0:00:00.000,0:00:02.000
Urodziłem się w Den Bosch,

0:00:02.000,0:00:05.000
mieście, którego nazwę [br]malarz Hieronim Bosch przyjął na swoje nazwisko.

0:00:05.000,0:00:07.000
Bardzo lubię obrazy Bosha,

0:00:07.000,0:00:10.000
który żył i pracował w XV wieku.

0:00:10.000,0:00:12.000
Jeśli chodzi o jego stosunek do moralności,

0:00:12.000,0:00:15.000
żył w czasach kiedy wpływ religii malał

0:00:15.000,0:00:17.000
i wydaje się, że zastanawiał się

0:00:17.000,0:00:19.000
co stałoby się ze społeczeństwem

0:00:19.000,0:00:22.000
gdyby religii nie było, lub było jej mniej.

0:00:22.000,0:00:25.000
Bosh namalował ten znany obraz [br],,Ogród ziemskich rozkoszy''.

0:00:25.000,0:00:27.000
Niektórzy widzą go

0:00:27.000,0:00:29.000
jako obraz ludzkości przed Upadkiem,

0:00:29.000,0:00:32.000
albo ludzkość bez żadnego Upadku.

0:00:32.000,0:00:34.000
Zastanawiam się

0:00:34.000,0:00:37.000
co by się stało,[br]gdybyśmy nie spróbowali ,,owocu wiedzy''

0:00:37.000,0:00:40.000
Jaką mielibyśmy moralność?

0:00:40.000,0:00:42.000
Dużo później, jako student,

0:00:42.000,0:00:44.000
poszedłem do innego ogrodu

0:00:44.000,0:00:47.000
do ogrodu zoologicznego w Arnhem,

0:00:47.000,0:00:49.000
gdzie trzymamy szympansy.

0:00:49.000,0:00:51.000
To ja jako młody chłopak z młodym szympansem.

0:00:51.000,0:00:54.000
(Śmiech)

0:00:54.000,0:00:56.000
Odkryłem wtedy,

0:00:56.000,0:00:59.000
że szympansy są żądne władzy[br]i napisałem o tym książkę.

0:00:59.000,0:01:02.000
W tamtych czasach badania nad zwierzętami

0:01:02.000,0:01:04.000
skupiały się na agresji i konkurencji.

0:01:04.000,0:01:06.000
Namalowałem obraz królestwa zwierząt

0:01:06.000,0:01:08.000
i ludzkości

0:01:08.000,0:01:10.000
przedstawiając nas jako konkurencyjnych

0:01:10.000,0:01:12.000
i agresywnych.

0:01:12.000,0:01:15.000
Zależy nam głównie na korzyściach dla siebie.

0:01:15.000,0:01:17.000
To jest promocja mojej książki.

0:01:17.000,0:01:19.000
Nie wiem jak dokładnie szympansy ją przeczytały,

0:01:19.000,0:01:22.000
ale wyglądały na zainteresowane.

0:01:24.000,0:01:26.000
W czasie

0:01:26.000,0:01:28.000
zbierania materiałów do książki o dominacji

0:01:28.000,0:01:30.000
władzy i agresji

0:01:30.000,0:01:33.000
odkryłem, że szympansy godzą się po kłótniach.

0:01:33.000,0:01:36.000
Tutaj widzicie dwa samce, które się pokłóciły.

0:01:36.000,0:01:39.000
Weszły na drzewo[br]i jeden z nich wyciąga rękę do drugiego.

0:01:39.000,0:01:42.000
Chwilę po tym jak zrobiłem to zdjęcie,[br]zeszły razem niżej,

0:01:42.000,0:01:44.000
żeby się pocałować i objąć.

0:01:44.000,0:01:46.000
To jest bardzo ciekawe,

0:01:46.000,0:01:49.000
bo skoro wtedy mówiło się o konkurencji i agresji

0:01:49.000,0:01:51.000
nie miałoby to sensu.

