WEBVTT

00:00:06.539 --> 00:00:09.958
Uzay: Her şeyin gerçekleştiği yer.

00:00:09.958 --> 00:00:12.575
Zaman: Her şeyin gerçekleştiği an.

00:00:12.575 --> 00:00:14.324
Bir şeylerin olduğu yeri

00:00:14.324 --> 00:00:16.038
ve gerçekleştiği zamanı ölçebiliriz.

00:00:16.038 --> 00:00:17.679
Ancak modern fizikte anlıyoruz ki

00:00:17.679 --> 00:00:18.993
nerede ve ne zaman

00:00:18.993 --> 00:00:22.467
aslında tek bir sorunun parçaları.

00:00:22.467 --> 00:00:24.679
Çünkü iş evreni anlamaya gelince,

00:00:24.679 --> 00:00:28.055
üç boyutlu olan uzay ve zamanı

00:00:28.055 --> 00:00:29.917
tek bir kavramla değiştirmek gerekiyor:

00:00:29.917 --> 00:00:33.644
dört boyutlu uzay-zaman.

00:00:33.644 --> 00:00:35.773
Bu animasyon serisinde,

00:00:35.773 --> 00:00:38.273
uzay-zamanı keşfedip açıklayacağız.

00:00:38.273 --> 00:00:39.234
Animasyon mu?

00:00:39.234 --> 00:00:40.317
Evet.

00:00:40.317 --> 00:00:42.523
Biz animasyon değiliz, değil mi?

00:00:42.523 --> 00:00:46.859
Tabii ki öyleyiz!
Bakın, buradan buraya gidebiliyorum.

00:00:46.859 --> 00:00:48.659
Vay be! Oradan buraya nasıl geldin?

00:00:48.659 --> 00:00:50.024
Ne kadar hızlı gittin?

00:00:50.024 --> 00:00:51.499
Yürüyerek mi geldin? Koştun mu?

00:00:51.499 --> 00:00:53.737
Düz bir hattı takip ettiğinden
bile şüpheliyim.

00:00:53.737 --> 00:00:55.548
Buna cevap vermek için,

00:00:55.548 --> 00:00:59.543
animasyon fiziğimizi
bildiğimiz fiziğe benzetmen gerekecek.

00:00:59.543 --> 00:01:02.107
Daha çok panele ihtiyacın var.

00:01:02.107 --> 00:01:05.301
Panel, lütfen!

00:01:05.301 --> 00:01:10.096
Pekala, her panelde Andrew
birazcık farklı bir yerde.

00:01:10.096 --> 00:01:11.975
Yani, Andrew'in her seferinde

00:01:11.975 --> 00:01:14.892
farklı bir zamanda olduğu
kayıtları görebiliyorum.

00:01:14.892 --> 00:01:18.241
Bu harika ama neler olduğunu görmek için,

00:01:18.241 --> 00:01:21.560
tüm bu yüzlerce paneli
kesip birleştirebilseydik

00:01:21.560 --> 00:01:23.915
çok daha kolay olurdu,

00:01:23.915 --> 00:01:26.069
tıpkı bir çevirme defteri gibi olurdu.

00:01:26.069 --> 00:01:28.155
Hadi sayfaları çevirelim,

00:01:28.155 --> 00:01:30.607
böylece saniyede 24 tanesi geçecek şekilde

00:01:30.607 --> 00:01:34.248
sırayla tüm panelleri görelim.

00:01:34.248 --> 00:01:36.639
Gördünüz mü?
Bir animasyon olduğunu söylemiştim.

00:01:36.639 --> 00:01:39.376
Şimdi beni yürürken görebiliyorsunuz.

00:01:39.376 --> 00:01:42.046
Tüm bu panelleri çizip bir
çevirme defterinde toplamak

00:01:42.046 --> 00:01:45.757
hareketimi kaydetmenin
yollarından sadece biri.

00:01:45.757 --> 00:01:49.773
Animasyonlar ve hatta filmler
bu şekilde çalışıyor.

00:01:49.773 --> 00:01:52.346
Göründüğü gibi, yürüme hızımla

00:01:52.346 --> 00:01:55.691
her çitin uzunluğunu
katetmem iki saniye alıyor

00:01:55.691 --> 00:01:58.521
ve dört metre aralıklarla dikilmişler.

00:01:58.521 --> 00:02:00.478
Yani hızımı, diğer bir deyişle,

00:02:00.478 --> 00:02:04.022
uzayda ne kadar hızlı
hareket ettiğimi hesaplayabiliriz,

00:02:04.022 --> 00:02:05.484
saniyede iki metre.

00:02:05.484 --> 00:02:08.238
Ama bunu çevirmeye gerek kalmadan

00:02:08.238 --> 00:02:11.156
direkt panellerden de anlayabilirdim.

00:02:11.156 --> 00:02:12.493
Çevirmeli defterin ucundan,

00:02:12.493 --> 00:02:14.608
tüm çit direklerini

00:02:14.608 --> 00:02:16.510
ve Andrew'in tüm kopyalarını görebiliriz

00:02:16.510 --> 00:02:20.124
ki her birinde biraz farklı bir yerdeler.

