0:00:06.828,0:00:11.248
Eğer vücudunuzdaki bütün damarları uç uca

0:00:11.248,0:00:14.959
eklerseniz, 95,000 km uzunluğunda olur.

0:00:15.429,0:00:18.984
Damarlarınız her gün yaklaşık 7,500 litre

0:00:18.984,0:00:21.984
civarında kan taşır, ve bu dolaşım aslında

0:00:21.984,0:00:24.508
vücununuzdaki 4-5 litre kanın

0:00:24.508,0:00:27.298
tekrar tekrar taşınmasıyla olur.

0:00:27.298,0:00:28.508
Kan ve okijen ile

0:00:28.508,0:00:30.041
amino asit ve glikoz gibi

0:00:30.041,0:00:31.960
değerli besin maddeleri

0:00:31.960,0:00:34.960
vücut dokularına taşınır.

0:00:34.960,0:00:37.780
Bütün bu kan, kaslı damar duvarlarına

0:00:37.780,0:00:40.240
kuvvet uygular.

0:00:40.240,0:00:42.836
Bu kuvvete, kan basıncı denir

0:00:42.836,0:00:44.817
ve bu basınç kalp atışının evrelerine

0:00:44.817,0:00:46.508
göre artar ve azalır.

0:00:46.849,0:00:48.585
Sistol evresinde en yüksektir,

0:00:48.585,0:00:50.925
Sistol, kalbin kasılarak kanı damarlara

0:00:50.925,0:00:52.854
pompaladığı evredir.

0:00:52.854,0:00:55.116
Bu basınca, sistolik kan basıncı denir.

0:00:55.116,0:00:58.046
Kalbin atışlar arasında gevşeme evresindeyken,

0:00:58.046,0:00:59.916
kan basıncı en düşüktür,

0:00:59.916,0:01:02.436
buna diyastolik basınç denir.

0:01:03.406,0:01:06.192
Sağlıklı bir bireyin sistolik

0:01:06.192,0:01:09.918
kan basıncı 90 ile 120 milimetre civa, ve

0:01:09.918,0:01:14.110
diyastolik kan basıncı 60-80 aralığındadır

0:01:14.110,0:01:16.572
İkisi birlikte, normal bir kalp basıncı

0:01:16.572,0:01:19.572
120'ye 80'in biraz altındadır.

0:01:19.572,0:01:21.641
Kan, vücudun bir ucundan diğerine

0:01:21.641,0:01:23.371
dolaşım sisteminin boruları

0:01:23.371,0:01:24.977
yardımıyla gider.

0:01:24.977,0:01:26.697
Her tesisat sisteminde olduğu gibi,

0:01:26.697,0:01:28.289
bazı faktörler borulardaki

0:01:28.289,0:01:29.658
basıncı arttılabilir:

0:01:30.278,0:01:31.527
sıvının özellikleri,

0:01:31.556,0:01:32.708
ekstra sıvılar

0:01:32.708,0:01:34.760
veya daha dar borular.

0:01:34.760,0:01:36.190
Yani eğer kan yoğunlaşırsa,

0:01:36.190,0:01:38.437
daha yüksek kan basıncı gerekir, yani

0:01:38.437,0:01:41.437
kalbin kanı daha güçlü pompalaması gerekir

0:01:41.437,0:01:42.437
Çok tuzlu bir beslenme şekli de

0:01:42.437,0:01:44.782
benzer bir sonuca sebep olur.

0:01:44.782,0:01:46.933
Tuz, suyun kanda tutulmasına sebep olur,

0:01:46.933,0:01:48.617
bu ekstra sıvı kanın hacmini ve

0:01:48.617,0:01:51.397
kan basıncını arttırır

0:01:51.397,0:01:54.437
ve stress, savaş veya kaç tepkisi gibi,

0:01:54.456,0:01:56.716
epinefrin ve norepinefrin hormonların

0:01:56.716,0:01:58.255
salınımına sebep olur,

0:01:58.255,0:01:59.755
bu da damarların kasılmasına

0:01:59.755,0:02:00.550
sebep olur

0:02:00.550,0:02:02.211
akıma dayanıklılığı arttırır ve

0:02:02.211,0:02:04.761
akıntıya karşı olan basıncı arttırır.

0:02:04.761,0:02:06.641
Kan damarları, çoğunlukla kolayca

0:02:06.641,0:02:08.772
bu değişimlerin üstesinden gelebilir.

