WEBVTT 00:00:00.000 --> 00:00:02.000 Ka patur shume revolucione 00:00:02.000 --> 00:00:04.000 pergjate shekullit te kaluar, 00:00:04.000 --> 00:00:06.000 dhe mbase asnjeri prej tyre eshte aq i rendesishem 00:00:06.000 --> 00:00:09.000 sa revolucioni i jetegjatesise. 00:00:09.000 --> 00:00:11.000 Ne sot jetojme mesatarisht 00:00:11.000 --> 00:00:14.000 34 vite me shume seç jetonin stergjysherit tane. 00:00:14.000 --> 00:00:16.000 Mendoni pak mbi kete pike. 00:00:16.000 --> 00:00:19.000 Eshte nje jete e tere per nje te rritur 00:00:19.000 --> 00:00:21.000 qe eshte shtuar ne jeten tone. 00:00:21.000 --> 00:00:23.000 Dhe prapeseprape, ne pjesen me te madhe, 00:00:23.000 --> 00:00:26.000 kultura jone nuk ka arritur akoma te kuptoje se çfare do te thote kjo. 00:00:26.000 --> 00:00:29.000 Ne vazhdojme te jetojme me paradigmin se 00:00:29.000 --> 00:00:31.000 mosha eshte si nje hark. 00:00:31.000 --> 00:00:33.000 Kjo eshte metafora, metafora e vjeter. 00:00:33.000 --> 00:00:35.000 Lindim, arrijme kulmin ne mesin e jetes tone 00:00:35.000 --> 00:00:37.000 dhe pastaj vijme gjithnje ne renie. 00:00:37.000 --> 00:00:39.000 (Qeshje) 00:00:39.000 --> 00:00:41.000 Mosha si nje patollogji. NOTE Paragraph 00:00:41.000 --> 00:00:43.000 Por shume njerez sot -- 00:00:43.000 --> 00:00:46.000 filozofe, artiste, mjeke, shkencetare - 00:00:46.000 --> 00:00:49.000 po veshtrojne ne menyre te re ate çka une quaj Akti i trere, 00:00:49.000 --> 00:00:52.000 tre dekadat e fundit te jetes. 00:00:52.000 --> 00:00:57.000 Ata e kuptojne se kjo faze eshte nje periudhe e jetes 00:00:57.000 --> 00:00:59.000 qe ka rendesine e vet - 00:00:59.000 --> 00:01:02.000 dhe ndryshon nga periudha e mesme e jetes 00:01:02.000 --> 00:01:05.000 siç ndryshon adoleshenca nga femijeria. 00:01:05.000 --> 00:01:08.000 Dhe pyesin veten - sic ne te gjithe duhet te pyesim veten - 00:01:08.000 --> 00:01:11.000 si mund ta perdorim kete kohe? 00:01:11.000 --> 00:01:13.000 Si mund ta jetojme ne menyre te sukseshme? 00:01:13.000 --> 00:01:15.000 Cila eshte metafora e re qe perdorim 00:01:15.000 --> 00:01:17.000 per plakjen? NOTE Paragraph 00:01:17.000 --> 00:01:20.000 Kam kaluar gjithe vitin e kaluar duke bere kerkime dhe duke shkruar per kete argument. 00:01:20.000 --> 00:01:22.000 Dhe arrita ne perfundimin 00:01:22.000 --> 00:01:26.000 se metafora me e pershtatshme per plakjen 00:01:26.000 --> 00:01:28.000 eshte shkalla -- 00:01:28.000 --> 00:01:32.000 ngjitja lart e shpirtit te njeriut, 00:01:32.000 --> 00:01:34.000 duke na sjelle me teper mençuri, plotesim 00:01:34.000 --> 00:01:36.000 dhe origjinalitet. 00:01:36.000 --> 00:01:38.000 Pra mosha jo si patologji; 00:01:38.000 --> 00:01:40.000 por mosha si potencial. 00:01:40.000 --> 00:01:42.000 Dhe e dini se çfare? 00:01:42.000 --> 00:01:44.000 Ky potencial nuk eshte vetem per disa njerez fatlum. 