямар ч өвдөлт мэдэрдэггүй байна.

30
00:01:43,875 --> 00:01:46,045
Гэвч хэрвээ энэхүү
бактерийн хүчил

31
00:01:46,045 --> 00:01:48,376
дентиний давхаргаас цааш тархвал

32
00:01:48,376 --> 00:01:52,856
шүдний мэдрэлүүдэд хүрч
хүчтэй өвдөлтийг бий болгоно.

33
00:01:52,856 --> 00:01:55,335
Хэрвээ эмчлэхгүй бол шүд
бүхэлдээ хорхойтож

34
00:01:55,335 --> 00:01:57,346
тэр чигээр нь авахад хүрч болно.

35
00:01:57,346 --> 00:02:00,586
Энэ бүгд чихрэнд
дуртай өнөөх бактериудаас болдог.

36
00:02:00,586 --> 00:02:02,505
Хоолон дахь чихрийн хэмжээ
их байх тусам

37
00:02:02,505 --> 00:02:05,115
бид шүдээ өндөр эрсдэлд
оруулж байдаг.

38
00:02:05,115 --> 00:02:09,826
Гэхдээ агуйн хүмүүс харьцангуй бага
чихэр иддэг байсан байх.

39
00:02:09,826 --> 00:02:11,977
Тэгвэл тэдний шүдний цоорлын
шалтгаан юу байв?

40
00:02:11,977 --> 00:02:16,135
Хар маханд маш бага хэмжээний
чихэр агуулагддаг учир

41
00:02:16,135 --> 00:02:19,256
мах их иддэг хүмүүст шүд цоорох
эрсдэл бага байдаг.

42
00:02:19,256 --> 00:02:22,285
Гэвч эртний хүмүүс ганцхан
махаар хооллож байгаагүй юм.

43
00:02:22,285 --> 00:02:27,285
Агуйн хүмүүс үндэстэй ногоо,
самар, үр тариа гэх мэт

44
00:02:27,285 --> 00:02:29,830
нүүрс ус агуулсан зүйлсээр
хооллодог байж.

45
00:02:29,830 --> 00:02:32,027
Нүүрс ус нь шүлсэн дэх энзимтэй
холилдмогц

46
00:02:32,027 --> 00:02:35,645
энгийн чихэр болон задарч

47
00:02:35,645 --> 00:02:40,105
тэдгээр нь амны бактериудын
тэжээл болдог байна.

48
00:02:40,105 --> 00:02:44,376
Тэгэхээр эртний хүмүүс биднээс харьцангуй
бага хэмжээний чихэр иддэг байсан ч

49
00:02:44,376 --> 00:02:47,392
шүд нь сахараас болж
цоорсоор байсан байна.

50
00:02:47,392 --> 00:02:50,666
Гэвч энэ нь тэднийг цоорлоо 
эмчилдэггүй байсан гэсэн үг биш юм.

51
00:02:50,666 --> 00:02:54,638
Археологийн олдвороос үзэхэд
14000 жилийн өмнө,

52
00:02:54,638 --> 00:03:00,549
хүмүүс хорхойтсон шүдийг авахын тулд
үзүүрлэсэн цахиур чулууг ашиглаж байжээ.

53
00:03:00,549 --> 00:03:02,917
Эртний хүмүүс тэр бүү хэл
шүд авсны дараа үлдэх

54
00:03:02,917 --> 00:03:06,018
зайг өрмөөр тэгшилж,
яг орчин үеийнх шиг

55
00:03:06,018 --> 00:03:10,369
зөгийн лав ашиглан шүдийг
ломбоддог байсан байна.

56
00:03:10,369 --> 00:03:13,387
Орчин үед бид хавьгүй дэвшилтэт
техник, хэрэгслийг ашигладаг.

57
00:03:13,387 --> 00:03:17,877
Энэ нь азтай хэрэг юм. Яагаад гэвэл
бид аюултай, чихрийн хэт хэрэглээний

58
00:03:17,877 --> 00:03:20,180
хэв маягтайгаа тэмцэх хэрэгтэй билээ.

59
00:03:20,180 --> 00:03:23,949
Аж үйлдвэрийн хувьсгалын дараа
шүдний цооролтой хүмүүс эрс нэмэгдсэн ба

60
00:03:23,949 --> 00:03:27,308
гол шалтгаан нь технологийн дэвшил
нь чихэр илүү хямд бөгөөд

61
00:03:27,308 --> 00:03:31,209
хүртээмжтэй болсонтой холбоотой.

62
00:03:31,209 --> 00:03:36,348
Өнөөдөр нийт Америкчуудын 92% нь
шүдний цооролттой.

63
00:03:36,348 --> 00:03:39,427
Зарим хүмүүс генээс шалтгаалсан
зөөлөн энамел зэргээс болж

64
00:03:39,427 --> 00:03:42,998
шүд нь илүү амархан цоордог байна.

65
00:03:42,998 --> 00:03:46,928
Гэвч ихэнхдээ чихрийг хэт их
хэрэглэснээс болох нь бий.

66
00:03:46,928 --> 00:03:50,218
Түүнчлэн бид чихэр, цардуулын хэрэглээг
багасгахаас өөр

67
00:03:50,218 --> 00:03:53,750
шүд цоорлыг багасгах 
аргуудыг нээж илрүүлсэн юм.

68
00:03:53,750 --> 00:03:56,630
Ихэнх шүдний оо болон усны танкууд

69
00:03:56,630 --> 00:03:59,328
маш бага хэмжээний фотор агуулдаг.

70
00:03:59,328 --> 00:04:03,109
Энэ нь шүдийг бат бэх болгож
бактерийн хүчлийн эсрэг тэмцдэг

71
00:04:03,109 --> 00:04:06,470
шүдний паалангийн өсөлтийг
дэмждэг.

72
00:04:06,470 --> 00:04:08,020
Шүд цоормогц

73
00:04:08,020 --> 00:04:11,909
бид тухайн шүдээ ломбодож,
халдвар авсан хэсгийг хаан,

74
00:04:11,909 --> 00:04:13,989
муудахаас нь өмнө
урьдчилан сэргийлдэг.

75
00:04:13,989 --> 00:04:18,120
Шүд цоорлоос сэргийлэх хамгийн сайн
арга нь чихрийн хэрэглээг багасгаж,

76
00:04:18,120 --> 00:04:20,151
хоолны үлдэгдэл, бактерийг
устгахын тулд

77
00:04:20,151 --> 00:04:23,051
амны хөндийн эрүүл ахуйг
сайн сахих явдал юм.

78
00:04:23,051 --> 00:04:24,900
Үүнд тогтмол шүдээ угаах

79
00:04:24,900 --> 00:04:25,909
утсаар цэвэрлэх,

80
00:04:25,909 --> 00:04:27,160
чихэр,

81
00:04:27,160 --> 00:04:28,003
цардуул ихтэй

82
00:04:28,003 --> 00:04:31,671
болон шүдэнд наалдамтгай хоол хүнсээс
татгалзах зэрэг орно.

83
00:04:31,671 --> 00:04:36,050
Яваандаа аман доторх чихрээр
хооллогч нянгууд устах болно.

84
00:04:36,050 --> 00:04:38,102
Эртний агуйн хүнээс ялгаатай нь

85
00:04:38,102 --> 00:04:42,150
бидэнд шүд цооролтоос сэргийлэх
мэдлэг хангалттай байгаа.

86
00:04:42,150 --> 00:04:44,420
Бид харин үүнийг ашиглах хэрэгтэй.