0:01:51.000,0:01:53.000
Jedyną rzeczą mającą znaczenie[br]to czy wygrasz czy przegrasz.

0:01:53.000,0:01:55.000
Więc po co się godzić po kłótni?

0:01:55.000,0:01:57.000
To nie miało sensu.

0:01:57.000,0:02:00.000
Tak robią to bonobo. [br]Wszystko załatwiają seksem.

0:02:00.000,0:02:02.000
I seksem też się godzą.

0:02:02.000,0:02:04.000
Ale zasada jest taka sama.

0:02:04.000,0:02:06.000
Jeśli zbudowałeś

0:02:06.000,0:02:08.000
ważny związek,

0:02:08.000,0:02:10.000
który zniszczy się przez konflikt,

0:02:10.000,0:02:12.000
musisz coś z tym zrobić.

0:02:12.000,0:02:14.000
Moje spojrzenie na królestwo zwierząt

0:02:14.000,0:02:16.000
i ludzi

0:02:16.000,0:02:18.000
zaczęło się zmieniać.

0:02:18.000,0:02:20.000
Opinia obecna w naukach

0:02:20.000,0:02:22.000
politycznych, humanistycznych, ekonomii

0:02:22.000,0:02:24.000
i filozofii, mówi,

0:02:24.000,0:02:26.000
że człowiek jest człowiekowi wilkiem.

0:02:26.000,0:02:29.000
Że jesteśmy z natury źli.

0:02:29.000,0:02:32.000
To bardzo niesprawiedliwy obraz wilka.

0:02:32.000,0:02:34.000
Wilk jest przecież

0:02:34.000,0:02:36.000
zwierzęciem współpracującym z innymi.

0:02:36.000,0:02:38.000
Dlatego mamy w domu psy,

0:02:38.000,0:02:40.000
które również posiadają tę cechę.

0:02:40.000,0:02:42.000
To też niesprawiedliwe dla człowieka,

0:02:42.000,0:02:46.000
który jest bardziej empatyczny i skłonny do współpracy,

0:02:46.000,0:02:48.000
niż się często uważa.

0:02:48.000,0:02:50.000
Zacząłem się tym interesować

0:02:50.000,0:02:52.000
i obserwować u innych zwierząt.

0:02:52.000,0:02:54.000
Oto filary moralności.

0:02:54.000,0:02:58.000
Jeśli spytacie kogoś:,,Na czym oparta jest moralność?''

0:02:58.000,0:03:00.000
są dwie rzeczy, które zawsze się pojawiają.

0:03:00.000,0:03:02.000
Wzajemność i połączone z nią

0:03:02.000,0:03:05.000
poczucie sprawiedliwości i słuszności,

0:03:05.000,0:03:07.000
oraz empatia i współczucie.

0:03:07.000,0:03:10.000
Ludzka moralność to coś więcej,

0:03:10.000,0:03:12.000
ale bez tych dwóch filarów,

0:03:12.000,0:03:14.000
niewiele by zostało.

0:03:14.000,0:03:16.000
Są one niezbędne.

0:03:16.000,0:03:18.000
Pokażę kilka przykładów.

0:03:18.000,0:03:20.000
To bardzo stary klip z Centrum Naczelnych w Yerkes,

0:03:20.000,0:03:23.000
gdzie szympansy uczone są współpracy.

0:03:23.000,0:03:26.000
Już prawie 100 lat temu

0:03:26.000,0:03:29.000
robiliśmy eksperymenty ze współpracy.

0:03:29.000,0:03:32.000
Oto dwa młode szympansy i pudełko,

0:03:32.000,0:03:35.000
które jest za ciężkie dla jednego szympansa.

0:03:35.000,0:03:37.000
W pudełku jest jedzenie.

0:03:37.000,0:03:39.000
Inaczej by tak mocno nie ciągnęły.

0:03:39.000,0:03:41.000
Więc ciągną to pudełko.

0:03:41.000,0:03:43.000
Widać synchronizację.

