WEBVTT

00:00:07.095 --> 00:00:08.584
Çoğu insan hap alır,

00:00:08.584 --> 00:00:09.834
iğne yaptırır

00:00:09.834 --> 00:00:13.335
ya da yaşamları süresince 
bir şekilde ilaç kullanırlar,

00:00:13.335 --> 00:00:18.266
fakat çoğumuz bu ilaçların aslında
nasıl etkili olduğunu bilmeyiz.

00:00:18.266 --> 00:00:21.816
Nasıl bu maddeler bizim fiziksel 
olarak nasıl hissedeceğimizi,

00:00:21.816 --> 00:00:22.726
düşüneceğimizi

00:00:22.726 --> 00:00:24.844
ve hatta nasıl davranacağımızı etkiliyor?

00:00:24.844 --> 00:00:28.665
Büyük çoğunlukla bu, ilacın beyindeki
hücreler arasındaki iletişimi

00:00:28.665 --> 00:00:31.226
nasıl değiştirdiğine bağlıdır.

00:00:31.226 --> 00:00:33.787
Bunun oluşabileceği
birkaç farklı yol vardır.

00:00:33.787 --> 00:00:35.866
Fakat ilaç beyne ulaşmadan önce,

00:00:35.866 --> 00:00:38.124
ilk olarak kan dolaşımına ulaşmalıdır

00:00:38.124 --> 00:00:40.877
ki bu yolculuk saniyeler ile
saatler arasında sürebilir,

00:00:40.877 --> 00:00:44.327
nasıl uygulandığı gibi belirli
faktörlere bağlı olarak.

00:00:44.327 --> 00:00:47.367
Bir ilacı oral yoldan almak
en yavaş metoddur,

00:00:47.367 --> 00:00:50.097
çünkü ilaç etkisini göstermeden önce 


00:00:50.097 --> 00:00:52.189
sindirim sistemimiz
tarafından emilmelidir.

00:00:52.189 --> 00:00:55.398
Bir ilacı teneffüs etmek kan dolaşımına
daha hızlı geçmesini sağlar.

00:00:55.398 --> 00:00:58.888
Bir ilacı damar yoluyla
vermek de hızlı bir yoldur,

00:00:58.888 --> 00:01:02.007
çünkü maddeler bu yolla 
direkt olarak kana karışır.

00:01:02.007 --> 00:01:06.788
Böylelikle ilaç hedefinin kapısına
hızlıca ulaşır, yani beyne.

00:01:06.788 --> 00:01:10.606
Beynin girişi kan-beyin bariyeri
tarafından korunur,

00:01:10.606 --> 00:01:12.858
bu bariyer olası tehlikeli maddelere karşı

00:01:12.858 --> 00:01:15.940
dolaşım sistemini 
sinir sisteminden ayırır.

00:01:15.940 --> 00:01:19.148
Yani bütün ilaçlar bu bariyeri geçmek için

00:01:19.148 --> 00:01:23.568
özgül bir kimyasal bileşime 
sahip olmalıdırlar.

00:01:23.568 --> 00:01:27.428
İçeriye girdikten sonra, ilaçlar sinaps
ve nöron ağlarını hedef alarak

00:01:27.428 --> 00:01:30.938
beynin normal işleyişine 
müdahale etmeye başlar.

00:01:30.938 --> 00:01:35.498
Nöronlar çekirdeği, dendritleri 
ve aksonu olan beyin hücreleridir.

00:01:35.498 --> 00:01:39.540
Sinapslar dendrit ve aksonlar 
arasında bulunan,


00:01:39.540 --> 00:01:43.989
nöronlar arasında elektrokimyasal 
sinyalleri taşıyan yapılardır.

00:01:43.989 --> 00:01:47.669
Bu sinyaller nörotransmitter 
adı verilen kimyasallardır.

00:01:47.669 --> 00:01:51.470
Her nörotransmitter davranışlarımızın, 
duygularımızın ve bilişselliğimizin

00:01:51.470 --> 00:01:52.280
düzenlenmesinde

00:01:52.280 --> 00:01:53.489
farklı şekilde rol alır.

00:01:53.489 --> 00:01:55.880
Fakat hepsi iki farklı
yoldan biriyle çalışır.

00:01:55.880 --> 00:01:58.080
Ya alıcı nöronu inhibe edip

00:01:58.080 --> 00:01:59.601
aktivitesini kısıtlar,

00:01:59.601 --> 00:02:00.980
ya da uyarıp

00:02:00.980 --> 00:02:05.079
bütün ağ boyunca yayılan 
bir elektrokimyasal sinyal yaratır.

00:02:05.079 --> 00:02:08.020
Kullanılmayan nörotransmitterler
genelde bozulur

00:02:08.020 --> 00:02:11.120
ya da iletici nöron
tarafından geri emilir.

00:02:11.120 --> 00:02:13.981
Bir ilacın etkinliği de 
bu sinaptik iletim işlemini

00:02:13.981 --> 00:02:18.651
farklı evrelerde değiştirebilme
yeteneğinden gelmektedir.

00:02:18.651 --> 00:02:21.401
Bu, salınan nörotransmitter miktarında

00:02:21.401 --> 00:02:24.752
artış veya azalış şeklinde sonuçlanır.

