1
00:00:01,087 --> 00:00:05,207
Tamtego dnia, 8 kwietnia 2003 roku,

2
00:00:05,567 --> 00:00:10,383
byłem w Bagdadzie,
aby opisać wojnę w Iraku.

3
00:00:10,407 --> 00:00:15,207
Właśnie wtedy Amerykanie
wjechali czołgami do Bagdadu,

4
00:00:15,847 --> 00:00:21,583
Do nas, kilku dziennikarzy
w hotelu Palestyna

5
00:00:21,607 --> 00:00:26,983
przyszła wojna i ryzyko wojenne,
,

6
00:00:27,007 --> 00:00:29,167
tuż pod same okna.

7
00:00:30,127 --> 00:00:34,287
Bagdad pokrył się czarnym,
smrodliwym dymem nafty,

8
00:00:34,687 --> 00:00:37,743
nie było nic widać,
ale było wiadomo, co się dzieje.

9
00:00:37,767 --> 00:00:40,263
Oczywiście miaem pisać artykuł,

10
00:00:40,287 --> 00:00:44,183
ale tak to już bywa - masz pisać,
a tu coś się dzieje.

11
00:00:44,207 --> 00:00:47,103
W trakcie pisania w pokoju na 16. piętrze

12
00:00:47,127 --> 00:00:50,383
od czasu do czasu podchodziłem do okna,

13
00:00:50,407 --> 00:00:52,327
by zobaczyć co się dzieje.

14
00:00:52,967 --> 00:00:55,663
W pewnym momencie wszystkim zatrzęsło.

15
00:00:55,687 --> 00:00:58,183
Już od trzech tygodni trwały bombardowania

16
00:00:58,207 --> 00:01:01,183
rakietami i półtonowymi bombami.

17
00:01:01,207 --> 00:01:07,423
ale ten wstrząs poczułem wewnątrz.

18
00:01:07,447 --> 00:01:10,743
Pomyślałem: to było
bardzo, bardzo blisko!

19
00:01:10,767 --> 00:01:13,983
Zszedłem zobaczyć, co się stało,

20
00:01:14,007 --> 00:01:18,863
zszedłem na 15. piętro

21
00:01:18,887 --> 00:01:22,263
i zobaczyłem na korytarzu
wrzeszczących dziennikarzy,

22
00:01:22,287 --> 00:01:24,383
wszedłem do pokoju

23
00:01:24,407 --> 00:01:28,863
i zrozumiałem, że ten pokój 
został trafiony pociskiem.

24
00:01:28,887 --> 00:01:31,697
Było tam ktoś ranny,

25
00:01:32,597 --> 00:01:34,703
Przy oknie był mężczyzna,

26
00:01:34,727 --> 00:01:38,807
kamerzysta, nazywał się Taras Procuik,

27
00:01:40,047 --> 00:01:42,407
leżał pod oknem.

28
00:01:46,447 --> 00:01:50,143
Kiedyś pracowałem w szpitalu,
więc pospieszyłem z pomocą.

29
00:01:50,167 --> 00:01:53,887
Kiedy go odwróciłem,

30
00:01:55,927 --> 00:02:02,223
był rozpruty od mostka do miednicy,
ale ja widziałem tylko

31
00:02:02,247 --> 00:02:09,342
białą plamę, perłową, błyszczącą,
która mnie oślepiła

32
00:02:09,366 --> 00:02:11,263
i nie zrozumiałem, co się dzieje.

33
00:02:11,287 --> 00:02:15,383
Kiedy plama się rozpłynęła,
zobaczyłem bardzo poważną ranę.

34
00:02:15,407 --> 00:02:17,983
Podłożyliśmy pod niego prześcieradło,

35
00:02:18,007 --> 00:02:21,543
zwieźliśmy go windą, która przystawała
na każdym z 15. pięter

36
00:02:21,567 --> 00:02:24,703
wsadziliśmy go do samochodu,
który wziął go do szpitala.