0:03:43.000,0:03:46.000
Współpracują ze sobą, [br]ciągną w tym samym momencie.

0:03:46.000,0:03:49.000
To duży postęp w porównaniu do innych zwierząt,

0:03:49.000,0:03:51.000
które nie potrafiłyby tego zrobić.

0:03:51.000,0:03:53.000
A teraz coś ciekawszego.

0:03:53.000,0:03:56.000
Jeden z szympansów został nakarmiony,

0:03:56.000,0:03:58.000
więc już nie jest zaintresowany

0:03:58.000,0:04:01.000
zadaniem.

0:04:01.000,0:04:04.000
(Śmiech)

0:04:08.000,0:04:13.000
(Śmiech)

0:04:19.000,0:04:22.000
(Śmiech)

0:04:35.000,0:04:38.000
Teraz popatrzcie co się dzieje na końcu.

0:04:41.000,0:04:43.000
(Śmiech)

0:04:52.000,0:04:54.000
Właściwie sam wszystko zjada.

0:04:54.000,0:04:57.000
(Śmiech)

0:04:57.000,0:04:59.000
Mamy tutaj dwie ciekawe rzeczy.

0:04:59.000,0:05:01.000
Szympans z prawej strony

0:05:01.000,0:05:03.000
rozumie, że potrzebuje partnera,

0:05:03.000,0:05:05.000
wie, że potrzebuje współpracy.

0:05:05.000,0:05:08.000
Po drugie partner jest skłonny do współpracy

0:05:08.000,0:05:10.000
nawet bez zainteresowania jedzeniem.

0:05:10.000,0:05:13.000
Prawdopodobnie ma to związek z wzajemnością.

0:05:13.000,0:05:15.000
Dużo dowodów [br]dot. zwierząt człekokształtnych i innych,

0:05:15.000,0:05:17.000
wskazuje, że odwdzięczają się za przysługę.

0:05:17.000,0:05:19.000
Partner się odwdzięczy

0:05:19.000,0:05:21.000
kiedyś w przyszłości.

0:05:21.000,0:05:23.000
I tak to działa.

0:05:23.000,0:05:25.000
Podobne zadania dajemy słoniom.

0:05:25.000,0:05:28.000
Choć praca ze nimi może być niebezpieczna.

0:05:28.000,0:05:30.000
Jeśli chodzi o słonie problemem

0:05:30.000,0:05:32.000
jest to, że nie można zbudować czegoś,

0:05:32.000,0:05:34.000
co byłoby za ciężkie dla jednego słonia.

0:05:34.000,0:05:36.000
Pewnie można,

0:05:36.000,0:05:38.000
ale to byłoby pewnie kiepskie.

0:05:38.000,0:05:40.000
My w tym przypadku...

0:05:40.000,0:05:43.000
robimy te badania w Tajlandii dla Josha Plotnika...

0:05:43.000,0:05:46.000
mamy taką maszynę owiniętą liną.

0:05:46.000,0:05:48.000
Pociągając z jednej strony

0:05:48.000,0:05:50.000
lina zniknie z drugiej.

0:05:50.000,0:05:53.000
Dwa słonie muszą pociągnąć linę w tym samym czasie.

0:05:53.000,0:05:55.000
W przeciwnym razie nic się nie stanie,

0:05:55.000,0:05:57.000
a lina zniknie.

0:05:57.000,0:05:59.000
Na pierwszym filmie

0:05:59.000,0:06:01.000
słonie są wypuszczone razem

0:06:01.000,0:06:03.000
i podchodzą do urządzenia.

0:06:03.000,0:06:06.000
Jest ono po lewej i jest na nim jedzenie

0:06:06.000,0:06:09.000
Podchodzą więc razem,

0:06:09.000,0:06:11.000
razem chwytają linę i ciągną.

0:06:11.000,0:06:14.000
Jest to dla nich dosyć proste.

0:06:15.000,0:06:17.000
Oto one.