00:01:44.000 --> 00:01:46.000 Sepse veme re se, 00:01:46.000 --> 00:01:48.000 pjesa me e madhe e njerezve mbi 50 vjeç 00:01:48.000 --> 00:01:50.000 ndihen me mire, jane me pak te stresuar, 00:01:50.000 --> 00:01:52.000 jane me pak agresiv dhe me pak te shqetesuar. 00:01:52.000 --> 00:01:54.000 Ne kemi prirje te shikojme me shume gjerat e perbashketa 00:01:54.000 --> 00:01:56.000 sesa ndryshimet. 00:01:56.000 --> 00:01:58.000 Biles disa nga studimet thone se 00:01:58.000 --> 00:02:00.000 jemi me te lumtur. NOTE Paragraph 00:02:00.000 --> 00:02:02.000 Dhe vertet qe nuk mendoja se do te ishte ky rezultati i studimit tim. 00:02:02.000 --> 00:02:05.000 Une vij nga nje rruge e gjate depresivesh. 00:02:05.000 --> 00:02:07.000 Ndersa po i afrohesha te 40tave, 00:02:07.000 --> 00:02:09.000 kur zgjohesha ne mengjes 00:02:09.000 --> 00:02:11.000 mendimet e mija te pare ishin te gjitha negative. 00:02:11.000 --> 00:02:13.000 Dhe kjo me trembi. 00:02:13.000 --> 00:02:15.000 Mendova, oh zot i madh. 00:02:15.000 --> 00:02:17.000 Do te behem nje plake kapriçoze. 00:02:17.000 --> 00:02:21.000 Por tani qe une faktikisht jam ne mes te aktit tim te trete, 00:02:21.000 --> 00:02:24.000 kam kuptuar se nuk kam qene kurre me e lumtur. 00:02:24.000 --> 00:02:28.000 Kam nje ndjesi shume te fuqishme te te ndjeri shume te mire. 00:02:29.000 --> 00:02:31.000 Dhe kam zbuluar 00:02:31.000 --> 00:02:33.000 se kur je ne brendesi te plakjes, 00:02:33.000 --> 00:02:35.000 ndersa kundershton ta shikosh nga jashte, 00:02:35.000 --> 00:02:37.000 frika kalon. 00:02:37.000 --> 00:02:39.000 Dhe ti e kupton, se je perseri ti - - 00:02:39.000 --> 00:02:41.000 biles tani me shume se kurre. 00:02:41.000 --> 00:02:45.000 Pikaso dikur ka thene, "Duhet shume kohe per tu rinuar." NOTE Paragraph 00:02:45.000 --> 00:02:47.000 (Qeshje) NOTE Paragraph 00:02:47.000 --> 00:02:49.000 Nuk dua te prezantoj plakjen si diçka romantike. 00:02:49.000 --> 00:02:51.000 Se sigurisht nuk ka garanci 00:02:51.000 --> 00:02:53.000 qe do te jete nje periudhe rritje dhe perfitimi. 00:02:53.000 --> 00:02:55.000 Varet shume dhe nga fati. 00:02:55.000 --> 00:02:58.000 Ndersa, ne disa raste varet nga genet. 00:02:58.000 --> 00:03:00.000 Nje e treta e rasteve ne fakt varet nga genet. 00:03:00.000 --> 00:03:03.000 Dhe ne kete rast nuk kemi seç bejme ne. 00:03:03.000 --> 00:03:05.000 Por kjo do te thote se ne dy te tretat e rasteve 00:03:05.000 --> 00:03:07.000 varet nga ne se sa mire e kalojme, 00:03:07.000 --> 00:03:10.000 te berit dicka ne aktin e trete. 00:03:10.000 --> 00:03:13.000 Do te diskutojme bashke se çfare mund te bejme 00:03:13.000 --> 00:03:16.000 qe keto vite te jene vertet te suksesshme 00:03:16.000 --> 00:03:19.000 dhe ti perdorim ato per me mire. NOTE Paragraph 00:03:19.000 --> 00:03:21.000 Tani me lini t'ju them diçka per shkallen, 00:03:21.000 --> 00:03:25.000 qe mund t'ju duket si nje metafore e çuditshme per njerezit e moshuar 00:03:25.000 --> 00:03:28.000 duke patur parasysh se pjesa me e madhe e pleqve vuajne kur ngjisin shkallet. 