37
00:02:24,727 --> 00:02:26,267
Zmarł po drodze.

38
00:02:26,267 --> 00:02:28,887
Hiszpański kamerzysta José Couso,

39
00:02:28,887 --> 00:02:31,863
który był na 14. piętrze
i też został trafiony,

40
00:02:31,887 --> 00:02:34,554
bo pocisk trafił w dwa piętra,

41
00:02:34,578 --> 00:02:37,589
zmarł na stole operacyjnym.

42
00:02:37,589 --> 00:02:41,873
Gdy samochód odjechał,
wróciłem do pisania,

43
00:02:41,897 --> 00:02:44,263
musiałem pisać.

44
00:02:47,793 --> 00:02:52,170
Wróciłem do holu hotelowego,
miałem całe ramię we krwi,

45
00:02:52,194 --> 00:02:55,451
a tam zatrzymał mnie jakiś iracki zbir,

46
00:02:55,475 --> 00:02:58,806
żądając bym zapłacił podatek
zaległy za dziesięć dni.

47
00:02:58,830 --> 00:03:01,494
Posłałem go do diabła i pomyślałem:

48
00:03:01,518 --> 00:03:05,330
"Przede wszystkim, odsuń to od siebie.

49
00:03:07,064 --> 00:03:09,349
Jeśli chcesz pisać, musisz to odsunąć".

50
00:03:09,373 --> 00:03:12,588
Tak zrobiłem: wszedłem na górę,
napisałem i wysłałem artykuł.

51
00:03:12,762 --> 00:03:14,151
Lecz później,

52
00:03:15,002 --> 00:03:18,566
poza wzruszeniem z powodu utraty kolegi,

53
00:03:19,906 --> 00:03:22,152
było coś, co nie dawało mi spokoju:

54
00:03:22,176 --> 00:03:25,574
ponownie zobaczyłem
tę plamę, błyszczącą, perłową,

55
00:03:28,515 --> 00:03:30,787
i nie zrozumiałem, co miała znaczyć.

56
00:03:31,389 --> 00:03:34,150
Potem wojna się skończyła.

57
00:03:36,318 --> 00:03:38,478
Później pomyślałem: tak nie może być.

58
00:03:38,502 --> 00:03:42,383
Nie mogę po prostu
nie zrozumieć, co się stało.

59
00:03:42,407 --> 00:03:44,393
To nie był pierwszy raz

60
00:03:44,417 --> 00:03:46,064
i przytrafił się nie tylko mnie.

61
00:03:46,088 --> 00:03:49,274
Widywałem tego typu rzeczy u innych

62
00:03:49,298 --> 00:03:51,953
po 20 lub 30 latach dziennikarstwa.

63
00:03:52,930 --> 00:03:56,849
Widziałem rzeczy,
które też mną wstrząsnęły.

64
00:03:56,873 --> 00:03:59,528
W Libanie znałem pewnego człowieka,

65
00:03:59,552 --> 00:04:01,776
weterana, miał 25 lat, 5 lat na wojnie,

66
00:04:01,800 --> 00:04:04,039
więc był weteranem,
chodziliśmy za nim wszędzie.

67
00:04:04,063 --> 00:04:07,336
Umiał czołgać się w nocy,

68
00:04:07,360 --> 00:04:11,227
był prawdziwym żołnierzem.

69
00:04:11,251 --> 00:04:13,900
Chodząc z nim wiedzieliśmy,
że jesteśmy bezpieczni.

70
00:04:13,924 --> 00:04:17,517
Pewnego dnia powiedziano mi, 
przypominam sobie,

71
00:04:17,541 --> 00:04:20,363
że w trakcie gry w karty w koszarach,

72
00:04:20,387 --> 00:04:26,033
ktoś wszedł, z boku, rozładował broń,

73
00:04:26,057 --> 00:04:30,933
pistolet nagle wystrzelił
i ten huk, zwykły wystrzał,

74
00:04:30,957 --> 00:04:35,164
spowodował, że uciekł
pod stół, jak dziecko.

