0:00:07.095,0:00:08.584
Çoğu insan hap alır,

0:00:08.584,0:00:09.834
iğne yaptırır

0:00:09.834,0:00:13.335
ya da yaşamları süresince [br]bir şekilde ilaç kullanırlar,

0:00:13.335,0:00:18.266
fakat çoğumuz bu ilaçların aslında[br]nasıl etkili olduğunu bilmeyiz.

0:00:18.266,0:00:21.816
Nasıl bu maddeler bizim fiziksel [br]olarak nasıl hissedeceğimizi,

0:00:21.816,0:00:22.726
düşüneceğimizi

0:00:22.726,0:00:24.844
ve hatta nasıl davranacağımızı etkiliyor?

0:00:24.844,0:00:28.665
Büyük çoğunlukla bu, ilacın beyindeki[br]hücreler arasındaki iletişimi

0:00:28.665,0:00:31.226
nasıl değiştirdiğine bağlıdır.

0:00:31.226,0:00:33.787
Bunun oluşabileceği[br]birkaç farklı yol vardır.

0:00:33.787,0:00:35.866
Fakat ilaç beyne ulaşmadan önce,

0:00:35.866,0:00:38.124
ilk olarak kan dolaşımına ulaşmalıdır

0:00:38.124,0:00:40.877
ki bu yolculuk saniyeler ile[br]saatler arasında sürebilir,

0:00:40.877,0:00:44.327
nasıl uygulandığı gibi belirli[br]faktörlere bağlı olarak.

0:00:44.327,0:00:47.367
Bir ilacı oral yoldan almak[br]en yavaş metoddur,

0:00:47.367,0:00:50.097
çünkü ilaç etkisini göstermeden önce [br]

0:00:50.097,0:00:52.189
sindirim sistemimiz[br]tarafından emilmelidir.

0:00:52.189,0:00:55.398
Bir ilacı teneffüs etmek kan dolaşımına[br]daha hızlı geçmesini sağlar.

0:00:55.398,0:00:58.888
Bir ilacı damar yoluyla[br]vermek de hızlı bir yoldur,

0:00:58.888,0:01:02.007
çünkü maddeler bu yolla [br]direkt olarak kana karışır.

0:01:02.007,0:01:06.788
Böylelikle ilaç hedefinin kapısına[br]hızlıca ulaşır, yani beyne.

0:01:06.788,0:01:10.606
Beynin girişi kan-beyin bariyeri[br]tarafından korunur,

0:01:10.606,0:01:12.858
bu bariyer olası tehlikeli maddelere karşı

0:01:12.858,0:01:15.940
dolaşım sistemini [br]sinir sisteminden ayırır.

0:01:15.940,0:01:19.148
Yani bütün ilaçlar bu bariyeri geçmek için

0:01:19.148,0:01:23.568
özgül bir kimyasal bileşime [br]sahip olmalıdırlar.

0:01:23.568,0:01:27.428
İçeriye girdikten sonra, ilaçlar sinaps[br]ve nöron ağlarını hedef alarak

0:01:27.428,0:01:30.938
beynin normal işleyişine [br]müdahale etmeye başlar.

0:01:30.938,0:01:35.498
Nöronlar çekirdeği, dendritleri [br]ve aksonu olan beyin hücreleridir.

0:01:35.498,0:01:39.540
Sinapslar dendrit ve aksonlar [br]arasında bulunan,[br]

0:01:39.540,0:01:43.989
nöronlar arasında elektrokimyasal [br]sinyalleri taşıyan yapılardır.

0:01:43.989,0:01:47.669
Bu sinyaller nörotransmitter [br]adı verilen kimyasallardır.

0:01:47.669,0:01:51.470
Her nörotransmitter davranışlarımızın, [br]duygularımızın ve bilişselliğimizin

0:01:51.470,0:01:52.280
düzenlenmesinde

0:01:52.280,0:01:53.489
farklı şekilde rol alır.

0:01:53.489,0:01:55.880
Fakat hepsi iki farklı[br]yoldan biriyle çalışır.

0:01:55.880,0:01:58.080
Ya alıcı nöronu inhibe edip

0:01:58.080,0:01:59.601
aktivitesini kısıtlar,

0:01:59.601,0:02:00.980
ya da uyarıp

0:02:00.980,0:02:05.079
bütün ağ boyunca yayılan [br]bir elektrokimyasal sinyal yaratır.

0:02:05.079,0:02:08.020
Kullanılmayan nörotransmitterler[br]genelde bozulur

0:02:08.020,0:02:11.120
ya da iletici nöron[br]tarafından geri emilir.

0:02:11.120,0:02:13.981
Bir ilacın etkinliği de [br]bu sinaptik iletim işlemini

0:02:13.981,0:02:18.651
farklı evrelerde değiştirebilme[br]yeteneğinden gelmektedir.

0:02:18.651,0:02:21.401
Bu, salınan nörotransmitter miktarında

0:02:21.401,0:02:24.752
artış veya azalış şeklinde sonuçlanır.

