WEBVTT

00:00:06.580 --> 00:00:10.082
သင့်အနီးဝန်းကျင်၊ သင်မြို့(သို့) 
သင့်တစ်နိုင်ငံလုံးမှာတောင်ရှိတဲ့

00:00:10.082 --> 00:00:12.995
လူဦးရေရဲ့ ထက်ဝက်ဟာ 
ပျောက်သွားတယ်လို့ စိတ်ကူးကြည့်ပါ။

00:00:12.995 --> 00:00:16.336
ကမ္ဘာပျက်ကိန်း ထိတ်လန့်ဖွယ် ရုပ်ရှင်
တစ်ကားကလာတဲ့ တစ်ခုခုလို့ထင်စရာပါ။

00:00:16.336 --> 00:00:19.049
ဒါပေမဲ့ ဒါက ၁၄ ရာစုမှာ
Black Death လို့ သိကြတဲ့

00:00:19.049 --> 00:00:22.898
ရောဂါဖြစ်ပွားမှု တစ်ခုအတွင်းမှာ 
တကယ်ပဲ ဖြစ်ပျက်ခဲ့တာပါ။

00:00:22.898 --> 00:00:26.869
တရုတ်ကနေ အာရှ၊ အရှေ့အလယ်ပိုင်း၊ 
အာဖရိကနဲ့ ဥရောပကို ဖြတ်ကာ ပျံ့နှံ့လာတဲ့

00:00:26.869 --> 00:00:31.743
ဖျက်ဆီးတဲ့ ကပ်ရောဂါက ကမ္ဘာ့လူဦးရေရဲ့
ငါးပုံတစ်ပုံလောက်ကို ဖျက်ဆီးခဲ့တယ်။

00:00:31.743 --> 00:00:36.469
လေးနှစ်အတွင်းမှာပဲ ဥရောပသား
၅၀% နီးပါးကို သေစေခဲ့တယ်။

00:00:36.469 --> 00:00:39.585
Black Death နဲ့ပတ်သက်ပြီး စိတ်ဝင်စားစရာနဲ့
အတွေးရ အခက်ဆုံးတစ်ခုက

00:00:39.585 --> 00:00:42.478
နာမကျန်းမှုကိုယ်၌ကကို 
ဖြစ်စဉ်အသစ် မဟုတ်တာတင်မက

00:00:42.478 --> 00:00:45.654
ရာစုတွေချီပြီး လူတွေကို
ထိခိုက်စေခဲ့တဲ့ရောဂါပါ။

00:00:45.654 --> 00:00:48.921
ဒီကာလအတွင်းက အရိုးနဲ့ သွား နမူနာတွေရဲ့
DNA စိစစ်ချက်က ခရစ်နှစ် ၅၄၁ က

00:00:48.921 --> 00:00:54.091
Plague of Justinian လို့
သိကြတဲ့ အစောပိုင်း ကပ်ရောဂါတစ်ခုလိုပဲ

00:00:54.091 --> 00:00:57.471
နှစ်ခုစလုံးဟာ ယနေ့ခေတ် ရှေးပလိပ်ရောဂါကို
ဖြစ်စေတဲ့ အလားတူ ဘက်တီးရီးယား

00:00:57.471 --> 00:01:02.077
Yersinia pestis ကြောင့် ဖြစ်ခဲ့တာကို
ဖော်ပြခဲ့တယ်။

00:01:02.077 --> 00:01:06.100
ဆိုလိုတာက တူညီတဲ့ ရောဂါဖြစ်ပစ္စည်းကြောင့်
ဖြစ်တဲ့ တူညီတဲ့ ရောဂါက

00:01:06.100 --> 00:01:10.244
သမိုင်းတစ်လျှောက်မှာ ခြားနားစွာ
ပြုမူ၊ ပျံ့နှံ့နိုင်တယ်ဆိုတာပါ။

00:01:10.244 --> 00:01:14.377
ပဋိဇီဝဆေးတွေ အသုံးမပြုခင်ကတောင်
ခေတ်သစ် ကာလတွေထဲက

00:01:14.377 --> 00:01:17.804
ကြောက်စရာ အကောင်းဆုံး ရောဂါ
ဖြစ်ပွားမှုတွေဖြစ်တဲ့ ၂၀ ရာစု အစောပိုင်း

00:01:17.804 --> 00:01:21.277
အိန္ဒိယမှာ ဖြစ်ခဲ့တဲ့ ရောဂါမျိုးတွေက
လူဦးရေရဲ့ ၃% နှုန်းကို သေစေခဲ့တယ်။

00:01:21.277 --> 00:01:24.509
ပလိပ်ရောဂါရဲ့ ခေတ်သစ် သာဓကတွေဟာလည်း
ကွက်ပြီးဖြစ်ပွားဆဲ(သို့) လှေးတွေ၊