75
00:04:35,188 --> 00:04:39,358
Trząsł się, panikował.

76
00:04:39,393 --> 00:04:41,755
Po tym już nigdy nie stanął do walki.

77
00:04:41,755 --> 00:04:43,696
Skończył, spotkałem go potem

78
00:04:43,720 --> 00:04:47,233
jako krupiera w kasynie w Bejrucie
bo niewiele sypiał,

79
00:04:47,257 --> 00:04:49,537
więc nieźle pasował do tej pracy.

80
00:04:50,183 --> 00:04:59,932
Pomyślałem, co takiego
może cię zabić bez widocznych ran?

81
00:05:01,022 --> 00:05:03,487
Co się dzieje?

82
00:05:03,823 --> 00:05:06,382
Czym jest ta nieznana rzecz?

83
00:05:06,406 --> 00:05:10,808
To zbyt często się powtarzało,
by było przypadkowe.

84
00:05:10,832 --> 00:05:15,015
Zacząłem to badać, bo tylko to potrafię.

85
00:05:15,015 --> 00:05:16,792
Zacząłem to badać,

86
00:05:17,415 --> 00:05:25,392
i szperałem w książkach, u psychiatrów, 
w muzeach, bibliotekach.

87
00:05:26,323 --> 00:05:29,988
Odkryłem, że są ludzie, którzy to znają,

88
00:05:30,853 --> 00:05:34,726
często to psychiatrzy wojskowi, 
że stoimy w obliczu czegoś,

89
00:05:34,750 --> 00:05:37,517
co nazywa się traumą.

90
00:05:37,541 --> 00:05:42,214
Amerykanie nazywają to PTSD,
trauma, zespół stresu pourazowego,

91
00:05:42,238 --> 00:05:49,228
to coś, co istnieje, 
ale o czym się nie mówi.

92
00:05:51,905 --> 00:05:55,319
Co to takiego, ta trauma?

93
00:05:55,343 --> 00:05:58,170
To spotkanie ze śmiercią.

94
00:05:58,735 --> 00:06:01,775
Nie wiem, czy kiedyś
spojrzeliście śmierci w oczy.

95
00:06:01,775 --> 00:06:03,600
nie mówię tu o trupach,

96
00:06:03,600 --> 00:06:07,200
o zwłokach dziadka
na szpitalnym łóżku, nie,

97
00:06:07,200 --> 00:06:10,989
czy o kimś, kto przewrócił się na ulicy.

98
00:06:12,024 --> 00:06:16,672
Mówię o spotkaniu z nicością śmierci.

99
00:06:17,678 --> 00:06:23,798
Tego nikt nie powinien widzieć.

100
00:06:23,822 --> 00:06:29,357
Starożytni mawiali: ani słońcu ani śmierci
nie można patrzeć w twarz.

101
00:06:29,381 --> 00:06:33,677
Człowiek nie ma prawa patrzeć
w twarz nicości śmierci.

102
00:06:33,701 --> 00:06:41,037
Jeśli spojrzy, niczego nie widać
przez jakiś czas,

103
00:06:41,061 --> 00:06:43,796
przez kilka dni, tygodni, 
miesięcy, a czasami i lat.

104
00:06:44,328 --> 00:06:49,623
Ale potem nagle wybucha,
ponieważ to jest coś,

105
00:06:49,647 --> 00:06:57,388
co drąży umysł, rodzaj okna
między obrazem i mózgiem.

106
00:06:57,388 --> 00:06:59,204
Drąży umysł,

107
00:06:59,228 --> 00:07:03,753
pozostaje i przejmuje
całą przestrzeń mózgu.

108
00:07:05,120 --> 00:07:07,747
Są osoby, mężczyźni, kobiety

109
00:07:08,959 --> 00:07:11,479
którzy nagle nie mogą spać,

110
00:07:11,899 --> 00:07:14,557
mają napady lęku i strasznej paniki.

