WEBVTT

00:00:07.123 --> 00:00:09.763
لەو دواییانەدا کاتێك کۆمەڵەیەك
لە شوێنەوارناسەکان

00:00:09.763 --> 00:00:13.003
هەندێك پاشماوەی مرۆڤیان دۆزییەوە
کە هی ١٥،٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا بوو،

00:00:13.003 --> 00:00:15.293
هەڵسان بە دۆزینەوەیەکی بە بایەخ.

00:00:15.293 --> 00:00:19.122
ددانی ئەو مرۆڤە کۆنانە
کون کون بوون.

00:00:19.122 --> 00:00:23.942
هۆکاری کلۆر بوونی ددانیان
هەمان هۆکارەکانی ئەمڕۆن،

00:00:23.942 --> 00:00:28.124
میکرۆبە زۆر بچوکە دیاریکراوەکان
کە لەناو دەمماندا دەژین.

00:00:28.124 --> 00:00:30.512
دوای لە دایکبوونمان، ئەم میکرۆبانەش
لە دایک دەبن.

00:00:30.512 --> 00:00:34.313
ئێمە ئاساییانە لە دەمی دایکمانەوە وەکو
منداڵە ساواکان هەڵیان دەگرین.

00:00:34.313 --> 00:00:35.924
کاتێك ددانەکانمان سەرهەڵدەدەن،

00:00:35.924 --> 00:00:39.943
ئەوان سروشتیانە دەست دەکەن بە
دروستکردنی چەند کۆمەڵەیەك لە بەکتریا.

00:00:39.943 --> 00:00:41.194
پشت بەست بەوەی دەیخۆین،

00:00:41.194 --> 00:00:43.621
و بە دیاریکراوی چەند شەکر بەکاردێنین،

00:00:43.621 --> 00:00:48.493
هەندێک میکرۆبەکان دەتوانن بەڕێژەیەکی 
زۆر زیاد بکەن و ببنە هۆی کلۆری.

00:00:48.493 --> 00:00:52.343
سیستەمی خۆراکی کە ڕێژەیەکی شەکری بەرزی 
هەبێت دەبێتە هۆی تەقینەوەی بەکتریا

00:00:52.343 --> 00:00:55.994
کە پێی دەگوترێت گرێی گۆیی گۆڕاو
لە ناو دەمماندا.

00:00:55.994 --> 00:00:58.874
وەکو مرۆڤەکان، ئەو ئۆرگانیزمە بچووکانە
حەز بە شەکر دەکەن،

00:00:58.874 --> 00:01:03.306
وەکو پارچەی بنیاتنانی گەردیلەیی 
و سەرچاوەی وزە بەکاری دەهێنن.

00:01:03.306 --> 00:01:04.653
کاتێك بەکاری دەهێنن،

00:01:04.653 --> 00:01:07.944
بەکتریا بەرهەمە ناوەندییەکان پێک دێنێت
لەسەر شێوەی ترشەکان،

00:01:07.944 --> 00:01:09.894
وەکو ترشی لاکتیك (ترشی شیر).

00:01:09.894 --> 00:01:13.144
گرێیە گۆییە گۆڕاوەکان 
بەرگری دەکەن لەو ترشانە،

00:01:13.144 --> 00:01:16.314
بەڵام بە داخەوە، ددانەکانمان ئەوە ناکەن.

00:01:16.314 --> 00:01:20.404
کاتێك ددانی هەر مرۆڤێك ڕووپۆشکراوە
بە توێژاڵێکی پتەو، پارێزەری مینای ددان،

00:01:20.404 --> 00:01:22.803
ئەوە بۆ ترش گونجاو نییە.

00:01:22.803 --> 00:01:28.154
بە تێپەڕینی کات قەڵغانەکەی دادەخورێنێت،
خوێیە کالسیۆمییەکەی دادەشۆرێت.

00:01:28.154 --> 00:01:31.575
بەهێواشی، ترش ڕێگە بۆ بەکتریا دەکاتەوە

00:01:31.575 --> 00:01:35.576
بەناو توێژاڵی دووەمی ددان
پێی دەگوترێت کەڵبە.

00:01:35.576 --> 00:01:40.195
کاتێك خوێنبەرەکان و دەمارەکان لە
ددانەکانماندا بە قوڵی لەناوەوە بەرگکراون،

00:01:40.195 --> 00:01:43.875
لەو قۆناغەدا،
فراوانبوونی کلۆر بە ئازار نییە.