00:01:24.509 --> 00:01:28.058
သန်းတွေ ပျံ့နှံ့သလို
နှေးကွေးစွာ ရွေ့လျားဆဲပါ။

00:01:28.058 --> 00:01:31.091
ဒါပေမဲ့ တောမီးလို ပျံ့နှံ့တဲ့ 
အလယ်ခေတ် Black Death က

00:01:31.091 --> 00:01:35.002
လူတစ်ဦးကနေ အခြားတစ်ဦးဆီ ဖြစ်နိုင်ခြေ
အရှိဆုံး တိုက်ရိုက် ဆက်သွယ်ခဲ့တယ်။

00:01:35.002 --> 00:01:39.713
Yersinia pestis ရဲ့ ခေတ်ဟောင်းနဲ့ ခေတ်သစ် 
စရိုက်တွေရဲ့ ဗီဇဆိုင်ရာနှိုင်းယှဉ်မှုတွေဟာ

00:01:39.713 --> 00:01:43.247
လက်တွေ့ကျတဲ့ ဗီဇဆိုင်ရာ ခြားနားချက်တွေကို
သိသိသာ မဖော်ပြတာကြောင့်

00:01:43.247 --> 00:01:46.292
ဘာကြောင့် အစောပိုင်း ဖြစ်ပွားမှုဟာ
ပိုကြောက်စရာကောင်းတာအတွက်

00:01:46.292 --> 00:01:49.599
အဖြေက ကပ်ပါးကောင် မဟုတ်ဘဲ 
လက်ခံကောင်မှာ တည်ရှိရမှာပါ။

00:01:49.599 --> 00:01:52.397
High Middle Ages အတွင်း
နှစ်ပေါင်း ၃၀၀ ခန်ကြာ

00:01:52.397 --> 00:01:54.839
ပိုနွေးတဲ့ ရာသီဥတုနဲ့
စိုက်ပျိုးရေးတိုးတက်မှုတွေက

00:01:54.839 --> 00:01:58.777
ဥရောပအနှံ့မှာ ပေါက်ကွဲနိုင်တဲ့ လူဦးရေး
တိုးတက်မှုကို ဖြစ်ပေါ်စေခဲ့တယ်။

00:01:58.777 --> 00:02:00.634
ဒါပေမဲ့ ကျွေးဖို့ ပါးစပ်ပေါက်သစ်တွေနဲ့

00:02:00.634 --> 00:02:03.687
ဒီနွေးထွေးတဲ့ ကာလရဲ့ နိဂုံးက 
ကပ်ဆိုက်မှုကို သက်ရောက်စေခဲ့တယ်။

00:02:03.687 --> 00:02:06.600
လုပ်ခတွေကို နှိမ့်ထားစဉ်
လျော့ကျတဲ့ ရိတ်သိမ်းမှုနဲ့

00:02:06.600 --> 00:02:09.899
ပေါင်းစပ်ထားတဲ့ မြင့်မားတဲ့ 
ပေါက်ဖွားမှုနှုန်းတွေက

00:02:09.899 --> 00:02:13.048
လယ်ယာမြေဟာ ၎င်းရဲ့လူဦးရေကို
မပံ့ပိုးနိုင်တော့ဘူးဆိုတဲ့ သဘောပါ။

00:02:13.048 --> 00:02:16.402
အကျိုးဆက်အနေနဲ့ ၁၄ ရာစု အစောပိုင်း
ဥရောပသား အများစုဟာ

00:02:16.402 --> 00:02:19.489
နေထိုင်မှု အဆင့်အတန်းတွေမှာ ပုံမှန်
ကျဆင်းမှုတစ်ခု ကြုံခဲ့ရတယ်။

00:02:19.489 --> 00:02:24.681
အငတ်၊ ဆင်းရဲမှု၊ ညံ့တဲ့ ကျန်းမာရေးက
ခုခံအားမဲ့စေပြီးကူးစက်ခြင်းဖြစ်စေခဲ့တယ်။

00:02:24.681 --> 00:02:28.216
အမှန်တကယ်ပဲ လန်ဒန်မှာ တွေ့ရတဲ့ 
Black Death သားကောင်တွေရဲ့ အရိုးစု

00:02:28.216 --> 00:02:32.626
အကြွင်းတွေက အဟာရချို့တဲ့မှုနဲ့ ကြိုတင် 
မကျန်းမာမှုရဲ့ သဲလွန်လက္ခဏာတွေကို ပြသတယ်။

00:02:32.626 --> 00:02:37.271
Black Death ကြောင့် ဖြစ်တဲ့ ပျက်ဆီးမှုဟာ 
လောကကို အရေးပါတဲ့ နှစ်နည်းနဲ့ပြောင်းတယ်။

00:02:37.271 --> 00:02:40.362
လူမှု အဆင့်တစ်ခုမှာ 
လူဦးရေ ရုတ်ခြည်း ဆုံးပါးမှုက

00:02:40.362 --> 00:02:43.717
ဥရောပ စီးပွားရေး အခြေအနေတွေမှာ
အရေးပါတဲ့ ပြောင်းလဲမှုတွေ ဖြစ်စေခဲ့တယ်။