111
00:07:14,581 --> 00:07:17,468
Paniki. Nie obawy.

112
00:07:17,492 --> 00:07:20,835
Nagle nie chcą już więcej spać,
bo gdy śpią,

113
00:07:20,859 --> 00:07:26,569
mają każdej nocy ten sam koszmar,
każdej nocy ten sam obraz.

114
00:07:26,569 --> 00:07:28,226
Co to za obraz?

115
00:07:28,250 --> 00:07:29,377
Przykład dla żołnierza:

116
00:07:29,401 --> 00:07:30,812
wchodzi do budynku i staje

117
00:07:30,836 --> 00:07:33,551
twarzą w twarz z innym żołnierzem, 
który w niego celuje,

118
00:07:33,575 --> 00:07:35,772
widzi lufę, oko lufy.

119
00:07:36,571 --> 00:07:39,199
Ta lufa staje rośnie, deformuje się,

120
00:07:39,659 --> 00:07:43,880
pęcznieje, połyka wszystko.

121
00:07:44,390 --> 00:07:50,178
Potem powie: "Widziałem śmierć,
widziałem siebie martwego, jestem martwy"

122
00:07:50,682 --> 00:07:54,450
i od tego momentu wie, że jest martwy.

123
00:07:54,885 --> 00:07:59,731
To nie jest tylko wrażenie,
on jest przekonany, że nie żyje.

124
00:07:59,755 --> 00:08:03,202
A ten pistolet pojawia się, odchodzi,

125
00:08:03,226 --> 00:08:06,599
nie strzela, to bez znaczenia,
bo on już jest martwy.

126
00:08:06,623 --> 00:08:08,771
Może też pojawić się zapach trupów.

127
00:08:08,795 --> 00:08:10,811
Widziałem tego dużo w Rwandzie.

128
00:08:10,835 --> 00:08:14,043
Może pojawić się głos przyjaciela,

129
00:08:15,088 --> 00:08:18,677
którego mordują, a ty
nic nie możesz na to poradzić.

130
00:08:18,701 --> 00:08:22,347
Słyszysz ten głos każdej nocy,
przez kilka tygodni,

131
00:08:22,371 --> 00:08:25,143
miesięcy, człowiek zaczyna się budzić.

132
00:08:25,686 --> 00:08:29,200
W transie, w panice,
przerażony jak dziecko.

133
00:08:29,224 --> 00:08:33,495
Widziałem mężczyzn płaczących jak dzieci,

134
00:08:34,174 --> 00:08:36,843
na widok tego samego obrazu.

135
00:08:36,843 --> 00:08:40,924
W ich umysłach obraz zgrozy,

136
00:08:42,716 --> 00:08:44,628
nicości śmierci,

137
00:08:44,652 --> 00:08:46,586
który nazywa się analogią,

138
00:08:46,610 --> 00:08:48,526
to znaczy obraz, który coś skrywa,

139
00:08:48,550 --> 00:08:49,358
zajmie wszystko.

140
00:08:49,382 --> 00:08:51,584
Nie potrafi już robić nic innego.
Nic a nic.

141
00:08:51,608 --> 00:08:54,188
Nie potrafi pracować. Nie potrafi kochać.

142
00:08:54,212 --> 00:08:58,032
Wraca do siebie, nie rozpoznaje
już nikogo. Nie poznaje siebie.

143
00:08:59,993 --> 00:09:05,048
Ukrywa się, zostaje w domu, zamyka się.

144
00:09:05,048 --> 00:09:08,284
Niektórzy układają puszki
z monetami przed domem,

145
00:09:08,284 --> 00:09:10,797
na wypadek gdyby ktoś próbował wejść.