00:03:28.000 --> 00:03:30.000 (Qeshje) 00:03:30.000 --> 00:03:33.000 Duke u perfshire dhe une vete ne kete fakt. 00:03:33.000 --> 00:03:35.000 Siç mund ta dini, 00:03:35.000 --> 00:03:38.000 e gjithe bota funksionon ne baze te nje ligji universal: 00:03:38.000 --> 00:03:42.000 entropia, ligji i dyte i termodinamikes. 00:03:42.000 --> 00:03:45.000 Entropi do te thote se çdo gje ne bote, çdogje, 00:03:45.000 --> 00:03:47.000 eshte ne gjendjen e renies ose te shkaterrimit, 00:03:47.000 --> 00:03:49.000 te harkut. 00:03:49.000 --> 00:03:52.000 Dhe vetem nje gje ben perjashtim ne kete ligj universal, 00:03:52.000 --> 00:03:54.000 dhe kjo gje eshte shpirti i njeriut, 00:03:54.000 --> 00:03:57.000 qe vazhdon te zhvillohet per se larti -- 00:03:57.000 --> 00:03:59.000 ne shkalle -- 00:03:59.000 --> 00:04:01.000 duke arritur ne plotesimin e tij, 00:04:01.000 --> 00:04:04.000 origjinalitetin dhe mençurine. NOTE Paragraph 00:04:04.000 --> 00:04:06.000 Ja ku eshte nje shembull i asaj çka dua t'ju them. 00:04:06.000 --> 00:04:08.000 Kjo ngjitje per lart 00:04:08.000 --> 00:04:12.000 mund te ndodhi dhe ne raste sfidash fizike te medha. 00:04:12.000 --> 00:04:14.000 Rreth 3 vjet me pare, 00:04:14.000 --> 00:04:16.000 lexova nje artikull ne New York Times. 00:04:16.000 --> 00:04:18.000 Fliste per nje burre qe quhej Neil Selinger -- 00:04:18.000 --> 00:04:21.000 57 vjeç, avokat ne pension -- 00:04:21.000 --> 00:04:24.000 i cili kishte hyre ne grupin e shkrimtareve te Sarah Lawrence 00:04:24.000 --> 00:04:27.000 ku gjeti zerin e tij te shkrimeve. 00:04:27.000 --> 00:04:29.000 Dy vite me pas, 00:04:29.000 --> 00:04:32.000 u diagnostikua me semundjen e ashtuquajtur Lou Gehrig (ALS). 00:04:32.000 --> 00:04:35.000 Eshte nje semundje e tmerrshme. Eshte fatale. 00:04:35.000 --> 00:04:39.000 Shkaterron trupin, por truri mbetet i paprekur. 00:04:39.000 --> 00:04:42.000 Ne kete artikull, Z. Selinger shkroi keto rreshta 00:04:42.000 --> 00:04:45.000 per te pershkruar se çfare po i ndodhte. 00:04:45.000 --> 00:04:48.000 Po i lexoj, 00:04:48.000 --> 00:04:50.000 "Ndersa muskujt e mi dobesoheshin, 00:04:50.000 --> 00:04:53.000 shkrimi im forcohej. 00:04:53.000 --> 00:04:56.000 Ndersa dalengadale humba mundesine te flas, 00:04:56.000 --> 00:04:59.000 fitova zerin tim. 00:04:59.000 --> 00:05:01.000 Ndersa tkurresha, u rrita. 00:05:01.000 --> 00:05:03.000 Ndersa humba shume, 00:05:03.000 --> 00:05:07.000 fillova me se fundi te gjeja vetveten." 00:05:07.000 --> 00:05:09.000 Neil Selinger per mua, 00:05:09.000 --> 00:05:12.000 eshte personifikimi i shkalles qe ngjitet 00:05:12.000 --> 00:05:15.000 drejt aktit te tij te trete. NOTE Paragraph 00:05:15.000 --> 00:05:17.000 Tani ne te gjithe kemi lindur me nje shpirt, 00:05:17.000 --> 00:05:20.000 por disa here ndodh qe ai te bjere poshte 00:05:20.000 --> 00:05:22.000 ne sfidat e ndryshme te jetes, 00:05:22.000 --> 00:05:25.000 dhunes, abuzimit, neglizhences. 