WEBVTT 00:00:00.000 --> 00:00:02.000 Den Bosch'da doğdum, 00:00:02.000 --> 00:00:05.000 ressam Hieronymus Bosch'un adını aldığı yerde. 00:00:05.000 --> 00:00:07.000 15. yy'da yaşamış bu ressama 00:00:07.000 --> 00:00:10.000 hep hayranlık duydum. 00:00:10.000 --> 00:00:12.000 Ahlakla ilgili olarak bu ressamın ilginç yanı 00:00:12.000 --> 00:00:15.000 dinin etkisinin azaldığı bir çağda yaşadı 00:00:15.000 --> 00:00:17.000 ve bence din olmadan 00:00:17.000 --> 00:00:19.000 ya da daha az olduğunda 00:00:19.000 --> 00:00:22.000 topluma ne olacağını merak ediyordu. 00:00:22.000 --> 00:00:25.000 Ve bu ünlü resmini yaptı. "Dünyevi Zevklerin Bahçesinde". 00:00:25.000 --> 00:00:27.000 Bazıları bunu 00:00:27.000 --> 00:00:29.000 Düşüş'ten önce insanlık 00:00:29.000 --> 00:00:32.000 veya Düşüş olmadan insanlık olarak yorumladı. 00:00:32.000 --> 00:00:34.000 İnsan düşünmeden edemiyor, 00:00:34.000 --> 00:00:37.000 bilginin meyvesini tatmasaydık ne olurdu 00:00:37.000 --> 00:00:40.000 ve nasıl bir ahlak anlayışımız olurdu? NOTE Paragraph 00:00:40.000 --> 00:00:42.000 Daha sonra öğrenciyken, 00:00:42.000 --> 00:00:44.000 daha farklı bir bahçeye gittim, 00:00:44.000 --> 00:00:47.000 Arnhem'de şempanzeleri tuttuğumuz 00:00:47.000 --> 00:00:49.000 bir zooloji bahçesi. 00:00:49.000 --> 00:00:51.000 Bu bir bebek şempanzeyle genç yaştaki ben. 00:00:51.000 --> 00:00:54.000 (Gülüşmeler) 00:00:54.000 --> 00:00:56.000 Burada şempanzelerin güce aç 00:00:56.000 --> 00:00:59.000 olduklarını fark ettim ve bununla ilgili bir kitap yazdım. 00:00:59.000 --> 00:01:02.000 Bu sıralarda hayvanlarla ilgili araştırmalar 00:01:02.000 --> 00:01:04.000 saldırganlığa ve rakabete odaklanmıştı. 00:01:04.000 --> 00:01:06.000 İnsanlar da dahil olmak üzere 00:01:06.000 --> 00:01:08.000 hayvanlar aleminin bir resmini çizdim, 00:01:08.000 --> 00:01:10.000 derinliklerimizde rekabetçiyiz, 00:01:10.000 --> 00:01:12.000 agresifiz, 00:01:12.000 --> 00:01:15.000 yani özünde kendi çıkarlarımız için çabalıyoruz. 00:01:15.000 --> 00:01:17.000 Bu kitabımın piyasaya sürülüşü. 00:01:17.000 --> 00:01:19.000 Şempanzelerin ne kadar okuduklarını bilmiyorum, 00:01:19.000 --> 00:01:22.000 ama kitabımla gayet ilgili duruyorlar. NOTE Paragraph 00:01:24.000 --> 00:01:26.000 Güçle, baskınlıkla, saldırganlıkla, vs. ilgili 00:01:26.000 --> 00:01:28.000 bu araştırmaları yaparken, 00:01:28.000 --> 00:01:30.000 şempanzelerin kavga ettikten sonra 00:01:30.000 --> 00:01:33.000 barıştıklarını keşfettim. 00:01:33.000 --> 00:01:36.000 Burada kavga etmiş iki erkek görüyorsunuz. 00:01:36.000 --> 00:01:39.000 Sonra bir ağaçta biri diğerine elini uzatıyor. 00:01:39.000 --> 00:01:42.000 Bu resme ikinci baktığımda, ağacın çatalında buluştular, 00:01:42.000 --> 00:01:44.000 öpüşüp barıştılar. NOTE Paragraph 00:01:44.000 --> 00:01:46.000 Bu bir hayli ilginç, 00:01:46.000 --> 00:01:49.000 çünkü o zamanlar her şey rekabet ve saldırganlıkla ilgiliydi, 00:01:49.000 --> 00:01:51.000 yani bu pek de mantıklı gelmiyordu. 00:01:51.000 --> 00:01:53.000 Önemli olan şey kazanıp kaybetmek. 