00:01:43.875 --> 00:01:46.045
بەڵام ئەگەر زیانەکە لەولای
کەڵبەکە فراوان بوو،

00:01:46.045 --> 00:01:48.376
پێشکەوتنی هێرشە بەکتریاییەکە

00:01:48.376 --> 00:01:52.856
دەنێتە هۆی ئازارێکی سەخت
دەمارەکان دەردەکەون.

00:01:52.856 --> 00:01:55.665
بەبێ چارەسەرکردن، دەکرێت تەواوی 
ددانەکە ژەهراوی ببێت

00:01:55.665 --> 00:01:57.346
و پێویست بە دەرهێنانی بکات

00:01:57.346 --> 00:02:00.586
هەمووی بەهۆی ئەو بەکتریا شەکر ویستانە.

00:02:00.586 --> 00:02:02.505
هەتا خواردنەکانمان زیاتر شەکر تێدا بێت،

00:02:02.505 --> 00:02:04.895
زیاتر ددانەکانمان لە مەترسیدا دەبن.

00:02:04.895 --> 00:02:09.826
ئەو پیاوانەی ئەشکەوت بە دەگمەن سەرقاڵ
بوون بە مامەڵە شەکرییەکان، هەرچۆنێك بێت،

00:02:09.826 --> 00:02:11.977
کەواتە چی بۆتە هۆکاری کلۆری ئەوان؟

00:02:11.977 --> 00:02:16.135
لە سیستەمە خۆراکیە پڕ گۆشتەکاندا،
مەترسی گەشەکردنی کلۆری زۆر کەم بوو

00:02:16.135 --> 00:02:19.256
چونکە گۆشتی کەم چەوری
ڕێژەیەکی زۆر کەم شەکر لەخۆ دەگرێت،

00:02:19.256 --> 00:02:22.285
بەڵام ئەوە هەموو شتێك نییە کە
بابو باپیرانمان زوو خواردوویانە.

00:02:22.285 --> 00:02:27.285
پیاوانی ئەشکەوت بەهەمان شێوە سەوزە 
ڕەگییەکان، چەرەسات، و دانەوێڵەیان خواردووە

00:02:27.285 --> 00:02:29.830
کە هەموو ئەوانە کاربۆهیدرایت لەخۆ دەگرن.

00:02:29.830 --> 00:02:32.027
کاتێك ڕووبەڕووی ئەنزیمەکانی لیك دەبێتەوە،

00:02:32.027 --> 00:02:35.645
کاربۆهیدرایتەکان بۆ شەکری سادەتر شیدەبنەوە

00:02:35.645 --> 00:02:40.105
کە دەتوانن ببن ئالیك بۆ 
ئەو بەکتریا برسیانەی دەم.

00:02:40.105 --> 00:02:44.376
کەواتە سەرەڕای ئەوەی مرۆڤی کۆن شەکری
کەمتریان خواردووە بە بەراورد بە ئێمە،

00:02:44.376 --> 00:02:47.392
ددانەکانیان بەرکەوتەیان لەگەڵ
شەکر هەر هەبووە.

00:02:47.392 --> 00:02:50.666
هەرچەنە ئەوە ناگەیەنێت کە توانایان نەبووە
چارەسەری کلۆریەکەیان بکەین.

00:02:50.666 --> 00:02:54.638
پاشماوە شوێنەواریەکان ئەوە نیشان دەدات کە
نزیکی ١٤,٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا،

00:02:54.638 --> 00:03:00.549
مرۆڤەکان بەردی تیژکراویان بەکار هێناوە بۆ
لابردنی چەند پارچەیەك لە ددانی خراپ بوو.

00:03:00.549 --> 00:03:02.917
هەروەها ئەوان هەڵکۆڵەری
سەرەتاییان دروستکردووە

00:03:02.917 --> 00:03:06.018
بۆ لووس کردنی کونە زبرە جێماوەکان

00:03:06.018 --> 00:03:10.369
و مۆمی هەنگ بۆ پڕکردنەوەی کلۆریەکان
وەکو ئەمڕۆ.

00:03:10.369 --> 00:03:13.387
ئەمڕۆ، ئێمە ژمارەیەکی زۆر
تەکنیک و ئامێری کارامەمان هەیە،

00:03:13.387 --> 00:03:17.877
کە وەکو سامانە چونکە ئێمە پێویستە بە
هەمان شێوە مامەڵە بکەین لەگەڵ زیانەکانمان،

00:03:17.877 --> 00:03:20.180
و شێوەکانی بەکارهێنانی شەکر.