146
00:09:10,821 --> 00:09:13,350
Nagle pragnie umrzeć, pragnie zabijać,

147
00:09:13,374 --> 00:09:15,399
pragnie się schować, pragnie uciec,

148
00:09:15,423 --> 00:09:17,735
pragnie być kochany, nienawidzi ludzi,

149
00:09:17,759 --> 00:09:24,372
i coś go dopada rano lub wieczorem,

150
00:09:24,396 --> 00:09:27,352
cierpi katiusze.

151
00:09:29,106 --> 00:09:31,219
A inni tego nie rozumieją i mówią mu:

152
00:09:31,243 --> 00:09:32,696
"Ale nic ci nie jest.

153
00:09:32,696 --> 00:09:35,780
Masz się dobrze, nie masz ran,
byłeś na wojnie, wróciłeś cały".

154
00:09:35,804 --> 00:09:41,431
A oni cierpią w męczarniach,
niektórzy popełniają samobójstwo:

155
00:09:41,990 --> 00:09:44,662
poza tym, popełnić samobójstwo,
to wypełnić przeznaczenie

156
00:09:44,686 --> 00:09:45,766
i tak jestem martwy

157
00:09:45,790 --> 00:09:47,620
jeśli popełnię samobójstwo, to dobrze.

158
00:09:47,620 --> 00:09:48,750
Ponadto, zniknie ból.

159
00:09:48,750 --> 00:09:51,470
Niektórzy popełniają samobójstwo,
inni kończą pod mostem,

160
00:09:51,470 --> 00:09:52,649
zaczynają pić...

161
00:09:52,649 --> 00:09:56,582
Wszyscy macie w pamięci
historie o dziadku, wujku,

162
00:09:56,606 --> 00:09:59,333
o sąsiedzie, który pije, nie odzywa się,

163
00:09:59,357 --> 00:10:01,314
jest kłótliwy, bije żonę

164
00:10:01,338 --> 00:10:04,674
i który się zapije na śmierć albo umrze.

165
00:10:05,344 --> 00:10:09,459
Oni o tym nie mówią, dlaczego?
Nie mówi się o tym, dlaczego?

166
00:10:09,459 --> 00:10:13,222
Bo to jest tabu! Nie można mówić.

167
00:10:13,246 --> 00:10:15,912
Człowiek nie ma takich słów,
by mówić o nicości śmierci.

168
00:10:15,936 --> 00:10:17,784
A inni nie potrafią tego słuchać.

169
00:10:17,784 --> 00:10:19,474
Kiedy powróciłem do reportażu,

170
00:10:19,474 --> 00:10:20,454
najpierw mówili mi:

171
00:10:20,454 --> 00:10:22,151
"O, wróciłeś!".

172
00:10:22,151 --> 00:10:23,143
Był obiad,

173
00:10:23,143 --> 00:10:24,468
biały obrus,świece, goście

174
00:10:24,468 --> 00:10:26,133
"No dalej, opowiadaj!".

175
00:10:26,133 --> 00:10:30,232
Opowiadałem, a po 20 minutach
wszyscy na mnie dziwnie patrzyli,

176
00:10:30,256 --> 00:10:32,451
pani domu miała nos w popielniczce,

177
00:10:32,475 --> 00:10:34,362
To był straszne i zrozumiałem,

178
00:10:34,362 --> 00:10:35,444
że zepsułem wieczór.

179
00:10:35,468 --> 00:10:37,258
Teraz już nic nie mówię.

180
00:10:37,258 --> 00:10:39,228
Nie umiemy tego słuchać,

181
00:10:39,228 --> 00:10:40,417
mówimy "Przestań!".

182
00:10:40,441 --> 00:10:45,202
Czy to jakiś przypadek? Nie.
To się dzieje bardzo często.

183
00:10:45,226 --> 00:10:50,131
1/3 żołnierzy zabitych w Iraku... 
no, nie zabitych, przejęzyczyłem się.

184
00:10:50,155 --> 00:10:54,864
1/3 żołnierzy USA
po misji w Iraku cierpi na PTSD.