00:01:53.000 --> 00:01:55.000 Bir kavgadan sonra niye barışasınız ki? 00:01:55.000 --> 00:01:57.000 Bu hiç de mantıklı değil. 00:01:57.000 --> 00:02:00.000 Pigme şempanzeleri böyle yapıyor. Pigme şempanzeleri her şeyi seksle yapıyor. 00:02:00.000 --> 00:02:02.000 Seksle de barışıyorlar. 00:02:02.000 --> 00:02:04.000 Ancak temel prensip tamamen aynı. 00:02:04.000 --> 00:02:06.000 Prensip şu ki 00:02:06.000 --> 00:02:08.000 değer verdiğiniz bir ilişki 00:02:08.000 --> 00:02:10.000 bir çatışmayla zarar görüyor, 00:02:10.000 --> 00:02:12.000 bunun için bir şeyler yapmalısınız. 00:02:12.000 --> 00:02:14.000 İnsanların da dahil olduğu 00:02:14.000 --> 00:02:16.000 hayvanlar alemiyle ilgili görüşlerim 00:02:16.000 --> 00:02:18.000 bu zamanlarda değişmeye başladı. NOTE Paragraph 00:02:18.000 --> 00:02:20.000 Siyaset biliminde, ekonomide, 00:02:20.000 --> 00:02:22.000 beşeri bilimlerde, felsefede 00:02:22.000 --> 00:02:24.000 belirli bir görüşümüz var: 00:02:24.000 --> 00:02:26.000 insan insanın kurdudur. 00:02:26.000 --> 00:02:29.000 Kötü olmak doğamızda var. 00:02:29.000 --> 00:02:32.000 Bence bu kurtlar için haksızlık. 00:02:32.000 --> 00:02:34.000 Kurtlar aslında 00:02:34.000 --> 00:02:36.000 oldukça işbirlikçi hayvanlar. 00:02:36.000 --> 00:02:38.000 Bu nedenler birçoğunuz evinde aynı karakteristiğe sahip 00:02:38.000 --> 00:02:40.000 köpekler var. 00:02:40.000 --> 00:02:42.000 Bu, insanlar için de haksızlık, 00:02:42.000 --> 00:02:46.000 insanlar atfedildiklerinden daha 00:02:46.000 --> 00:02:48.000 işbirlikçi ve empati sahibi. 00:02:48.000 --> 00:02:50.000 Böylece bu meselelerle ilgilenmeye 00:02:50.000 --> 00:02:52.000 ve diğer hayvanlarda bunun üzerinde çalışmaya başladım. NOTE Paragraph 00:02:52.000 --> 00:02:54.000 Bunlar ahlakın temel taşları. 00:02:54.000 --> 00:02:58.000 Birisine "Ahlak hangi temellere dayanır?" diye sorarsanız, 00:02:58.000 --> 00:03:00.000 hep bu iki öğe öne çıkar. 00:03:00.000 --> 00:03:02.000 Birisi karşılık vermek, 00:03:02.000 --> 00:03:05.000 bu, adalet ve eşitlik anlayışıyla ilişkilendirilir. 00:03:05.000 --> 00:03:07.000 Diğeri de empati ve şevkat. 00:03:07.000 --> 00:03:10.000 İnsan ahlakı bunlardan daha fazlasını içeriyor, 00:03:10.000 --> 00:03:12.000 ancak bu iki temeli kaldırırsanız 00:03:12.000 --> 00:03:14.000 bana kalırsa geriye pek bir şey kalmaz. 00:03:14.000 --> 00:03:16.000 Yani bunlardan vazgeçilemez. NOTE Paragraph 00:03:16.000 --> 00:03:18.000 İzin verin size birkaç örnek vereyim. 00:03:18.000 --> 00:03:20.000 Bu Yerkes Primat Merkezi'nden bir video, 00:03:20.000 --> 00:03:23.000 şempanzeleri işbirliği yapmaları için eğitiyorlar. 00:03:23.000 --> 00:03:26.000 Bu neredeyse 100 yıl önce yapılmış, 00:03:26.000 --> 00:03:29.000 işbirliğiyle ilgili deneyler yapıyorduk. 00:03:29.000 --> 00:03:32.000 Burada iki genç şempanzeye bir kutu verilmiş, 00:03:32.000 --> 00:03:35.000 bu tek şempanzenin içeri çekebilmesi için çok ağır. 00:03:35.000 --> 00:03:37.000 Tabii ki kutunun içinde yemek var. 00:03:37.000 --> 00:03:39.000 Başka türlü bu kadar azimle çekmezlerdi. 00:03:39.000 --> 00:03:41.000 Kutuyu yaklaştırabiliyorlar. 