00:02:43.717 --> 00:02:45.535
လှည့်လညဖို့ ပိုများတဲ့ အစားအစာရယ်

00:02:45.535 --> 00:02:49.836
လယ်သမား၊ အလုပ်သမားတွေ ရှင်ကျန်ရေးအတွက်
ပိုများတဲ့ မြေ၊ ပိုကောင်းတဲ့ လုပ်ခနဲ့ဆို

00:02:49.836 --> 00:02:55.221
လန်ဒန် သုသာန်လေ့လာမှုတွေအရ လူတွေဟာ ပို
ကောင်းကောင်းစား၊ အသက်ပိုရှည်ရှည်နေခဲ့တယ်။

00:02:55.221 --> 00:02:58.955
ပိုမြင့်တဲ့ လူနေမှု အဆင့်အတန်းတွေကပါ
လူမှု ရွေ့လျားနိုင်မှုမှာ တိုးမြင့်စေတယ်။

00:02:58.955 --> 00:03:03.244
ပဒေသရာဇ်စနစ်ကို အားနည်းစေပြီး နောက်ဆုံး
နိုင်ငံရေး ပြပြင်မှုတွေကိုဖြစ်စေတယ်။

00:03:03.244 --> 00:03:06.786
ဒါပေမဲ့ ပလိပ်ရောဂါကလည်း အရေးပါတဲ့
ဇီဝဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှတစ်ခု ရှိတယ်။

00:03:06.786 --> 00:03:10.357
အထိမခံဆုံးနဲ့ အားအနည်းဆုံး လူများစွာရဲ့
ရုတ်တရက် သေဆုံးမှုက

00:03:10.357 --> 00:03:14.042
သိသာစွာ ခြားနားတဲ့ ဗီဇ တစ်စုနဲ့ 
လူဦးရေတစ်စုကို ချန်ထားခဲ့တယ်။

00:03:14.042 --> 00:03:17.299
ရောဂါ ခုခံစွမ်းရှိဖို့ ကျန်သူတွေကို 
ကူညီလောက်မယ့် ဗီဒတွေအပါအဝင်ပါ။

00:03:17.299 --> 00:03:20.357
ဒီလို သန္ဓေပြောင်းလဲမှုတွေက 
အလားတူ နည်းလမ်းတွေနဲ့ လုပ်ဆောင်တဲ့

00:03:20.357 --> 00:03:23.269
ရောဂါဖြစ် ပစ္စည်းတွေကို ဆပွားဖို့
ကိုယ်ခံအားတွေ ပေးတဲ့အတွက်

00:03:23.269 --> 00:03:26.638
Black Death ရဲ့ ဗီဇဆိုင်ရာ အကျိုးဆက်တွေကို
ရှာဖွေဖို့ သုတေသန ကြီးမားစွာ

00:03:26.638 --> 00:03:29.287
အကျိုးရှိစေဖို့ အလားအလာရှိပါတယ်။

00:03:29.287 --> 00:03:32.328
ယနေ့ Black Death ရဲ့ ပမာဏ
ပေါ်က ကပ်ရောဂါရဲ့ ခြိမ်းခြောက်မှုကို

00:03:32.328 --> 00:03:35.528
ပဋိဇီဝဆေးတွေရဲ့ ကျေးဇူးကြောင့်
ကျယ်ပြန့်စွာ ရှင်းပစ်နိုင်ခဲ့ပါပြီ။

00:03:35.528 --> 00:03:40.596
ဒါပေမဲ့ ရှေး ပလိပ်ရောဂါက နှစ်စဉ် အသက်
ထောင်အနည်းငယ်ကိုဆက်လက် သေကြေစေပြီး

00:03:40.596 --> 00:03:43.103
ဆေးဝါး ခုံခံနိုင်တဲ့ 
စရိုက်တစ်ခု အသစ် ပေါ်ထွက်မှုဟာ

00:03:43.103 --> 00:03:45.983
ပိုမှောင်မဲတဲ့ ကာလတွေရဲ့
ပြန်အလာကို နိမိတ်ပြနေတယ်။

00:03:45.983 --> 00:03:49.278
Black Death ရဲ့ အကြောင်း၊ အကျိုးတွေ
အကြောင်းပိုနားလည်ခြင်းက

00:03:49.278 --> 00:03:53.212
ကမ္ဘာကို အတိတ်က ပုံဖော်ပေးခဲ့ပုံကို
နားလည်းခြင်း သက်သက် မဟုတ်ဘဲ

00:03:53.212 --> 00:03:56.686
အနာဂတ်ထဲက အလားတူ အိပ်မက်ဆိုးတစ်ခု
ကနေလည်း ကျွန်ုပ်တို့ကို ကယ်တင်လောက်တယ်။