WEBVTT

00:00:06.775 --> 00:00:09.734
Większość ludzi bierze
tabletki, dostaje zastrzyki

00:00:09.734 --> 00:00:13.335
albo w jakiś inny sposób przyjmuje leki.

00:00:13.335 --> 00:00:18.266
Ale większość z nas nie wie nic o tym,
jak te substancje tak naprawdę działają.

00:00:18.266 --> 00:00:23.706
Jak związki chemiczne mogą wpływać
na samopoczucie, myśli i zachowanie?

00:00:24.744 --> 00:00:30.875
Głównie zależy to od tego, jak lek zmienia
komunikację między komórkami w mózgu.

00:00:30.906 --> 00:00:33.787
Może to dziać się na kilka sposobów.

00:00:33.787 --> 00:00:35.866
Ale zanim lek dotrze do mózgu,

00:00:35.866 --> 00:00:38.124
musi się najpierw dostać do krwiobiegu.

00:00:38.124 --> 00:00:41.897
Droga ta może zająć
od kilku sekund do kilku godzin,

00:00:41.897 --> 00:00:44.327
w zależności, na przykład,
od sposobu podania.

00:00:44.327 --> 00:00:47.367
Najwolniej działa podanie doustne,

00:00:47.367 --> 00:00:50.097
bo lek musi dotrzeć do układu pokarmowego

00:00:50.097 --> 00:00:52.189
zanim zacznie działać.

00:00:52.189 --> 00:00:55.398
Wdychanie leków
przyspiesza transport do krwi.

00:00:55.398 --> 00:00:58.888
Wstrzykiwanie dożylne też działa szybko,

00:00:58.888 --> 00:01:02.007
bo substancje trafiają wprost do krwi.

00:01:02.007 --> 00:01:06.788
Stamtąd leki szybko docierają
do celu, czyli do mózgu.

00:01:06.788 --> 00:01:10.606
Żeby się tam dostać,
muszą pokonać barierę krew-mózg,

00:01:10.606 --> 00:01:12.858
która oddziela krew od układu nerwowego,

00:01:12.858 --> 00:01:15.940
żeby chronić go od potencjalnie
niebezpiecznych substancji.

00:01:15.940 --> 00:01:22.648
Każdy lek wymaga specjalnego składu,
żeby przebyć tę barierę.

00:01:23.568 --> 00:01:27.428
Po drugiej stronie leki zaczynają
wpływać na funkcjonowanie mózgu,

00:01:27.428 --> 00:01:30.938
działając na sieci neuronów i synapsy.

00:01:30.938 --> 00:01:35.498
Neurony to komórki mózgu mające
jądro komórkowe, dendryty i akson.

00:01:35.498 --> 00:01:39.540
Synapsy to struktury położone
wzdłuż dendrytów lub aksonu,

00:01:39.540 --> 00:01:43.989
które pozwalają na wymianę sygnałów
elektrochemicznych między neuronami.

00:01:43.989 --> 00:01:47.669
Te sygnały przyjmują formę związków
zwanych neuroprzekaźnikami.

00:01:47.669 --> 00:01:51.500
Każdy neuroprzekaźnik odgrywa
inną rolę w regulowaniu zachowania,

00:01:51.500 --> 00:01:53.489
emocji i percepcji.

00:01:53.489 --> 00:01:55.880
Ale wszystkie działają
na jeden z dwóch sposobów.

00:01:55.880 --> 00:01:59.590
Albo hamują neuron otrzymujący sygnał,
zmniejszając jego aktywność,

00:01:59.601 --> 00:02:00.980
albo pobudzają go,

00:02:00.980 --> 00:02:05.079
tworząc nowy sygnał elektrochemiczny,
który rozprzestrzenia się w sieci.

00:02:05.079 --> 00:02:08.020
Nadwyżka neuroprzekaźników
ulega degradacji

00:02:08.020 --> 00:02:11.120
lub powtórnemu wchłonięciu
przez neuron wysyłający pobudzenie.

00:02:11.590 --> 00:02:13.781
Lek jest tym skuteczniejszy,

00:02:13.781 --> 00:02:19.071
im lepiej manipuluje
przekazami na różnych etapach.

00:02:19.071 --> 00:02:24.232
Leki mogą powodować wzrost lub spadek
ilości wydzielanych neuroprzekaźników.

00:02:24.752 --> 00:02:28.402
Na przykład antydepresanty typu SSRI

00:02:28.402 --> 00:02:31.181
hamują wychwyt zwrotny serotoniny,

00:02:31.181 --> 00:02:34.572
czyli neuroprzekaźnika
regulującego samopoczucie.

