WEBVTT

00:00:06.828 --> 00:00:11.248
Eğer vücudunuzdaki bütün damarları uç uca

00:00:11.248 --> 00:00:14.959
eklerseniz, 95,000 km uzunluğunda olur.

00:00:15.429 --> 00:00:18.984
Damarlarınız her gün yaklaşık 7,500 litre

00:00:18.984 --> 00:00:21.984
civarında kan taşır, ve bu dolaşım aslında

00:00:21.984 --> 00:00:24.508
vücununuzdaki 4-5 litre kanın

00:00:24.508 --> 00:00:27.298
tekrar tekrar taşınmasıyla olur.

00:00:27.298 --> 00:00:28.508
Kan ve okijen ile

00:00:28.508 --> 00:00:30.041
amino asit ve glikoz gibi

00:00:30.041 --> 00:00:31.960
değerli besin maddeleri

00:00:31.960 --> 00:00:34.960
vücut dokularına taşınır.

00:00:34.960 --> 00:00:37.780
Bütün bu kan, kaslı damar duvarlarına

00:00:37.780 --> 00:00:40.240
kuvvet uygular.

00:00:40.240 --> 00:00:42.836
Bu kuvvete, kan basıncı denir

00:00:42.836 --> 00:00:44.817
ve bu basınç kalp atışının evrelerine

00:00:44.817 --> 00:00:46.508
göre artar ve azalır.

00:00:46.849 --> 00:00:48.585
Sistol evresinde en yüksektir,

00:00:48.585 --> 00:00:50.925
Sistol, kalbin kasılarak kanı damarlara

00:00:50.925 --> 00:00:52.854
pompaladığı evredir.

00:00:52.854 --> 00:00:55.116
Bu basınca, sistolik kan basıncı denir.

00:00:55.116 --> 00:00:58.046
Kalbin atışlar arasında gevşeme evresindeyken,

00:00:58.046 --> 00:00:59.916
kan basıncı en düşüktür,

00:00:59.916 --> 00:01:02.436
buna diyastolik basınç denir.

00:01:03.406 --> 00:01:06.192
Sağlıklı bir bireyin sistolik

00:01:06.192 --> 00:01:09.918
kan basıncı 90 ile 120 milimetre civa, ve

00:01:09.918 --> 00:01:14.110
diyastolik kan basıncı 60-80 aralığındadır

00:01:14.110 --> 00:01:16.572
İkisi birlikte, normal bir kalp basıncı

00:01:16.572 --> 00:01:19.572
120'ye 80'in biraz altındadır.

NOTE Paragraph

00:01:19.572 --> 00:01:21.641
Kan, vücudun bir ucundan diğerine

00:01:21.641 --> 00:01:23.371
dolaşım sisteminin boruları

00:01:23.371 --> 00:01:24.977
yardımıyla gider.

00:01:24.977 --> 00:01:26.697
Her tesisat sisteminde olduğu gibi,

00:01:26.697 --> 00:01:28.289
bazı faktörler borulardaki

00:01:28.289 --> 00:01:29.658
basıncı arttılabilir:

00:01:30.278 --> 00:01:31.527
sıvının özellikleri,

00:01:31.556 --> 00:01:32.708
ekstra sıvılar

00:01:32.708 --> 00:01:34.760
veya daha dar borular.

00:01:34.760 --> 00:01:36.190
Yani eğer kan yoğunlaşırsa,

00:01:36.190 --> 00:01:38.437
daha yüksek kan basıncı gerekir, yani

00:01:38.437 --> 00:01:41.437
kalbin kanı daha güçlü pompalaması gerekir

00:01:41.437 --> 00:01:42.437
Çok tuzlu bir beslenme şekli de

00:01:42.437 --> 00:01:44.782
benzer bir sonuca sebep olur.

00:01:44.782 --> 00:01:46.933
Tuz, suyun kanda tutulmasına sebep olur,

00:01:46.933 --> 00:01:48.617
bu ekstra sıvı kanın hacmini ve

00:01:48.617 --> 00:01:51.397
kan basıncını arttırır

00:01:51.397 --> 00:01:54.437
ve stress, savaş veya kaç tepkisi gibi,

00:01:54.456 --> 00:01:56.716
epinefrin ve norepinefrin hormonların

00:01:56.716 --> 00:01:58.255
salınımına sebep olur,

00:01:58.255 --> 00:01:59.755
bu da damarların kasılmasına

00:01:59.755 --> 00:02:00.550
sebep olur

00:02:00.550 --> 00:02:02.211
akıma dayanıklılığı arttırır ve

00:02:02.211 --> 00:02:04.761
akıntıya karşı olan basıncı arttırır.

00:02:04.761 --> 00:02:06.641
Kan damarları, çoğunlukla kolayca

00:02:06.641 --> 00:02:08.772
bu değişimlerin üstesinden gelebilir.