00:03:41.000 --> 00:03:43.000 Senkronize çalıştıklarını görebilirsiniz. 00:03:43.000 --> 00:03:46.000 Birlikte çalışıyorlar ve aynı anda çekiyorlar. 00:03:46.000 --> 00:03:49.000 Bu, bunu başaramayacak birçok hayvana göre 00:03:49.000 --> 00:03:51.000 büyük bir gelişme. 00:03:51.000 --> 00:03:53.000 Şimdi daha da ilginç bir resimle karşılaşacaksınız, 00:03:53.000 --> 00:03:56.000 çünkü şimdi şempanzelarden biri beslendi. 00:03:56.000 --> 00:03:58.000 Artık bu iki şempanzeden birisi 00:03:58.000 --> 00:04:01.000 bu görevle pek de ilgilenmiyor. 00:04:01.000 --> 00:04:04.000 (Gülüşmeler) 00:04:08.000 --> 00:04:13.000 (Gülüşmeler) 00:04:19.000 --> 00:04:22.000 (Gülüşmeler) 00:04:35.000 --> 00:04:38.000 Bunun sonunda ne olduğuna bakın. 00:04:41.000 --> 00:04:43.000 (Gülüşmeler) 00:04:52.000 --> 00:04:54.000 Hepsini alıyor. NOTE Paragraph 00:04:54.000 --> 00:04:57.000 (Gülüşmeler) NOTE Paragraph 00:04:57.000 --> 00:04:59.000 Bununla ilgili iki ilginç şey var. 00:04:59.000 --> 00:05:01.000 Birincisi sağdaki şempanze 00:05:01.000 --> 00:05:03.000 bir partnere ihtiyacı olduğunu biliyor -- 00:05:03.000 --> 00:05:05.000 yani işbirliğine ihtiyacı olduğunun farkında. 00:05:05.000 --> 00:05:08.000 İkincisi bu partner, yemek derdi olmasa da 00:05:08.000 --> 00:05:10.000 çalışmaya istekli. 00:05:10.000 --> 00:05:13.000 Neden ki? Bunun büyük ihtimalle karşılıkla ilgisi var. 00:05:13.000 --> 00:05:15.000 Primatların ve diğer hayvanların iyiliklerin karşılığını verdiğine dair 00:05:15.000 --> 00:05:17.000 pek çok kanıtımız var. 00:05:17.000 --> 00:05:19.000 Yani gelecekte bir zamanda 00:05:19.000 --> 00:05:21.000 iyiliğinin karşılığını alacak. 00:05:21.000 --> 00:05:23.000 Yani bu işler böyle oluyor. NOTE Paragraph 00:05:23.000 --> 00:05:25.000 Fillerle de aynı işi yaptık. 00:05:25.000 --> 00:05:28.000 Fillerle çalışmak oldukça tehlikeli. 00:05:28.000 --> 00:05:30.000 Fillerle ilgili diğer bir sorun da 00:05:30.000 --> 00:05:32.000 tek bir fil için ağır 00:05:32.000 --> 00:05:34.000 bir düzeneği yapamazsınız. 00:05:34.000 --> 00:05:36.000 Belki de yapabilirsiniz, 00:05:36.000 --> 00:05:38.000 ancak büyük olasılıkla oldukça uyduruk bir şey olur. 00:05:38.000 --> 00:05:40.000 Bu durumda ne yaptık -- 00:05:40.000 --> 00:05:43.000 Bu çalışmaları Tayland'da Josh Plotnik için yapıyoruz -- 00:05:43.000 --> 00:05:46.000 etrafında tek bir halat olan bir düzenek yaptık. 00:05:46.000 --> 00:05:48.000 Halatın bir tarafından çekerseniz, 00:05:48.000 --> 00:05:50.000 öbür tarafı kaçıyor. 00:05:50.000 --> 00:05:53.000 Yani iki filin bunu aynı anda tutup çekmesi gerekiyor. 00:05:53.000 --> 00:05:55.000 Öbür türlü hiçbir şey olmayacak 00:05:55.000 --> 00:05:57.000 ve halat kaybolacak. NOTE Paragraph 00:05:57.000 --> 00:05:59.000 Göreceğiniz ilk kayıtta 00:05:59.000 --> 00:06:01.000 iki fil aynı anda salınıp 00:06:01.000 --> 00:06:03.000 düzeneğe ulaşıyorlar. 00:06:03.000 --> 00:06:06.000 Düzenek solda, üzerinde yiyecekler var. 00:06:06.000 --> 00:06:09.000 Birlikte geliyorlar, 00:06:09.000 --> 00:06:11.000 birlikte tutup birlikte çekiyorlar. 