0:06:24.000,0:06:26.000
Tak przyciągają urządzenie.

0:06:26.000,0:06:28.000
Ale teraz utrudnimy zadanie.

0:06:28.000,0:06:30.000
Ten eksperyment ma sprawdzić

0:06:30.000,0:06:32.000
jak dobrze rozumieją one współpracę.

0:06:32.000,0:06:35.000
Czy tak samo dobrze jak szympansy?

0:06:35.000,0:06:37.000
Następnym razem

0:06:37.000,0:06:39.000
wypuszczamy jednego słonia wcześniej.

0:06:39.000,0:06:41.000
Musi on być na tyle sprytny,

0:06:41.000,0:06:43.000
żeby poczekać i nie ciągnąć za linę,

0:06:43.000,0:06:46.000
bo jak pociągnie to ona zniknie i tyle.

0:06:46.000,0:06:48.000
Ten słoń robi coś nielegalnego

0:06:48.000,0:06:50.000
czego mu nie pokazaliśmy.

0:06:50.000,0:06:52.000
Ale to pokazuje, jakie ma zrozumienie.

0:06:52.000,0:06:55.000
Kładzie swoją stopę na linie,

0:06:55.000,0:06:57.000
staje na niej i czeka na drugiego słonia.

0:06:57.000,0:07:00.000
Wtedy ten drugi wykona całą pracę za niego.

0:07:00.000,0:07:03.000
To się nazywa ,,wykorzystywanie''.

0:07:03.000,0:07:05.000
(Śmiech)

0:07:05.000,0:07:08.000
Pokazuje to inteligencję, jaką mają słonie.

0:07:08.000,0:07:11.000
Wymyślają kilka alternatywnych sposobów,

0:07:11.000,0:07:14.000
które niekoniecznie pochwalamy.

0:07:14.000,0:07:19.000
Więc teraz podchodzi drugi słoń

0:07:19.000,0:07:22.000
i przyciąga to sam.

0:07:38.000,0:07:41.000
Spójrzcie na tego drugiego, [br]oczywiście nie omieszka zjeść.

0:07:41.000,0:07:45.000
(Śmiech)

0:07:45.000,0:07:47.000
Wzajemność jako element współpracy.

0:07:47.000,0:07:49.000
A teraz coś na temat empatii.

0:07:49.000,0:07:51.000
W obecnych badaniach skupiam się na empatii.

0:07:51.000,0:07:53.000
Ma ona dwie cechy.

0:07:53.000,0:07:56.000
Pierwsza to zdolność

0:07:56.000,0:07:58.000
do rozumienia i podzielania uczuć innych.

0:07:58.000,0:08:00.000
Druga jest emocjonalna.

0:08:00.000,0:08:02.000
Empatia ma dwa kanały.

0:08:02.000,0:08:04.000
Jeden to kanał cielesny.

0:08:04.000,0:08:06.000
Rozmawiając ze smutną osobą

0:08:06.000,0:08:09.000
przyjmiemy smutny wyraz twarzy i posturę.

0:08:09.000,0:08:11.000
Zanim się spostrzeżemy, czujemy się smutni.

0:08:11.000,0:08:14.000
Ten kanał cielesny empatii emocjonalnej

0:08:14.000,0:08:16.000
posiada wiele zwierząt.

0:08:16.000,0:08:18.000
Na przykład psy.

0:08:18.000,0:08:20.000
Dlatego właśnie ludzie trzymają w domu ssaki,

0:08:20.000,0:08:22.000
a nie żółwie, węże czy inne stworzenia,

0:08:22.000,0:08:24.000
które nie posiadają tego rodzaju empatii.

0:08:24.000,0:08:26.000
Drugi kanał jest kognitywny:

0:08:26.000,0:08:28.000
możemy przejąć perspektywę kogoś innego.

0:08:28.000,0:08:30.000
To jest bardziej ograniczone.