00:05:25.000 --> 00:05:27.000 Ndoshta prinderit tane vuanin nga depresioni. 00:05:27.000 --> 00:05:29.000 Ndoshta ata nuk ishin ne gjendje te na donin 00:05:29.000 --> 00:05:33.000 me teper se ajo çka ne vlenim ne kete bote. 00:05:33.000 --> 00:05:35.000 Mbase ne vuajme perseri 00:05:35.000 --> 00:05:37.000 nga dhimbja fizike, nje plage. 00:05:37.000 --> 00:05:41.000 Mbase e ndjejme qe shume nga relatat tona nuk kane patur nje mbarim real. 00:05:41.000 --> 00:05:45.000 Dhe ne kete menyre ndihemi te pakompletuar. 00:05:45.000 --> 00:05:48.000 Mbase detyra e aktit te trete 00:05:48.000 --> 00:05:53.000 eshte pikerisht permbyllja e detyres se kompletimit tone. NOTE Paragraph 00:05:53.000 --> 00:05:57.000 Per mua, filloi ndersa po i afrohesha aktit tim te trete, 00:05:57.000 --> 00:05:59.000 ne 60 vjetorin tim. 00:05:59.000 --> 00:06:01.000 Si duhet ta jetoja ate? 00:06:01.000 --> 00:06:04.000 Cfare duhet te realizoja ne kete akt final? 00:06:04.000 --> 00:06:08.000 Atehere kuptova se ne menyre qe te dija se ku po shkoja, 00:06:08.000 --> 00:06:10.000 duhet te dija mire se ku kisha qene me pare. 00:06:10.000 --> 00:06:12.000 Keshtu qe u ktheva prapsht 00:06:12.000 --> 00:06:14.000 dhe studiova aktet e mia te para, 00:06:14.000 --> 00:06:17.000 dhe u perpoqa te shikoja se kush kisha qene atehere, 00:06:17.000 --> 00:06:19.000 kush isha vertete --- 00:06:19.000 --> 00:06:22.000 jo ate ç'ka me thonin familjaret e miqte e mi se isha, 00:06:22.000 --> 00:06:24.000 ose si me konsideronin ata. 00:06:24.000 --> 00:06:26.000 Kush isha une? Cilet ishin prinderit e mi -- 00:06:26.000 --> 00:06:29.000 jo si prinder, por si njerez? 00:06:29.000 --> 00:06:31.000 Cilet ishin gjysherit e mi? 00:06:31.000 --> 00:06:33.000 Si i trajtuan ata prinderit e mi? 00:06:33.000 --> 00:06:36.000 Gjera te tilla. NOTE Paragraph 00:06:36.000 --> 00:06:39.000 Dhe pas nja dy vitesh zbulova 00:06:39.000 --> 00:06:42.000 se ky proçes qe kisha pershkuar 00:06:42.000 --> 00:06:44.000 quhet nga psikologet 00:06:44.000 --> 00:06:46.000 "te besh nje rishikim te jetes". 00:06:46.000 --> 00:06:48.000 Dhe thone se mund ti japi serish rendesi, 00:06:48.000 --> 00:06:50.000 qartesi dhe kuptim 00:06:50.000 --> 00:06:52.000 jetes se nje njeriu. 00:06:52.000 --> 00:06:55.000 Dhe mbase do te zbuloni, ashtu siç bera dhe une, 00:06:55.000 --> 00:06:58.000 se shume gjera qe mendonit me pare jane te gabuara, 00:06:58.000 --> 00:07:01.000 shume gjera qe mendonit per veten, 00:07:01.000 --> 00:07:04.000 realisht nuk kane fare lidhje me ju. 00:07:04.000 --> 00:07:07.000 Nuk e keni ju fajin: Ju jeni ne rregull. 00:07:07.000 --> 00:07:09.000 Dhe tani mund te ktheheni prapa 00:07:09.000 --> 00:07:11.000 dhe ti falni ata 00:07:11.000 --> 00:07:13.000 dhe veten tuaj. 00:07:13.000 --> 00:07:16.000 Jeni ne gjendje te çlironi veten 00:07:16.000 --> 00:07:18.000 nga e kaluara. 