00:06:11.000 --> 00:06:14.000 Bu onlar için oldukça basit. 00:06:15.000 --> 00:06:17.000 İşte oradalar. 00:06:24.000 --> 00:06:26.000 İçeriye bu şekilde götürüyorlar. 00:06:26.000 --> 00:06:28.000 Şimdi işi biraz zorlaştıracağız. 00:06:28.000 --> 00:06:30.000 Bu deneyin bütün amacı 00:06:30.000 --> 00:06:32.000 işbirliğini ne kadar iyi anladıklarını görmek. 00:06:32.000 --> 00:06:35.000 Şempanzeler kadar iyi anlıyorlar mı mesela? NOTE Paragraph 00:06:35.000 --> 00:06:37.000 İkinci adımda, 00:06:37.000 --> 00:06:39.000 bir fili diğerinden önce salıyoruz 00:06:39.000 --> 00:06:41.000 ve bu filin orada durup beklemesi ve halatı çekmemesi 00:06:41.000 --> 00:06:43.000 gerektiğini bilecek kadar akıllı olması gerekiyor -- 00:06:43.000 --> 00:06:46.000 çünkü halatı çekerse, öbür taraftan kaçacak ve test orada bitecek. 00:06:46.000 --> 00:06:48.000 Şimdi fil bizim öğretmediğimiz 00:06:48.000 --> 00:06:50.000 kural dışı bir şey yapıyor. 00:06:50.000 --> 00:06:52.000 Ancak bu olayı anladığını gösteriyor, 00:06:52.000 --> 00:06:55.000 çünkü koca ayağını halatın üstüne koyuyor, 00:06:55.000 --> 00:06:57.000 halatın üzerinde durup diğer fili bekliyor, 00:06:57.000 --> 00:07:00.000 ve diğeri gelip bütün işi onun için yapacak. 00:07:00.000 --> 00:07:03.000 Buna beleşçilik diyoruz. 00:07:03.000 --> 00:07:05.000 (Gülüşmeler) 00:07:05.000 --> 00:07:08.000 Ancak bu fillerin ne kadar da akıllı olduğunu gösteriyor. 00:07:08.000 --> 00:07:11.000 Bizim her zaman onaylamadığımız 00:07:11.000 --> 00:07:14.000 bu alternatif yöntemleri buluyorlar. 00:07:14.000 --> 00:07:19.000 Diğer fil gelip 00:07:19.000 --> 00:07:22.000 düzeneği çekiyor. 00:07:38.000 --> 00:07:41.000 Diğerine bakın. Tabii ki yemeyi unutmuyor. 00:07:41.000 --> 00:07:45.000 (Gülüşmeler) 00:07:45.000 --> 00:07:47.000 Bu işbirliği, karşılık tarafıydı. NOTE Paragraph 00:07:47.000 --> 00:07:49.000 Şimdi empatiye gelelim. 00:07:49.000 --> 00:07:51.000 Şimdiki araştımamın ana konusu empati. 00:07:51.000 --> 00:07:53.000 Empatinin iki niteliği var. 00:07:53.000 --> 00:07:56.000 Birincisi anlayış. Genel tanımı: 00:07:56.000 --> 00:07:58.000 diğerlerinin hislerini anlama ve paylaşma yeteneği. 00:07:58.000 --> 00:08:00.000 İkinci niteliği duygusal. 00:08:00.000 --> 00:08:02.000 Empatinin iki kanalı var. NOTE Paragraph 00:08:02.000 --> 00:08:04.000 Birincisi vücut kanalı. 00:08:04.000 --> 00:08:06.000 Üzgün birisiyle konuşursanız, 00:08:06.000 --> 00:08:09.000 üzgün bir ifade ve duruş edineceksiniz 00:08:09.000 --> 00:08:11.000 ve ne olduğunu anlamadan kendinizi üzgün hissedeceksiniz. 00:08:11.000 --> 00:08:14.000 Bu empatinin vücut kanalı, 00:08:14.000 --> 00:08:16.000 birçok hayvan buna sahip. 00:08:16.000 --> 00:08:18.000 Ortalama köpeğinizde de bu var. 00:08:18.000 --> 00:08:20.000 Bu aslında insanların evde 00:08:20.000 --> 00:08:22.000 bu tarz empatiye sahip olmayan kaplumbağa ya da yılan değil de 00:08:22.000 --> 00:08:24.000 memelileri beslemelerinin nedeni. 00:08:24.000 --> 00:08:26.000 Bir de anlayış kanalı var. 00:08:26.000 --> 00:08:28.000 Başka birisinin bakış açısından bakabiliyorsunuz. 