0:08:30.000,0:08:32.000
Bardzo nie wiele zwierząt to potrafi.

0:08:32.000,0:08:35.000
Na przykład słonie i małpy człekokształtne.

0:08:35.000,0:08:37.000
Synchronizacja, która jest częścią

0:08:37.000,0:08:39.000
tego mechanizmu empatii,

0:08:39.000,0:08:41.000
jest w królestwie zwierząt od dawna.

0:08:41.000,0:08:43.000
U ludzi można to zaobserwować

0:08:43.000,0:08:45.000
przy zaraźliwym ziewaniu.

0:08:45.000,0:08:47.000
Ludzie ziewają na widok innych ziewających

0:08:47.000,0:08:49.000
i to jest związane z empatią.

0:08:49.000,0:08:51.000
Aktywuje te same obszary w mózgu.

0:08:51.000,0:08:53.000
Ludzie, którzy ziewają widząc innych ziewających

0:08:53.000,0:08:55.000
są bardzo empatyczni.

0:08:55.000,0:08:57.000
Ci, którzy mają problem z empatią,[br]np. dzieci autystyczne

0:08:57.000,0:08:59.000
nie mają odruchu zaraźliwego ziewania.

0:08:59.000,0:09:01.000
Także jest to powiązane.

0:09:01.000,0:09:04.000
Badamy to u szympansów pokazując im nagranie głowy.

0:09:04.000,0:09:06.000
U góry z lewej

0:09:06.000,0:09:08.000
jest nagranie głowy, która ziewa.

0:09:08.000,0:09:10.000
Oto szympans ją oglądający,

0:09:10.000,0:09:13.000
prawdziwy szympans oglądający ekran komputerowy,

0:09:13.000,0:09:16.000
na którym puszczamy te animacje.

0:09:20.000,0:09:22.000
(Śmiech)

0:09:22.000,0:09:24.000
Więc zaraźliwe ziewanie,

0:09:24.000,0:09:26.000
które pewnie wszyscy znacie

0:09:26.000,0:09:29.000
i może niektórzy z was zaraz zaczną ziewać,

0:09:29.000,0:09:32.000
jest czymś, co podzielamy ze zwierzętami.

0:09:32.000,0:09:35.000
Jest to związane z synchronizacją całego ciała,

0:09:35.000,0:09:37.000
która leży u podstaw empatii,

0:09:37.000,0:09:40.000
która jest właściwie wspólna dla ssaków.

0:09:40.000,0:09:43.000
Obecnie badamy też [br]bardziej złożone emocje, np. pocieszanie.

0:09:43.000,0:09:46.000
To jest samiec, który przegrał walkę i wrzeszczy.

0:09:46.000,0:09:48.000
Młody szympans obejmuje go

0:09:48.000,0:09:50.000
i uspokaja.

0:09:50.000,0:09:53.000
To jest pocieszanie. [br]Bardzo podobne do tego ludzkiego.

0:09:53.000,0:09:56.000
A zachowania pocieszające

0:09:56.000,0:09:58.000
biorą się z empatii.

0:09:58.000,0:10:01.000
Chcąc zbadać empatię u dzieci,

0:10:01.000,0:10:03.000
każemy członkowi rodziny udawać przygnębienie

0:10:03.000,0:10:05.000
i podpatrujemy jak zachowają się dzieci.

0:10:05.000,0:10:07.000
To też jest powiązane z empatią

0:10:07.000,0:10:10.000
i tego rodzaju emocje obserwujemy.

0:10:10.000,0:10:13.000
Ostatnio opublikowaliśmy eksperyment, [br]o którym może słyszeliście.

0:10:13.000,0:10:16.000
Dotyczył on altruizmu u szympansów.

0:10:16.000,0:10:18.000
Pytanie brzmi: czy szympansy obchodzi

0:10:18.000,0:10:20.000
dobro kogoś innego?