00:02:08.772 --> 00:02:10.901
Elastik lifler damarların duvarlarında

00:02:10.901 --> 00:02:13.521
yer alırlar ve onları dayanıklı yaparlar

00:02:13.521 --> 00:02:15.606
ama eğer kan basıncınız düzenli olarak

00:02:15.606 --> 00:02:18.606
140'a 90'ın üstüne çıkıyorsa,

00:02:18.606 --> 00:02:19.606
buna hipertansiyon denir,

00:02:19.606 --> 00:02:21.846
eğer kan basıncı bu değerde

00:02:21.846 --> 00:02:23.970
kalırsa ciddi sorunlara sebep olabilir.

00:02:23.970 --> 00:02:25.340
Çünkü atardamar duvarındaki

00:02:25.340 --> 00:02:26.694
bu ekstra gerginleşmesi

00:02:26.694 --> 00:02:28.456
küçük yırtılmalara sebep olabilir.

00:02:28.456 --> 00:02:30.356
Yaralandığında (yırtılma olduğunda, vb)

00:02:30.356 --> 00:02:31.579
doku şişer ve

00:02:31.579 --> 00:02:33.153
müdahele eden maddeler,

00:02:33.153 --> 00:02:34.376
beyaz kan hücreleri gibi

00:02:34.376 --> 00:02:36.179
yırtığın etrafına toplanırlar.

00:02:36.179 --> 00:02:38.184
Yağ ve kolestrol gibi kanda yüzen maddeler

00:02:38.184 --> 00:02:40.039
de hasarın oluştuğu bölgeye yapışırlar,

NOTE Paragraph

00:02:40.039 --> 00:02:42.810
bir süre sonra bu biriken maddeler

00:02:42.810 --> 00:02:43.593
bir tabaka oluştururlar.

00:02:43.593 --> 00:02:45.934
Bu tabaka damar duvarının iç kısmını

00:02:45.934 --> 00:02:47.904
kalınlaştırır ve sertleştirir

00:02:47.904 --> 00:02:50.498
Bu olaya ateroskleroz (damar sertliği) denir

00:02:50.498 --> 00:02:52.646
ve ciddi yan etkileri olabilir

00:02:52.646 --> 00:02:54.732
Eğer bu tabaka koparsa, tabakanın

00:02:54.732 --> 00:02:56.732
yüzeyindeki bir kan pıhtısı

00:02:56.732 --> 00:02:59.855
zaten dar olan boruyu tıkar.

00:02:59.855 --> 00:03:03.222
Eğer kan pıhtısı yeterince büyükse,

00:03:03.222 --> 00:03:06.563
oksijen ve besin akışını tamamen kesebilir

00:03:06.563 --> 00:03:08.523
Eğer tıkanan damar kalbi besleyen

00:03:08.523 --> 00:03:09.955
damarlardan biriyse, bu durum

00:03:09.955 --> 00:03:11.388
kalp krizine sebep olur,

00:03:11.388 --> 00:03:13.432
oksijensiz kalan kalp kası hücreleri

00:03:13.432 --> 00:03:14.892
ölmeye başlarlar.

00:03:14.892 --> 00:03:17.576
Eğer kan pıhtısı beyine giden kan akışını

00:03:17.576 --> 00:03:20.266
kesiyorsa, felçe sebep olur.

00:03:20.266 --> 00:03:22.886
Tehlikeli şekilde tıkanan damarlar,

00:03:22.886 --> 00:03:25.681
anjiyoplasti adlı bir yöntemle açılabilir.

00:03:26.561 --> 00:03:27.961
Bu işlemde, doktorlar

00:03:27.961 --> 00:03:30.940
daralmış damardan ince bir tel geçirirler,

00:03:30.940 --> 00:03:33.886
sonra bu tele balon kateter yerleştirilir.

00:03:34.893 --> 00:03:37.123
Balon şişirildiğinde uygulanan basınç

00:03:37.123 --> 00:03:38.894
geçişi açılmaya zorlar.

00:03:39.174 --> 00:03:41.154
Bazen damara stent denen

00:03:41.154 --> 00:03:43.003
sert bir tüp yerleştirilir,

00:03:43.003 --> 00:03:44.678
amacı damarı açık tutmak ve

00:03:44.678 --> 00:03:46.877
kan akışının devamlılığını sağlamaktır.

00:03:46.877 --> 00:03:48.457
Böylece oksijensiz kalan hücreler

00:03:48.457 --> 00:03:50.070
tekrar oksijen almaya başlarlar.

00:03:50.070 --> 00:03:51.800
Basınç altında esnek kalmak

00:03:51.800 --> 00:03:53.911
atardamarlar için zor bir görevdir.

00:03:53.911 --> 00:03:56.441
Pompaladıkları sıvı yapışkan ve onları

00:03:56.443 --> 00:03:59.278
tıkayabilecek maddeler içerir,

00:03:59.278 --> 00:04:02.930
ve normal kalp atışı dakikada 70 defadır,

00:04:02.930 --> 00:04:04.723
yani ortalama bir hayat boyunca

00:04:04.723 --> 00:04:07.723
en az 2.5 milyar defa.

00:04:07.723 --> 00:04:10.899
Bu dayanılamaz büyüklükte bir basınç gibi

00:04:10.899 --> 00:04:13.771
gelebilir ama merak etmeyin, damarlarınız

00:04:13.771 --> 00:04:15.781
bu meydan okumaya hazırlıklıdır.