00:02:20.124 --> 00:02:23.230
Şimdi, saniyede 24 sayfa çevirdiğimizde,

00:02:23.230 --> 00:02:26.345
yalnızca buraya bakarak,

00:02:26.345 --> 00:02:28.132
hareket hızı da dahil olmak üzere,

00:02:28.132 --> 00:02:30.343
Andrew'in başına gelecekleri
tahmin edebiliriz.

00:02:30.343 --> 00:02:33.387
Sayfa çevirmeye hiç gerek yok.

00:02:33.387 --> 00:02:37.078
Bu çevirmeli defterin ucu,
tahmin edeceğiniz üzere

00:02:37.078 --> 00:02:39.821
Andrew'in uzay-zamandaki
yolcuğunu gösteren

00:02:39.821 --> 00:02:42.067
bir çizelge olarak bilinir.

00:02:42.067 --> 00:02:45.151
Andrew'in hareketini temsil eden doğruya

00:02:45.151 --> 00:02:47.510
onun dünya çizgisi diyoruz.

00:02:47.510 --> 00:02:49.865
Eğer yürümek yerine koşarsam

00:02:49.865 --> 00:02:54.454
her çit arasını bir saniyede alabilirim.

00:02:54.454 --> 00:02:56.037
O pek atletik değildir.

00:02:56.037 --> 00:02:59.207
Her neyse, bu yeni çevirmeli
defterin ucundan bakarak

00:02:59.207 --> 00:03:02.260
önceki gibi analiz yapabiliriz.

00:03:02.260 --> 00:03:04.467
Andrew koşuyorken dünya çizgisi

00:03:04.467 --> 00:03:06.547
yürüdüğü zamanki dünya çizgisinden

00:03:06.547 --> 00:03:07.759
daha eğri duruyor.

00:03:07.759 --> 00:03:10.926
Öncekinden iki kat daha hızlı gittiğini

00:03:10.926 --> 00:03:14.395
panelleri çevirmeden de görebiliriz.

00:03:14.395 --> 00:03:16.638
Asıl kısım geliyor.

00:03:16.638 --> 00:03:20.361
Fizikte, bir şeye başka açılardan
bakmak her zaman iyidir.

00:03:20.361 --> 00:03:22.226
Sonuçta fizik kuralları,

00:03:22.226 --> 00:03:23.861
herkes için geçerli olmalı

00:03:23.861 --> 00:03:26.277
yoksa kimse onlara uymaz.

00:03:26.277 --> 00:03:29.157
O zaman hadi animasyonumuzu yenileyelim

00:03:29.157 --> 00:03:35.237
ve kamera, çit ardında kalırken
koşan Andrew'e odaklansın.

00:03:35.237 --> 00:03:37.907
Hâlâ bir çeviri defterinin
panelleri olarak ele alıyoruz,

00:03:37.907 --> 00:03:39.777
hiçbir şeyi tekrar çizmemize gerek yok.

00:03:39.777 --> 00:03:41.562
Yapmamız gereken tek şey,

00:03:41.562 --> 00:03:46.160
tüm bu kareleri, Andrew'in dünya çizgisi
tamamen düşey olana kadar

00:03:46.160 --> 00:03:48.003
hep birlikte oynatmak.

00:03:48.003 --> 00:03:50.695
Nedenini öğrenmek için, hadi çevirelim.

00:03:50.695 --> 00:03:54.424
Evet, şimdi sabitim,
yalnızca panelin ortasında,

00:03:54.424 --> 00:03:56.051
olduğum yerde koşuyorum.

00:03:56.051 --> 00:03:57.722
Çevirme defterinin ucundan bakarken

00:03:57.722 --> 00:04:00.361
benim dünya çizgim dimdikti.

00:04:00.361 --> 00:04:03.027
Çitler benim yanımdan geçip gidiyor.

00:04:03.027 --> 00:04:06.312
Şimdi eğik olan, onların dünya çizgileri.

00:04:06.312 --> 00:04:08.948
Panellerin bu yeniden ayarlanması,

00:04:08.948 --> 00:04:11.649
Galile dönüşümü olarak bilinir

00:04:11.649 --> 00:04:13.880
ve fiziği başka birinin,

00:04:13.880 --> 00:04:18.574
şu an için benim bakış açımdan
inceleyebilmemizi sağlar.

00:04:18.574 --> 00:04:21.945
Sonuçta olayları başka açılardan görmek,

00:04:21.945 --> 00:04:24.694
her zaman iyi bir şeydir,

00:04:24.694 --> 00:04:26.693
özellikle gözlemciler farklı hızlardaysa.

00:04:26.693 --> 00:04:30.529
Bu, tabii ki hızlar çok yüksek
olmadığı sürece geçerlidir.

00:04:30.529 --> 00:04:33.278
Eğer ışık hızında hareket
eden bir kozmik ışınsanız

00:04:33.278 --> 00:04:38.028
sizin bakış açınızı yansıtan
çeviri defterimiz çöker.

00:04:38.028 --> 00:04:39.805
Bunun önüne geçmek için,

00:04:39.805 --> 00:04:42.140
panelleri birbirlerine
tutkallamamız gerekecek.

00:04:42.140 --> 00:04:44.612
Farklı panellerden oluşan bir yığın yerine

00:04:44.612 --> 00:04:47.977
tek parça bir uzay-zaman
kalıbına ihtiyacımız olacak,

00:04:47.977 --> 00:04:51.682
ki sonraki videomuzda buna değineceğiz.