0:10:20.000,0:10:22.000
Przez lata zakładano,

0:10:22.000,0:10:24.000
że tylko ludzie są do tego zdolni,

0:10:24.000,0:10:27.000
że tylko ludzie troszczą się o dobro innych.

0:10:27.000,0:10:29.000
Przeprowadziliśmy prosty eksperyment.

0:10:29.000,0:10:32.000
na szympansach żyjących w Lawrenceville,

0:10:32.000,0:10:34.000
ośrodku badań w Yerkes.

0:10:34.000,0:10:36.000
Tak mieszkają.

0:10:36.000,0:10:39.000
Wołamy je do pomieszczenia i robimy doświadczenia.

0:10:39.000,0:10:41.000
Tutaj, umieściliśmy dwa szympansy obok siebie.

0:10:41.000,0:10:44.000
Jeden ma wiadro z klockami. [br]Każdy klocek ma inne znaczenie.

0:10:44.000,0:10:47.000
Jeden rodzaj klocków karmi tylko szympansa, [br]który dokonuje wyboru,

0:10:47.000,0:10:49.000
a drugi karmi ich obu.

0:10:49.000,0:10:52.000
To badanie przeprowadziliśmy z Vicky Horner.

0:10:53.000,0:10:55.000
Tutaj widzicie dwa kolory klocków.

0:10:55.000,0:10:57.000
Szympansy mają ich pełne wiadra.

0:10:57.000,0:11:00.000
I muszą wybrać jeden z dwóch kolorów.

0:11:00.000,0:11:03.000
Zobaczcie jak to działa.

0:11:03.000,0:11:06.000
Jeśli ten szympans dokona samolubnego wyboru,

0:11:06.000,0:11:09.000
w tym przypadku to klocek czerwony,

0:11:09.000,0:11:11.000
musi nam go podać.

0:11:11.000,0:11:14.000
My go kładziemy na stole, [br]gdzie są dwie nagrody żywnościowe,

0:11:14.000,0:11:17.000
ale w tym przypadku tylko ten po prawej dostaje jedzenie.

0:11:17.000,0:11:19.000
Samica z lewej odchodzi, bo już wie,

0:11:19.000,0:11:22.000
że dla niej nic tym razem nie będzie.

0:11:22.000,0:11:24.000
Ten następny to klocek prospołeczny.

0:11:24.000,0:11:27.000
I to jest ciekawe. Dla tego,

0:11:27.000,0:11:29.000
kto dokonuje wyboru,

0:11:29.000,0:11:31.000
to jest właściwie bez znaczenia.

0:11:31.000,0:11:34.000
Ona daje nam klocek prospołeczny[br]i oba szympansy dostają jedzenie.

0:11:34.000,0:11:37.000
Ten, kto wybiera, zawsze dostaje nagrodę.

0:11:37.000,0:11:39.000
Więc dla niego to nie ma znaczenia.

0:11:39.000,0:11:41.000
Powinna właściwie wybierać na ślepo.

0:11:41.000,0:11:43.000
Ale odkryliśmy,

0:11:43.000,0:11:45.000
że one wolą klocek prospołeczny.

0:11:45.000,0:11:48.000
To jest linia spodziewanego rezultatu 50%.

0:11:48.000,0:11:51.000
Szczególnie kiedy parter zwraca na siebie uwagę.

0:11:51.000,0:11:54.000
Kiedy wywiera presję na drugiego...

0:11:54.000,0:11:57.000
Kiedy jeden zaczyna pluć wodą i zastraszać drugiego,

0:11:57.000,0:12:00.000
wtedy wybór prospołeczny maleje.

0:12:00.000,0:12:02.000
To tak jakby mówił:

0:12:02.000,0:12:04.000
,,Jak nie będziesz się zachowywał, [br]to nie będę prospołeczny''.

0:12:04.000,0:12:06.000
A to dzieje się,

0:12:06.000,0:12:08.000
kiedy nie ma obok partnera.