00:08:28.000 --> 00:08:30.000 Bu biraz daha sınırlı. 00:08:30.000 --> 00:08:32.000 Birkaç hayvan var -- sanırım filler ve maymunlar bunu yapabiliyorlar -- 00:08:32.000 --> 00:08:35.000 ancak bunu yapabilen çok az hayvan var. NOTE Paragraph 00:08:35.000 --> 00:08:37.000 Empati mekanizmasının 00:08:37.000 --> 00:08:39.000 önemli bir bileşeni olan eşzamanlama 00:08:39.000 --> 00:08:41.000 hayvanlar aleminin çok eskiden beri var. 00:08:41.000 --> 00:08:43.000 İnsanlarda bunu esneme bulaşıcılığıyla 00:08:43.000 --> 00:08:45.000 gözlemleyebiliyoruz. 00:08:45.000 --> 00:08:47.000 İnsanlar diğerleri esnediğinde esniyorlar. 00:08:47.000 --> 00:08:49.000 Bu empatiyle ilgili. 00:08:49.000 --> 00:08:51.000 Beyinde aynı bölgeleri aktıve ediyor. 00:08:51.000 --> 00:08:53.000 Ayrıca şunu da biliyoruz ki esneme bulaşıcılığına hassas olan insanlar 00:08:53.000 --> 00:08:55.000 oldukça empatiye sahipler. 00:08:55.000 --> 00:08:57.000 Empatiyle ilgili sorunları olan insanlar, otistik çocuklar gibi, 00:08:57.000 --> 00:08:59.000 başkası esneyince esnemiyorlar. 00:08:59.000 --> 00:09:01.000 Yani bu, bağlantılı. NOTE Paragraph 00:09:01.000 --> 00:09:04.000 Bunu hareketli bir başla, şempanzelerde araştırdık. 00:09:04.000 --> 00:09:06.000 Sol yukarıda esneyen 00:09:06.000 --> 00:09:08.000 hareketli bir baş görüyorsunuz. 00:09:08.000 --> 00:09:10.000 Bir şempanze bunu izliyor, 00:09:10.000 --> 00:09:13.000 bu animasyonları gösterdiğimiz 00:09:13.000 --> 00:09:16.000 bir bilgisayar ekranını izleyen gerçek bir şempanze. 00:09:20.000 --> 00:09:22.000 (Gülüşmeler) 00:09:22.000 --> 00:09:24.000 Hepinizin bildiği 00:09:24.000 --> 00:09:26.000 esnemenin bulaşıcı olması -- 00:09:26.000 --> 00:09:29.000 belki de birazdan esnemeye başlayacaksınız -- 00:09:29.000 --> 00:09:32.000 diğer hayvanlarla paylaştığımız bir özellik. 00:09:32.000 --> 00:09:35.000 Bu empatinin temellerinde eşzamanlılığın 00:09:35.000 --> 00:09:37.000 vücut kanalıyla ilgili bir şey 00:09:37.000 --> 00:09:40.000 ve temelde bütün memeliler buna sahip. NOTE Paragraph 00:09:40.000 --> 00:09:43.000 Daha karmaşık ifadeleri de araştırıyoruz. Bu, teselli. 00:09:43.000 --> 00:09:46.000 Burada kavgayı kaybeden bir şempanze çığlık atıyor, 00:09:46.000 --> 00:09:48.000 bir genç yanına geliyor, kollarını sarıyor 00:09:48.000 --> 00:09:50.000 ve onu sakinleştiriyor. 00:09:50.000 --> 00:09:53.000 Bu teselli. İnsan tesellisine oldukça yakın. 00:09:53.000 --> 00:09:56.000 Bu teselli davranışı 00:09:56.000 --> 00:09:58.000 empatiden geliyor. 00:09:58.000 --> 00:10:01.000 Çocuklarda empatiyi şu şekilde çalışıyoruz; 00:10:01.000 --> 00:10:03.000 bir aile üyesine sıkıntılı gözükmesini söylüyoruz, 00:10:03.000 --> 00:10:05.000 sonra çocuğun ne yapacağını izliyoruz. 00:10:05.000 --> 00:10:07.000 Bu, empatiyle ilgili, 00:10:07.000 --> 00:10:10.000 baktığımız ifade de bu. NOTE Paragraph 00:10:10.000 --> 00:10:13.000 Duymuş olabileceğiniz bir araştırmayı yakın zamanda yayınladık. 00:10:13.000 --> 00:10:16.000 Başkalarını düşünme ve şempanzeler üzerine. 