0:02:24.752,0:02:28.402
Örneğin SSRI gibi yaygın [br]kullanılan antidepresanlar,

0:02:28.402,0:02:31.181
ruh halimizi kontrol eden[br]bir nörotransmitter olan

0:02:31.181,0:02:34.572
serotonin geri emilimini durdurur.

0:02:34.572,0:02:37.744
Bu etkili biçimde nöral ağa [br]daha fazla salınmasına sebep olur.

0:02:37.744,0:02:40.332
Morfin gibi ağrı kesiciler ise enerjiyi, [br]

0:02:40.332,0:02:43.444
uyanıklılığı,

0:02:43.444,0:02:44.842
haz duyusunu[br]kontrol eden

0:02:44.842,0:02:45.801
serotoninin ve

0:02:45.801,0:02:46.740
noradrenalinin

0:02:46.740,0:02:48.190
miktarında artışa sebep olur.

0:02:48.190,0:02:51.812
Aynı nörotransmitterler ayrıca[br]endorfin reseptörlerine

0:02:51.812,0:02:53.542
etki ederek ağrıyı azaltır.

0:02:53.542,0:02:57.712
Sakinleştiriciler GABA üretimi arttırarak

0:02:57.712,0:02:59.902
nöral aktiviteyi inhibe ederler,

0:02:59.902,0:03:03.913
bu da kişiyi sakinleştirir [br]ya da yatıştırır.

0:03:03.913,0:03:06.473
Peki ya yasa dışı ilaçlar?

0:03:06.473,0:03:10.954
Bu ilaçların beyin üzerinde hala anlamaya[br]çalıştığımız güçlü etkileri vardır.

0:03:10.954,0:03:12.884
Kristal meth, amfetamin,

0:03:12.884,0:03:15.943
uzun süreli bir dopamin[br]salınımına neden olur,

0:03:15.943,0:03:21.055
dopamin ödül ve haz algısıyla [br]bağlantılı bir nörotransmitterdir.

0:03:21.055,0:03:23.593
Ayrıca noradrenalin[br]receptörlerini aktive eder,

0:03:23.593,0:03:25.125
bu da kalp atışının hızlanması,

0:03:25.125,0:03:26.368
göz bebeklerinin büyümesi

0:03:26.368,0:03:29.632
ve vücudun savaş ya da kaç tepkisinin[br]tetiklenmesine neden olur.

0:03:29.632,0:03:33.444
Kokain, dopamin ve serotoninin [br]gerialımını engelleyerek

0:03:33.444,0:03:35.073
daha fazlasını nöral ağa gönderir,

0:03:35.073,0:03:36.432
orada enerjiyi yükseltirler,

0:03:36.432,0:03:38.125
öfori hissine neden olurlar

0:03:38.125,0:03:40.454
ve iştahı bastırırlar.

0:03:40.454,0:03:44.159
Halüsinojenik uyuşturucular ise[br]en şaşırtıcı etkilere sahip olanlardır.

0:03:44.159,0:03:45.659
LSD,

0:03:45.659,0:03:46.638
meskalin

0:03:46.638,0:03:47.757
ve DMT

0:03:47.757,0:03:50.225
gibi maddelerin hepsi [br]ruh hali ve dürtüselliği

0:03:50.225,0:03:52.895
düzenleyen serotonin salınımını durdurur.

0:03:52.895,0:03:55.246
Ayrıca nöral devreler[br]üzerinde etkileri vardır

0:03:55.246,0:03:59.815
ki bunlar algı, öğrenme ve davranışların[br]düzenlenmesinde rol almaktadır,

0:03:59.815,0:04:04.348
bu uyuşturucuların böyle güçlü etkileri[br]olmasının açıklaması da bu durum olabilir.

0:04:04.348,0:04:06.594
Bu etkilerden çoğu[br]heyecan verici gibi olsa da

0:04:06.594,0:04:10.944
bu uyuşturucuların denetlenmesinin ve [br]genelde yasa dışı olmasının sebepleri var.

0:04:10.944,0:04:13.468
İlaçlar beynin yapısını[br]değiştirecek güce sahiptir

0:04:13.468,0:04:17.315
ve ilaçların sürekli kullanımı nöral [br]ağları kalıcı olarak yeniden yapılandırır,

0:04:17.315,0:04:19.107
bu da düşünme kabiliyetimizi,

0:04:19.107,0:04:20.255
karar verme,

0:04:20.255,0:04:21.000
öğrenme

0:04:21.000,0:04:22.757
ve hatırlama becerimizi değiştirir.

0:04:22.757,0:04:25.996
İlaçlar ve etkileri hakkında[br]hala bilmediğimiz çok şey var,

0:04:25.996,0:04:27.911
hem iyi hem kötü anlamda.

0:04:27.911,0:04:31.647
Hakkında bilgi sahibi olduklarımız ise [br]üzerinde sıklıkla çalışılan ilaçlar

0:04:31.647,0:04:33.978
ve bunlar etkin ilaçlar haline geldi.

0:04:33.978,0:04:36.958
İlaçlar ve beyin hakkındaki[br]bilgimiz arttıkça,

0:04:36.958,0:04:39.308
günümüzde sağlık alanındaki problemleri

0:04:39.308,0:04:43.287
çözme olasılığı da artacak.