0:12:08.000,0:12:10.000
Przekonaliśmy się, że szympansy

0:12:10.000,0:12:12.000
troszczą się o dobro innych,

0:12:12.000,0:12:15.000
szczególnie jeśli są to członkowie ich własnej grupy.

0:12:15.000,0:12:18.000
Ostatnim doświadczeniem, o jakim opowiem

0:12:18.000,0:12:20.000
jest badanie nad sprawiedliwością.

0:12:20.000,0:12:23.000
Stało się ono bardzo sławne

0:12:23.000,0:12:25.000
i jest już dużo podobnych.

0:12:25.000,0:12:27.000
Po tym jak je przeprowadziliśmy 10 lat temu,

0:12:27.000,0:12:29.000
stało się dobrze znane.

0:12:29.000,0:12:31.000
Przeprowadziliśmy je z małpkami kapucynkami.

0:12:31.000,0:12:34.000
Pokażę wam pierwsze doświadczenie.

0:12:34.000,0:12:37.000
Teraz już zrobiono to też z psami, ptakami

0:12:37.000,0:12:39.000
i szympansami.

0:12:39.000,0:12:43.000
My z Sarą Brosnan zaczęliśmy od małpek kapucynek.

0:12:43.000,0:12:45.000
Oto co zrobiliśmy:

0:12:45.000,0:12:47.000
posadziliśmy obok siebie dwie małpki.

0:12:47.000,0:12:49.000
Są to zwierzęta, które żyją w grupie, znają się.

0:12:49.000,0:12:52.000
Zabieramy je z grupy i umieszczamy w pokoju badań.

0:12:52.000,0:12:54.000
Mają bardzo proste zadanie

0:12:54.000,0:12:56.000
do wykonania.

0:12:56.000,0:12:59.000
I jeśli za wykonane zadanie obu małpkom

0:12:59.000,0:13:01.000
siedzącym koło siebie damy ogórka,

0:13:01.000,0:13:03.000
mogą to powtórzyć 25 razy.

0:13:03.000,0:13:07.000
Ogórek, mimo że składa się głównie z wody,

0:13:07.000,0:13:10.000
jest dla nich prawdziwą nagrodą.

0:13:10.000,0:13:13.000
Ale jeśli dacie parterowi winogrona...

0:13:13.000,0:13:15.000
preferencje żywnościowe kapucynek

0:13:15.000,0:13:18.000
odpowiadają cenom w supermarketach...

0:13:18.000,0:13:21.000
jeśli damy im winogrona, co im bardziej odpowiada,

0:13:21.000,0:13:24.000
stwarzamy nierówność.

0:13:24.000,0:13:26.000
Przeprowadziliśmy takie doświadczenie.

0:13:26.000,0:13:29.000
Ostatnio nagraliśmy to z małpkami, [br]które pierwszy raz to robiły

0:13:29.000,0:13:31.000
myśląc, że może będzie u nich silniejsza reakcja

0:13:31.000,0:13:33.000
i faktycznie tak było.

0:13:33.000,0:13:35.000
Małpka z lewej strony dostaje ogórka.

0:13:35.000,0:13:38.000
Małpka z prawej dostaje winogrona.

0:13:38.000,0:13:40.000
Ta, która dostaje ogórka,

0:13:40.000,0:13:42.000
pierwszy kawałek jest zupełnie OK,

0:13:42.000,0:13:45.000
pierwszy kawałek zjada.

0:13:45.000,0:13:48.000
Potem widzi,[br]że druga dostaje winogrono i co się dzieje?

0:13:48.000,0:13:51.000
Oddaje nam kamień. Takie jest zadanie.

0:13:51.000,0:13:54.000
A my dajemy jej kawałek ogórka, którego ona zjada.

0:13:54.000,0:13:57.000
Teraz druga musi dać nam kamień.

0:13:57.000,0:14:00.000
I robi to.

0:14:00.000,0:14:03.000
Dostaje winogrono i zjada je.

0:14:03.000,0:14:05.000
Ta druga to widzi.