00:03:20.180 --> 00:03:24.559
دوای شۆڕشی پیشەسازی، ڕێژەی 
توشبوونی مرۆڤ بە کلۆری ددان زیادی کرد

00:03:24.559 --> 00:03:27.308
چونکە لەناکاو
پێشکەوتنی تەکنەلۆجیمان هەبوو

00:03:27.308 --> 00:03:31.209
کە وای کرد شەکری دووبارە بووەوە
هەرزانتر بێت و دەست بکەوێت

00:03:31.209 --> 00:03:37.058
ئەمڕۆ، ٩٢% کەسە پێگەشتووە ئەمریکییەکان
کلۆریان هەیە لە ددانەکانیان دا.

00:03:37.058 --> 00:03:39.947
هەندێك مرۆڤ زیاتر ئەگەری توشبوون
بە کلۆری هەیە بەهۆی جیناتەوە

00:03:39.947 --> 00:03:42.998
کە ڕەنگە ببێتە هۆی لاوازی تەواو،
وەکو مینای ددانی لووستر،

00:03:42.998 --> 00:03:46.928
بەڵام زۆربەی تاوانەکە دەکەوێتە
سەر بەکارهێنانی ڕێژەی زۆری شەکر.

00:03:46.928 --> 00:03:50.218
لەگەڵ ئەوەشدا، ئێمە رێگەی دیکەمان 
دۆزیەوە بۆ بچوک کردنەوەی کلۆری

00:03:50.218 --> 00:03:53.750
سەرەڕای کەمکردنەوەی 
بڕی وەرگیراو لە شەکر و نیشاستە.

00:03:53.750 --> 00:03:56.630
لە زۆربەی هەویرەکانی ددان 
و زۆربەی سامانەکانی ئاودا،

00:03:56.630 --> 00:03:59.328
ئێمە بڕێکی کەم لە فلۆرید بەکار دەهێنین.

00:03:59.328 --> 00:04:03.109
ئەوە ددانەکە بەهێز دەکات و
هانی گەشەکردنی بلوری مینا دەدات

00:04:03.109 --> 00:04:06.470
کە پاڵپشتی بەرگری ددانەکە دەکات دژ بە ترش.

00:04:06.470 --> 00:04:08.020
کاتێك کلۆریەکە زیاد دەکات،

00:04:08.020 --> 00:04:11.909
ئێمە پڕکەرەوەی ددان بەکاردێنین بۆ
پڕکردنەوە و داخستنی ناوچە توش بووەکە،

00:04:11.909 --> 00:04:13.989
ئەمە ڕێ دەگرێت لە خراپتر بوونیان.

00:04:13.989 --> 00:04:18.120
باشترین ڕێگە بۆ خۆ دوورخستنەوە لە کلۆری
هەر کەمکردنەوەی بڕی وەرگیراوی شەکر

00:04:18.120 --> 00:04:20.151
و پاراستنی و خاوێندکردنەوەی ددانەکانە

00:04:20.151 --> 00:04:22.971
بۆ ڕزگار بوون لە بەکتریا
و سەرچاوەکانی خواردنیان.

00:04:22.971 --> 00:04:24.900
ئەوەش شوشتنی ڕێکوپێکی ددانی پێویستە
وەکو

00:04:24.900 --> 00:04:25.909
پاککردنەوە بە پەت،

00:04:25.909 --> 00:04:27.160
خۆپاراستن لە شەکر و

00:04:27.160 --> 00:04:28.003
نیشاستە و

00:04:28.003 --> 00:04:31.671
و خواردنە لکێنەرەکان کە کە دەلکێت
بە ددانەکاتەوە لە نێوان ژەمەکاندا.

00:04:31.671 --> 00:04:36.050
بەهێواشی، ڕێژەی میکرۆبە شەکر-
-ویستەکان لە ناو دەمتدا کەم دەبێتەوە.

00:04:36.050 --> 00:04:38.102
جیاواز لە پیاوانی ئەشکەوتی جاری جاران،

00:04:38.102 --> 00:04:41.950
ئەمڕۆ ئێمە زانیاری پێویستمان هەیە
بۆ خۆ دوورگرتن لە کارەساتی کلۆری.

00:04:41.950 --> 00:04:43.700
تەنها پێویستە بەکاری بهێنین.