00:07:18.000 --> 00:07:20.000 Mund te ndryshoni 00:07:20.000 --> 00:07:22.000 lidhjen tuaj me te kaluaren. NOTE Paragraph 00:07:22.000 --> 00:07:24.000 Dhe ndersa po shkruaja per kete studim, 00:07:24.000 --> 00:07:27.000 me ra ne duar libri me titull "Kerkimi i njeriut per Kuptimin" 00:07:27.000 --> 00:07:29.000 i Viktor Frankl. 00:07:29.000 --> 00:07:32.000 Viktor Frankl ishte nje psikiater gjerman, 00:07:32.000 --> 00:07:35.000 qe kishte jetuar 5 vite ne nje kamp perqendrimi nazist. 00:07:35.000 --> 00:07:38.000 Dhe ai ka shkruar se ndersa ishte ne kamp, 00:07:38.000 --> 00:07:42.000 ai ishte ne gjendje te identifikonte, 00:07:42.000 --> 00:07:44.000 se cilet njerez do te ishin mire pasi te dilnin nga kampi, 00:07:44.000 --> 00:07:46.000 dhe cilet do te vuanin. 00:07:46.000 --> 00:07:51.000 Dhe shkroi keto fjali: 00:07:51.000 --> 00:07:54.000 "Cdo gje qe keni ne jete mund t'jua marrin, 00:07:54.000 --> 00:07:56.000 perveç nje gjeje, 00:07:56.000 --> 00:07:58.000 lirine tuaj per te zgjedhur 00:07:58.000 --> 00:08:00.000 se si te reagoni 00:08:00.000 --> 00:08:02.000 ndaj nje situate. 00:08:02.000 --> 00:08:04.000 Kjo eshte ajo çka percakton 00:08:04.000 --> 00:08:06.000 cilesine e jetes qe keni jetuar -- 00:08:06.000 --> 00:08:08.000 jo faktin nese keni qene te pasur apo te varfer, 00:08:08.000 --> 00:08:10.000 te famshem apo te panjohur, 00:08:10.000 --> 00:08:12.000 te shendetshem apo te pervuajtur. 00:08:12.000 --> 00:08:15.000 Ajo çka percakton cilesine e jetes sone 00:08:15.000 --> 00:08:18.000 varet nga menyra se si ne lidhemi me keto realitete, 00:08:18.000 --> 00:08:20.000 nga kuptimi qe u japim ne atyre, 00:08:20.000 --> 00:08:23.000 nga qendrimi qe mbajme ndaj tyre, 00:08:23.000 --> 00:08:27.000 dhe gjendja mendore qe ne u lejojme te na çojne keto realitete." NOTE Paragraph 00:08:27.000 --> 00:08:30.000 Mbase qellimi kryesor i aktit te trete 00:08:30.000 --> 00:08:34.000 eshte pikerisht qe te kthehemi prapsht, nese eshte e mundur, 00:08:34.000 --> 00:08:36.000 per te ndryshuar lidhjen 00:08:36.000 --> 00:08:38.000 qe kemi me te kaluaren. 00:08:38.000 --> 00:08:41.000 Eshte vene re se kerkimi per te njohur tregon 00:08:41.000 --> 00:08:43.000 se kur jemi ne gjendje ta bejme kete gje, 00:08:43.000 --> 00:08:46.000 shfaqet ne menyre neurologjike -- 00:08:46.000 --> 00:08:49.000 se ne tru jane krijuar rruge neutrale. 00:08:49.000 --> 00:08:51.000 Me kalimin e kohes, ju jeni ne gjendje te shikoni, 00:08:51.000 --> 00:08:54.000 nese keni reaguar negativisht ne te kaluaren ndaj ngjarjeve ose njerezve, 00:08:54.000 --> 00:08:57.000 rruget neutrale percaktohen 00:08:57.000 --> 00:09:00.000 nga sinjalet kimike ose elektrike qe dergon truri. 