00:10:16.000 --> 00:10:18.000 Burada soru, şempanzeler 00:10:18.000 --> 00:10:20.000 başkalarının iyiliğini düşünüyorlar mı? 00:10:20.000 --> 00:10:22.000 Onlarca yıl bunu sadece 00:10:22.000 --> 00:10:24.000 insanların yapabildiği düşünüldü, 00:10:24.000 --> 00:10:27.000 sadece insanlar başkalarının iyiliğini düşünür. 00:10:27.000 --> 00:10:29.000 Basit bir deney yaptık. 00:10:29.000 --> 00:10:32.000 Lawrenceville'de Yerkes'in saha istasyonunda 00:10:32.000 --> 00:10:34.000 yaşayan şempanzeler üzerinde yaptık. 00:10:34.000 --> 00:10:36.000 Böyle yaşıyorlar. 00:10:36.000 --> 00:10:39.000 Onları bir odaya getirip onlarla deneyler yapıyoruz. 00:10:39.000 --> 00:10:41.000 Bu durumda, iki şempanzeyi yan yana koyduk, 00:10:41.000 --> 00:10:44.000 Birine bir kova dolusu marka verdik, her markanın farklı bir anlamı var. 00:10:44.000 --> 00:10:47.000 Bir çeşit marka sadece seçtiği partnerini besliyor, 00:10:47.000 --> 00:10:49.000 diğeri ikisini de. NOTE Paragraph 00:10:49.000 --> 00:10:52.000 Bu çalışmayı Vicku Horner'la yaptık. 00:10:53.000 --> 00:10:55.000 Burada iki tane renkli marka görüyorsunuz. 00:10:55.000 --> 00:10:57.000 Onlara bir kova dolusu verdik. 00:10:57.000 --> 00:11:00.000 İki renkten birini seçmek zorundalar. 00:11:00.000 --> 00:11:03.000 Bunun nasıl olduğunu göreceksiniz. 00:11:03.000 --> 00:11:06.000 Eğer bir şempanze bencil bir seçim yaparsa, 00:11:06.000 --> 00:11:09.000 bu durumda kırmızı marka, 00:11:09.000 --> 00:11:11.000 onu bize vermek zorunda. 00:11:11.000 --> 00:11:14.000 Biz markayı alıyoruz, üzerinde iki yemek ödülünün olduğu masaya koyuyoruz, 00:11:14.000 --> 00:11:17.000 ancak bu durumda sadece sağdaki yemeği alıyor. 00:11:17.000 --> 00:11:19.000 Soldaki uzaklaşıyor çünkü biliyor., 00:11:19.000 --> 00:11:22.000 bu onun için iyi bir test değil. 00:11:22.000 --> 00:11:24.000 Diğeri sosyallikten yana marka. NOTE Paragraph 00:11:24.000 --> 00:11:27.000 Seçimi yapan -- burada ilginç olan -- 00:11:27.000 --> 00:11:29.000 seçimi yapan için 00:11:29.000 --> 00:11:31.000 pek bir şey değişmiyor. 00:11:31.000 --> 00:11:34.000 Şimdi bize sosyallikten yana markayı veriyor ve ikisi de besleniyor. 00:11:34.000 --> 00:11:37.000 Yani seçimi yapan her zaman ödülü alıyor. 00:11:37.000 --> 00:11:39.000 Onun için bir şey değişmiyor. 00:11:39.000 --> 00:11:41.000 Aslında rastgele seçmeli. 00:11:41.000 --> 00:11:43.000 Ama gördüğümüz 00:11:43.000 --> 00:11:45.000 sosyallikten yana markayı tercih ediyorlar. 00:11:45.000 --> 00:11:48.000 Bu %50 çizgisi, rastgele beklenti. 00:11:48.000 --> 00:11:51.000 Partnerin kendisine özellikle ilgi çektiği durumlarda, daha çok seçiyorlar. NOTE Paragraph 00:11:51.000 --> 00:11:54.000 Eğer partner onlara baskı yaparsa -- 00:11:54.000 --> 00:11:57.000 yani eğer partner su atmaya ve rahatsız etmeye başlarsa -- 00:11:57.000 --> 00:12:00.000 seçimler azalıyor. 00:12:00.000 --> 00:12:02.000 Sanki şöyle diyorlar: 00:12:02.000 --> 00:12:04.000 "Eğer uslu olmazsan, bugün sosyallikten yana olmayacağım." 