0:02:08.772,0:02:10.901
Elastik lifler damarların duvarlarında

0:02:10.901,0:02:13.521
yer alırlar ve onları dayanıklı yaparlar

0:02:13.521,0:02:15.606
ama eğer kan basıncınız düzenli olarak

0:02:15.606,0:02:18.606
140'a 90'ın üstüne çıkıyorsa,

0:02:18.606,0:02:19.606
buna hipertansiyon denir,

0:02:19.606,0:02:21.846
eğer kan basıncı bu değerde

0:02:21.846,0:02:23.970
kalırsa ciddi sorunlara sebep olabilir.

0:02:23.970,0:02:25.340
Çünkü atardamar duvarındaki

0:02:25.340,0:02:26.694
bu ekstra gerginleşmesi

0:02:26.694,0:02:28.456
küçük yırtılmalara sebep olabilir.

0:02:28.456,0:02:30.356
Yaralandığında (yırtılma olduğunda, vb)

0:02:30.356,0:02:31.579
doku şişer ve

0:02:31.579,0:02:33.153
müdahele eden maddeler,

0:02:33.153,0:02:34.376
beyaz kan hücreleri gibi

0:02:34.376,0:02:36.179
yırtığın etrafına toplanırlar.

0:02:36.179,0:02:38.184
Yağ ve kolestrol gibi kanda yüzen maddeler

0:02:38.184,0:02:40.039
de hasarın oluştuğu bölgeye yapışırlar,

0:02:40.039,0:02:42.810
bir süre sonra bu biriken maddeler

0:02:42.810,0:02:43.593
bir tabaka oluştururlar.

0:02:43.593,0:02:45.934
Bu tabaka damar duvarının iç kısmını

0:02:45.934,0:02:47.904
kalınlaştırır ve sertleştirir

0:02:47.904,0:02:50.498
Bu olaya ateroskleroz (damar sertliği) denir

0:02:50.498,0:02:52.646
ve ciddi yan etkileri olabilir

0:02:52.646,0:02:54.732
Eğer bu tabaka koparsa, tabakanın

0:02:54.732,0:02:56.732
yüzeyindeki bir kan pıhtısı

0:02:56.732,0:02:59.855
zaten dar olan boruyu tıkar.

0:02:59.855,0:03:03.222
Eğer kan pıhtısı yeterince büyükse,

0:03:03.222,0:03:06.563
oksijen ve besin akışını tamamen kesebilir

0:03:06.563,0:03:08.523
Eğer tıkanan damar kalbi besleyen

0:03:08.523,0:03:09.955
damarlardan biriyse, bu durum

0:03:09.955,0:03:11.388
kalp krizine sebep olur,

0:03:11.388,0:03:13.432
oksijensiz kalan kalp kası hücreleri

0:03:13.432,0:03:14.892
ölmeye başlarlar.

0:03:14.892,0:03:17.576
Eğer kan pıhtısı beyine giden kan akışını

0:03:17.576,0:03:20.266
kesiyorsa, felçe sebep olur.

0:03:20.266,0:03:22.886
Tehlikeli şekilde tıkanan damarlar,

0:03:22.886,0:03:25.681
anjiyoplasti adlı bir yöntemle açılabilir.

0:03:26.561,0:03:27.961
Bu işlemde, doktorlar

0:03:27.961,0:03:30.940
daralmış damardan ince bir tel geçirirler,

0:03:30.940,0:03:33.886
sonra bu tele balon kateter yerleştirilir.

0:03:34.893,0:03:37.123
Balon şişirildiğinde uygulanan basınç

0:03:37.123,0:03:38.894
geçişi açılmaya zorlar.

0:03:39.174,0:03:41.154
Bazen damara stent denen

0:03:41.154,0:03:43.003
sert bir tüp yerleştirilir,

0:03:43.003,0:03:44.678
amacı damarı açık tutmak ve

0:03:44.678,0:03:46.877
kan akışının devamlılığını sağlamaktır.

0:03:46.877,0:03:48.457
Böylece oksijensiz kalan hücreler

0:03:48.457,0:03:50.070
tekrar oksijen almaya başlarlar.

0:03:50.070,0:03:51.800
Basınç altında esnek kalmak

0:03:51.800,0:03:53.911
atardamarlar için zor bir görevdir.

0:03:53.911,0:03:56.441
Pompaladıkları sıvı yapışkan ve onları

0:03:56.443,0:03:59.278
tıkayabilecek maddeler içerir,

0:03:59.278,0:04:02.930
ve normal kalp atışı dakikada 70 defadır,

0:04:02.930,0:04:04.723
yani ortalama bir hayat boyunca

0:04:04.723,0:04:07.723
en az 2.5 milyar defa.

0:04:07.723,0:04:10.899
Bu dayanılamaz büyüklükte bir basınç gibi

0:04:10.899,0:04:13.771
gelebilir ama merak etmeyin, damarlarınız

0:04:13.771,0:04:15.781
bu meydan okumaya hazırlıklıdır.