00:02:34.572 --> 00:02:37.744
To skutecznie zwiększa jego ilość
w sieci neuronalnej.

00:02:37.744 --> 00:02:40.332
Leki przeciwbólowe, takie jak morfina,

00:02:40.332 --> 00:02:43.444
zwiększają poziom
serotoniny i noradrenaliny,

00:02:43.444 --> 00:02:45.140
co z kolei reguluje poziom energii,

00:02:45.140 --> 00:02:48.140
pobudliwości, uwagi i przyjemności.

00:02:48.140 --> 00:02:51.812
Te same neuroprzekaźniki wpływają
też na receptory endorfin,

00:02:51.812 --> 00:02:53.542
zmniejszając odczucie bólu.

00:02:53.542 --> 00:02:57.712
Leki uspokajające zwiększają z kolei
produkcję kwasu gamma-aminomasłowego,

00:02:57.712 --> 00:03:03.622
co zmniejsza aktywność neuronów,
powodując relaks i wyciszenie.

00:03:03.913 --> 00:03:06.473
A co z substancjami zabronionymi?

00:03:06.473 --> 00:03:10.954
Związki te mają ogromny wpływ na mózg,
co wciąż staramy się zrozumieć.

00:03:10.954 --> 00:03:15.924
Kryształy metaamfetaminy powodują
długotrwałe uwalnianie dopaminy,

00:03:15.943 --> 00:03:21.055
neuroprzekaźnika związanego z układem
nagrody i odczuwaniem przyjemności.

00:03:21.055 --> 00:03:23.593
Aktywują też receptory noradrenaliny,

00:03:23.593 --> 00:03:25.125
co zwiększa tętno,

00:03:25.125 --> 00:03:26.368
rozszerza źrenice,

00:03:26.368 --> 00:03:29.632
pobudza organizm do reakcji
"walcz lub uciekaj".

00:03:29.632 --> 00:03:33.444
Kokaina blokuje wychwyt zwrotny
dopaminy i serotoniny,

00:03:33.444 --> 00:03:35.073
zwiększając ich ilość w sieci,

00:03:35.073 --> 00:03:36.432
co powoduje wzrost energii,

00:03:36.432 --> 00:03:38.125
wprawia w stan euforii

00:03:38.125 --> 00:03:40.454
i zmniejsza apetyt.

00:03:40.454 --> 00:03:44.159
Działanie substancji halucynogennych
to największa zagadka.

00:03:44.159 --> 00:03:45.659
Związki takie jak LSD,

00:03:45.659 --> 00:03:46.638
meskalina

00:03:46.638 --> 00:03:48.107
czy dimetylotryptamina

00:03:48.107 --> 00:03:50.225
blokują uwalnianie serotoniny,

00:03:50.225 --> 00:03:52.895
co wpływa na samopoczucie i impulsywność.

00:03:52.895 --> 00:03:56.176
Działają też na obwody nerwowe

00:03:56.176 --> 00:03:59.886
związane z percepcją,
nauką i samokontrolą,

00:03:59.886 --> 00:04:04.348
co może wyjaśniać,
dlaczego działają z taką siłą.

00:04:04.348 --> 00:04:06.594
Chociaż niektóre skutki
brzmią ekscytująco,

00:04:06.594 --> 00:04:10.944
to nie bez powodu obrót tymi substancjami
jest kontrolowany lub często zakazany.

00:04:10.944 --> 00:04:13.468
Substancje te zmieniają biochemię mózgu,


00:04:13.468 --> 00:04:17.315
a ich regularne używanie może
trwale uszkodzić te szlaki w mózgu,

00:04:17.315 --> 00:04:20.247
które odpowiadają za myślenie,
podejmowanie decyzji,

00:04:20.255 --> 00:04:22.630
uczenie się i pamięć.

00:04:22.637 --> 00:04:25.996
Ciągle niewiele wiemy o tych
substancjach i ich działaniu,

00:04:25.996 --> 00:04:27.911
zarówno dobrym i złym.

00:04:27.911 --> 00:04:31.647
Ale te, które znamy
zostały dokładnie zbadane

00:04:31.647 --> 00:04:33.978
i są skuteczne w leczeniu.

00:04:33.978 --> 00:04:36.958
Im więcej wiadomo
o tych substancjach i o mózgu,

00:04:36.958 --> 00:04:39.308
tym rosną nasze możliwości

00:04:39.308 --> 00:04:43.287
leczenia problemów zdrowotnych,
które dziś są zagadką.