00:02:24.752 --> 00:02:28.402
Örneğin SSRI gibi yaygın 
kullanılan antidepresanlar,

00:02:28.402 --> 00:02:31.181
ruh halimizi kontrol eden
bir nörotransmitter olan

00:02:31.181 --> 00:02:34.572
serotonin geri emilimini durdurur.

00:02:34.572 --> 00:02:37.744
Bu etkili biçimde nöral ağa 
daha fazla salınmasına sebep olur.

00:02:37.744 --> 00:02:40.332
Morfin gibi ağrı kesiciler ise enerjiyi, 


00:02:40.332 --> 00:02:43.444
uyanıklılığı,

00:02:43.444 --> 00:02:44.842
haz duyusunu
kontrol eden

00:02:44.842 --> 00:02:45.801
serotoninin ve

00:02:45.801 --> 00:02:46.740
noradrenalinin

00:02:46.740 --> 00:02:48.190
miktarında artışa sebep olur.

00:02:48.190 --> 00:02:51.812
Aynı nörotransmitterler ayrıca
endorfin reseptörlerine

00:02:51.812 --> 00:02:53.542
etki ederek ağrıyı azaltır.

00:02:53.542 --> 00:02:57.712
Sakinleştiriciler GABA üretimi arttırarak

00:02:57.712 --> 00:02:59.902
nöral aktiviteyi inhibe ederler,

00:02:59.902 --> 00:03:03.913
bu da kişiyi sakinleştirir 
ya da yatıştırır.

00:03:03.913 --> 00:03:06.473
Peki ya yasa dışı ilaçlar?

00:03:06.473 --> 00:03:10.954
Bu ilaçların beyin üzerinde hala anlamaya
çalıştığımız güçlü etkileri vardır.

00:03:10.954 --> 00:03:12.884
Kristal meth, amfetamin,

00:03:12.884 --> 00:03:15.943
uzun süreli bir dopamin
salınımına neden olur,

00:03:15.943 --> 00:03:21.055
dopamin ödül ve haz algısıyla 
bağlantılı bir nörotransmitterdir.

00:03:21.055 --> 00:03:23.593
Ayrıca noradrenalin
receptörlerini aktive eder,

00:03:23.593 --> 00:03:25.125
bu da kalp atışının hızlanması,

00:03:25.125 --> 00:03:26.368
göz bebeklerinin büyümesi

00:03:26.368 --> 00:03:29.632
ve vücudun savaş ya da kaç tepkisinin
tetiklenmesine neden olur.

00:03:29.632 --> 00:03:33.444
Kokain, dopamin ve serotoninin 
gerialımını engelleyerek

00:03:33.444 --> 00:03:35.073
daha fazlasını nöral ağa gönderir,

00:03:35.073 --> 00:03:36.432
orada enerjiyi yükseltirler,

00:03:36.432 --> 00:03:38.125
öfori hissine neden olurlar

00:03:38.125 --> 00:03:40.454
ve iştahı bastırırlar.

00:03:40.454 --> 00:03:44.159
Halüsinojenik uyuşturucular ise
en şaşırtıcı etkilere sahip olanlardır.

00:03:44.159 --> 00:03:45.659
LSD,

00:03:45.659 --> 00:03:46.638
meskalin

00:03:46.638 --> 00:03:47.757
ve DMT

00:03:47.757 --> 00:03:50.225
gibi maddelerin hepsi 
ruh hali ve dürtüselliği

00:03:50.225 --> 00:03:52.895
düzenleyen serotonin salınımını durdurur.

00:03:52.895 --> 00:03:55.246
Ayrıca nöral devreler
üzerinde etkileri vardır

00:03:55.246 --> 00:03:59.815
ki bunlar algı, öğrenme ve davranışların
düzenlenmesinde rol almaktadır,

00:03:59.815 --> 00:04:04.348
bu uyuşturucuların böyle güçlü etkileri
olmasının açıklaması da bu durum olabilir.

00:04:04.348 --> 00:04:06.594
Bu etkilerden çoğu
heyecan verici gibi olsa da

00:04:06.594 --> 00:04:10.944
bu uyuşturucuların denetlenmesinin ve 
genelde yasa dışı olmasının sebepleri var.

00:04:10.944 --> 00:04:13.468
İlaçlar beynin yapısını
değiştirecek güce sahiptir

00:04:13.468 --> 00:04:17.315
ve ilaçların sürekli kullanımı nöral 
ağları kalıcı olarak yeniden yapılandırır,

00:04:17.315 --> 00:04:19.107
bu da düşünme kabiliyetimizi,

00:04:19.107 --> 00:04:20.255
karar verme,

00:04:20.255 --> 00:04:21.000
öğrenme

00:04:21.000 --> 00:04:22.757
ve hatırlama becerimizi değiştirir.

00:04:22.757 --> 00:04:25.996
İlaçlar ve etkileri hakkında
hala bilmediğimiz çok şey var,

00:04:25.996 --> 00:04:27.911
hem iyi hem kötü anlamda.

00:04:27.911 --> 00:04:31.647
Hakkında bilgi sahibi olduklarımız ise 
üzerinde sıklıkla çalışılan ilaçlar

00:04:31.647 --> 00:04:33.978
ve bunlar etkin ilaçlar haline geldi.

00:04:33.978 --> 00:04:36.958
İlaçlar ve beyin hakkındaki
bilgimiz arttıkça,

00:04:36.958 --> 00:04:39.308
günümüzde sağlık alanındaki problemleri

00:04:39.308 --> 00:04:43.287
çözme olasılığı da artacak.