00:09:00.000 --> 00:09:03.000 Dhe me kalimin e kohes, keto rruge neutrale behen me te fuqishme, 00:09:03.000 --> 00:09:05.000 dhe kthehen ne nje rregull -- 00:09:05.000 --> 00:09:07.000 dhe pse e gjithe kjo nuk eshte pozitive per ne 00:09:07.000 --> 00:09:10.000 sepse na shkakton stres dhe ankth. NOTE Paragraph 00:09:10.000 --> 00:09:12.000 Gjithesesi nese, 00:09:12.000 --> 00:09:16.000 ne mund te kthehemi prapsht dhe te ndryshojme marredheniet tona 00:09:16.000 --> 00:09:18.000 pra ti rishikojme keto marredhenie 00:09:18.000 --> 00:09:20.000 me njerezit dhe ngjarjet e se shkuares 00:09:20.000 --> 00:09:22.000 keto rruge neutrale mund te ndryshojne. 00:09:22.000 --> 00:09:24.000 Dhe nese mund te mbajme 00:09:24.000 --> 00:09:27.000 gjithnje nje qendrim pozitiv ndaj te kaluares, 00:09:27.000 --> 00:09:29.000 ky behet me kohen rregulli i ri. 00:09:29.000 --> 00:09:32.000 Eshte tamam sikur rregullon nje termostat. 00:09:32.000 --> 00:09:35.000 Nuk jane eksperiencat 00:09:35.000 --> 00:09:38.000 qe na bejne te mençur, 00:09:38.000 --> 00:09:42.000 por eshte reflektimi mbi keto eksperienca qe kemi patur 00:09:42.000 --> 00:09:44.000 qe na mençuron -- 00:09:44.000 --> 00:09:46.000 dhe kjo na ndihmon te gjitheve ne teresi, 00:09:46.000 --> 00:09:48.000 na sjell mençuri e origjinalitet. 00:09:48.000 --> 00:09:52.000 Na ndihmon te behemi çka mund te kishim qene. NOTE Paragraph 00:09:52.000 --> 00:09:54.000 Ne grate jemi nismetare, apo jo? 00:09:54.000 --> 00:09:57.000 Dua te them se ne vajzeri, nisim gjerat me energji --- "Po, kush thote?" 00:09:57.000 --> 00:09:59.000 Ne kemi agjensi. 00:09:59.000 --> 00:10:01.000 Jemi subjektet e jetes sone. 00:10:01.000 --> 00:10:03.000 Por shume shpesh, 00:10:03.000 --> 00:10:06.000 shume, mbase pjesa me e madhe e te gjitheve ne, kur kalojme ne pubertet, 00:10:06.000 --> 00:10:09.000 fillojme te shqetesohemi per te qene pjese e grupit dhe per tu bere popullor. 00:10:09.000 --> 00:10:13.000 Dhe fillojme te behemi subjekte dhe objekte te jetes se njerezve te tjere. 00:10:13.000 --> 00:10:16.000 Por tani, ne aktin e trete te jetes sone, 00:10:16.000 --> 00:10:18.000 mund te jete e mundshme 00:10:18.000 --> 00:10:21.000 qe ne te kthehemi aty ku e nisem rrugen 00:10:21.000 --> 00:10:23.000 dhe ta njohim ate per here te pare. 00:10:23.000 --> 00:10:26.000 Dhe nese arrijme te bejme kete, 00:10:26.000 --> 00:10:29.000 nuk do te jete vetem per veten tone. 00:10:29.000 --> 00:10:31.000 Njerezit e vjeter 00:10:31.000 --> 00:10:33.000 jane popullata me e madhe ne bote. 00:10:33.000 --> 00:10:36.000 Nese ne mund te kthehemi prapsh e te ripercaktojme veten tone 00:10:36.000 --> 00:10:38.000 dhe te kompletohemi, 00:10:38.000 --> 00:10:43.000 kjo do te krijonte nje permiresim kulturor ne te gjithe boten, 00:10:43.000 --> 00:10:46.000 dhe do te ishte nje shembull i rendesishem dhe per gjeneratat me te reja 00:10:46.000 --> 00:10:49.000 ne menyre qe ta rishikojne jeten me sy te tjere. NOTE Paragraph 00:10:49.000 --> 00:10:51.000 Shume faleminderit. NOTE Paragraph 00:10:51.000 --> 00:10:58.000 (Duartrokitje)