00:12:04.000 --> 00:12:06.000 Partner olmadığı durumlarda da böyle oluyor, 00:12:06.000 --> 00:12:08.000 orada oturan bir partner yok. 00:12:08.000 --> 00:12:10.000 Gördük ki şempanzeler diğerlerinin 00:12:10.000 --> 00:12:12.000 iyiliğini düşünüyorlar -- 00:12:12.000 --> 00:12:15.000 özellikle diğerleriyle aynı gruptalarsa. NOTE Paragraph 00:12:15.000 --> 00:12:18.000 Size bahsetmek istediğim son deney 00:12:18.000 --> 00:12:20.000 eşitlik deneyimiz. 00:12:20.000 --> 00:12:23.000 Bu bir hayli ünlendi. 00:12:23.000 --> 00:12:25.000 Şimdi bunu gibi birçoğu var, 00:12:25.000 --> 00:12:27.000 çünkü 10 yıl kadar önce bunu yaptığımızda, 00:12:27.000 --> 00:12:29.000 oldukça ünlendi. 00:12:29.000 --> 00:12:31.000 Bunu, başlıklı manmunla yaptık. 00:12:31.000 --> 00:12:34.000 Size yaptığımız ilk deneyi göstermek istiyorum. 00:12:34.000 --> 00:12:37.000 Daha sonra köpekler, kuşlar 00:12:37.000 --> 00:12:39.000 ve şempanzelerle de yapıldı. 00:12:39.000 --> 00:12:43.000 Ancak biz Sarah Brosnan'la başlıklı maymunlarla başladık. NOTE Paragraph 00:12:43.000 --> 00:12:45.000 İki tane 00:12:45.000 --> 00:12:47.000 başlıklı maymunu yan yana koyduk. 00:12:47.000 --> 00:12:49.000 Bir kez daha, bu hayvanlar bir grupta yaşıyorlar, birbirlerini tanıyorlar. 00:12:49.000 --> 00:12:52.000 Onları gruptan ayırıp bir test odasına koyduk. 00:12:52.000 --> 00:12:54.000 Yapmaları gereken 00:12:54.000 --> 00:12:56.000 çok basit bir görev var. 00:12:56.000 --> 00:12:59.000 Eğer bu görev için 00:12:59.000 --> 00:13:01.000 yan yana duran iki maymuna da salatalık verirseniz, 00:13:01.000 --> 00:13:03.000 bu görevi arka arkaya 25 kere yapmaya istekliler. 00:13:03.000 --> 00:13:07.000 Bana sorarsanız sudan başka bir şey olmayan salatalık 00:13:07.000 --> 00:13:10.000 onlar için yeterli. 00:13:10.000 --> 00:13:13.000 Eğer partnere üzüm verirseniz -- 00:13:13.000 --> 00:13:15.000 başlıklı maymunlarımın yemek tercihleri 00:13:15.000 --> 00:13:18.000 pazardaki yemek fiyatlarıyla bire bir örtüşüyor -- 00:13:18.000 --> 00:13:21.000 onlara daha iyi bir yemek olan üzüm verirseniz, 00:13:21.000 --> 00:13:24.000 aralarında eşitsizlik yaratıyorsunuz. 00:13:24.000 --> 00:13:26.000 Bizim yaptığımız deney buydu. NOTE Paragraph 00:13:26.000 --> 00:13:29.000 Yakın zamanda bu görevi daha önce yapmamış maymunları videoya kaydettik, 00:13:29.000 --> 00:13:31.000 daha güçlü bir tepki verebileceklerini düşündük, 00:13:31.000 --> 00:13:33.000 bunun doğru olduğu ortaya çıktı. 00:13:33.000 --> 00:13:35.000 Soldaki maymun salatalığı alan. 00:13:35.000 --> 00:13:38.000 Sağdaki de üzümü alan. 00:13:38.000 --> 00:13:40.000 Salatalığı alan 00:13:40.000 --> 00:13:42.000 görüyor ki ilk salatalık parçası gayet iyi. 00:13:42.000 --> 00:13:45.000 İlkini yiyor. 00:13:45.000 --> 00:13:48.000 Sonra diğerinin üzüm aldığını görüyor, şimdi olacakları göreceksiniz. 00:13:48.000 --> 00:13:51.000 Görevi bize bir taşı vermek. 00:13:51.000 --> 00:13:54.000 Ona salatalık parçasını veriyoruz ve yiyor. 00:13:54.000 --> 00:13:57.000 Diğerinin bize bir taş vermesi lazım. 00:13:57.000 --> 00:14:00.000 Bunu yapıyor. 00:14:00.000 --> 00:14:03.000 Bir üzüm alıyor ve onu yiyor. 00:14:03.000 --> 00:14:05.000 Diğeri bunu görüyor. 