0:14:05.000,0:14:07.000
Daje nam teraz kamień

0:14:07.000,0:14:10.000
i dostaje, znowu, ogórka.

0:14:12.000,0:14:27.000
(Śmiech)

0:14:27.000,0:14:30.000
Uderza kamieniem o ścianę.

0:14:30.000,0:14:32.000
Musi dać go nam.

0:14:32.000,0:14:35.000
I znowu dostaje ogórka.

0:14:37.000,0:14:41.000
(Śmiech)

0:14:43.000,0:14:47.000
To jak protest na Wall Street.

0:14:47.000,0:14:50.000
(Śmiech)

0:14:50.000,0:14:53.000
(Brawa)

0:14:53.000,0:14:55.000
Opowiem wam

0:14:55.000,0:14:57.000
zabawną historię z tym związaną.

0:14:57.000,0:14:59.000
Te badania stały się bardzo sławne

0:14:59.000,0:15:01.000
i dostaliśmy dużo komentarzy,

0:15:01.000,0:15:03.000
głownie od antropologów, ekonomistów

0:15:03.000,0:15:05.000
i filozofów.

0:15:05.000,0:15:07.000
Nie spodobało im się to.

0:15:07.000,0:15:10.000
Myślę, że dlatego, że zakładali,

0:15:10.000,0:15:12.000
że poczucie sprawiedliwości to złożona sprawa

0:15:12.000,0:15:14.000
i zwierzęta nie powinny tego posiadać.

0:15:14.000,0:15:16.000
Jeden z filozofów napisał do nas,

0:15:16.000,0:15:19.000
że to niemożliwe, żeby małpy miały poczucie sprawiedliwości

0:15:19.000,0:15:22.000
bo wynaleziono je dopiero podczas Rewolucji Francuskiej.

0:15:22.000,0:15:24.000
(Śmiech)

0:15:24.000,0:15:27.000
Ktoś inny napisał cały rozdział

0:15:27.000,0:15:31.000
o tym, że uwierzyłby, że chodziło tu o poczucie sprawiedliwości

0:15:31.000,0:15:33.000
gdyby małpka, która odmówiła wzięcia winogron.

0:15:33.000,0:15:35.000
Ciekawe, że Sarah Brosnan,

0:15:35.000,0:15:37.000
która robiła te doświadczenia z szympansami

0:15:37.000,0:15:39.000
miała kilka szympansów,

0:15:39.000,0:15:42.000
które faktycznie odmawiały ofiarowanego winogrona,

0:15:42.000,0:15:44.000
dopóki sąsiad też go nie dostał.

0:15:44.000,0:15:47.000
Zbliżamy się do ludzkiego pojęcia sprawiedliwości.

0:15:47.000,0:15:51.000
Myślę, że filozofowie powinni przemyśleć swoją filozofię.

0:15:51.000,0:15:53.000
Pozwólcie, że podsumuję.

0:15:53.000,0:15:55.000
Wierzę, że moralność wyewoluowała.

0:15:55.000,0:15:57.000
Moralność to coś więcej niż to, o czym tutaj mówiłem,

0:15:57.000,0:16:00.000
ale nie byłaby możliwa bez składników,

0:16:00.000,0:16:02.000
które znajdujemy też u innych naczelnych.

0:16:02.000,0:16:04.000
Jest to empatia, pocieszanie,

0:16:04.000,0:16:07.000
prospołeczność, wzajemność i poczucie sprawiedliwości.

0:16:07.000,0:16:10.000
Zajmujemy się tym,

0:16:10.000,0:16:13.000
żeby przekonać się czy można [br]stworzyć moralność od dołu w górę,

0:16:13.000,0:16:15.000
bez konieczności Boga czy religii,

0:16:15.000,0:16:18.000
zobaczyć jak można dojść do moralności wyewoluowanej.

0:16:18.000,0:16:21.000
Dziękuję za uwagę.

0:16:21.000,0:16:30.000
(Brawa)