00:14:05.000 --> 00:14:07.000 Şimdi bize bir taş veriyor, 00:14:07.000 --> 00:14:10.000 yine salatalık alıyor. 00:14:12.000 --> 00:14:27.000 (Gülüşmeler) 00:14:27.000 --> 00:14:30.000 Taşı duvarda test ediyor. 00:14:30.000 --> 00:14:32.000 Bize vermesi gerekiyor. 00:14:32.000 --> 00:14:35.000 Yine salatalık alıyor. 00:14:37.000 --> 00:14:41.000 (Gülüşmeler) 00:14:43.000 --> 00:14:47.000 Burada gördüğünüz Wall Street protestosu. NOTE Paragraph 00:14:47.000 --> 00:14:50.000 (Gülüşmeler) NOTE Paragraph 00:14:50.000 --> 00:14:53.000 (Alkış) NOTE Paragraph 00:14:53.000 --> 00:14:55.000 İki dakikam kaldı, 00:14:55.000 --> 00:14:57.000 izin verin size bununla ilgili komik bir hikaye anlatayım. 00:14:57.000 --> 00:14:59.000 Bu çalışma bir hayli ünlü oldu, 00:14:59.000 --> 00:15:01.000 birçok yorum aldık, 00:15:01.000 --> 00:15:03.000 özellikle antropologlarlardan, ekonomistlerden, 00:15:03.000 --> 00:15:05.000 filozoflardan. 00:15:05.000 --> 00:15:07.000 Bunu pek beğenmediler. 00:15:07.000 --> 00:15:10.000 Sanırım kendi kafalarında 00:15:10.000 --> 00:15:12.000 eşitliğin çok karmaşık bir şey olduğunu 00:15:12.000 --> 00:15:14.000 ve hayvanların buna sahip olamayacaklarına karar vermişlerdi. 00:15:14.000 --> 00:15:16.000 Hatta bir filozof bize 00:15:16.000 --> 00:15:19.000 maymunların eşitlik kavramına sahip olamayacaklarını 00:15:19.000 --> 00:15:22.000 çünkü eşitliğin Fransız Devrimi'yle keşfedildiğini yazdı. 00:15:22.000 --> 00:15:24.000 (Gülüşmeler) NOTE Paragraph 00:15:24.000 --> 00:15:27.000 Bir diğeri 00:15:27.000 --> 00:15:31.000 bunun eşitlikle ilgili olduğuna ancak üzümü alanın 00:15:31.000 --> 00:15:33.000 üzümü reddetseydi inanacağına dair bütün bir bölüm yazdı. 00:15:33.000 --> 00:15:35.000 İşin komik yani, 00:15:35.000 --> 00:15:37.000 bunu şempanzelerle yapan Sarah Brosnan, 00:15:37.000 --> 00:15:39.000 bunu, farklı şempanze gruplarıyla denedi, 00:15:39.000 --> 00:15:42.000 üzümü alan, diğeri de üzüm alana kadar 00:15:42.000 --> 00:15:44.000 kendisine verileni reddetti. 00:15:44.000 --> 00:15:47.000 Yani insanların eşitlik anlayışına oldukça yaklaşıyoruz. 00:15:47.000 --> 00:15:51.000 Bana kalırsa filozoflar felsefelerini yeniden düşünmek zorundalar. NOTE Paragraph 00:15:51.000 --> 00:15:53.000 İzin verin özetleyeyim. 00:15:53.000 --> 00:15:55.000 Bana kalırsa evrimleşen bir ahlak anlayışımız var. 00:15:55.000 --> 00:15:57.000 Bana kalırsa ahlak şimdiye konuştuklarımızdan daha fazlası, 00:15:57.000 --> 00:16:00.000 diğer primatlarda bulduğumuz 00:16:00.000 --> 00:16:02.000 empati, teselli, 00:16:02.000 --> 00:16:04.000 sosyallikten yana yaklaşımlar, 00:16:04.000 --> 00:16:07.000 karşılık verme ve eşitlik bileşenleri olmadan ahlak imkansız. 00:16:07.000 --> 00:16:10.000 Aşağıdan yukarıya bir ahlak anlayışı yaratabilir miyiz 00:16:10.000 --> 00:16:13.000 diye görmek için bu konular üzerinde çalışıyoruz, 00:16:13.000 --> 00:16:15.000 tanrıyı ve dini karıştırmadan 00:16:15.000 --> 00:16:18.000 evrimleşmiş ahlağa ulaşabilir miyiz diye bakıyoruz. NOTE Paragraph 00:16:18.000 --> 00:16:21.000 Dikkatiniz için teşekkür ederim. NOTE Paragraph 00:16:21.000 --> 00:16:30.000 (Alkış)