185
00:10:54,888 --> 00:10:58,706
W 1939 roku było jeszcze 
w angielskich szpitalach psychiatrycznych

186
00:10:58,730 --> 00:11:04,779
200 tysięcy żołnierzy
z pierwszej wojny światowej.

187
00:11:04,803 --> 00:11:08,968
W Wietnamie zginęło 54 tysiące Amerykanów.

188
00:11:08,992 --> 00:11:14,041
W 1987 roku rząd amerykański naliczył
102 tysiące - ponad dwa razy tyle -

189
00:11:14,065 --> 00:11:16,877
102 tysiące przypadków
samobójstw wśród weteranów.

190
00:11:16,901 --> 00:11:20,021
Dwa razy więcej samobójstw
niż zabitych w Wietnamie.

191
00:11:20,021 --> 00:11:22,713
Widać, że to jest coś,
co dotyczy wszystkich.

192
00:11:22,737 --> 00:11:25,154
To nie tylko wojny współczesne,
ale też starożytne,

193
00:11:25,154 --> 00:11:28,268
co widać w antycznych tekstach.

194
00:11:28,292 --> 00:11:30,372
Dlaczego teraz o tym się nie mówi?

195
00:11:30,396 --> 00:11:33,042
Dlaczego o tym się nie mówiło?

196
00:11:33,042 --> 00:11:34,751
Problem polega na tym,

197
00:11:34,751 --> 00:11:39,997
że milczenie o tym prowadzi do katastrofy.

198
00:11:40,021 --> 00:11:44,529
Jedyną metodą leczenia,

199
00:11:44,553 --> 00:11:48,412
bo na szczęście da się to leczyć,

200
00:11:49,052 --> 00:11:51,923
wspomnijcie "Krzyk" Muncha, Goję,

201
00:11:51,947 --> 00:11:56,525
jedyną metodą na uleczenie tej traumy,

202
00:11:56,549 --> 00:12:01,729
tego spotkania ze śmiercią, które poraża, 
które mrozi krew w żyłach, które zabija,

203
00:12:01,753 --> 00:12:06,103
jest zacząć o tym mówić.

204
00:12:06,127 --> 00:12:08,147
Dawniej mówiono:

205
00:12:08,171 --> 00:12:12,008
"To mowa sprawia, że jesteśmy ludźmi.

206
00:12:12,032 --> 00:12:14,248
Bez mowy jesteśmy niczym.

207
00:12:14,272 --> 00:12:16,596
Dzięki niej jesteśmy ludźmi".

208
00:12:16,620 --> 00:12:18,848
W obliczu tego obrazu grozy,

209
00:12:18,872 --> 00:12:20,748
który nie ma słów,

210
00:12:20,772 --> 00:12:24,678
bo to właśnie obraz
nicości nas prześladuje,

211
00:12:24,702 --> 00:12:26,805
jedyny sposób, by dać sobie z tym radę,

212
00:12:27,832 --> 00:12:29,936
to ubrać to w ludzkie słowa.

213
00:12:29,960 --> 00:12:32,656
Ci ludzie czują się
wykluczeni ze społeczeństwa:

214
00:12:32,656 --> 00:12:33,976
nie chcemy już ich widzieć,

215
00:12:33,976 --> 00:12:35,777
oni nie chcą już nikogo widzieć.

216
00:12:35,801 --> 00:12:38,085
Czują się brudni, splamieni, zhańbieni.

217
00:12:38,109 --> 00:12:40,252
Ktoś powiedział: "Wie pan, doktorze,

218
00:12:40,276 --> 00:12:42,040
nie jeżdżę metrem, bo boję się,

219
00:12:42,040 --> 00:12:43,670
że ludzie zobaczą w moich oczach

220
00:12:43,670 --> 00:12:45,133
całe to przerażenie".

221
00:12:45,133 --> 00:12:46,110
Inny powiedział...

222
00:12:46,134 --> 00:12:49,705
Miał okropną chorobę skóry,
spędził 6 miesięcy na dermatologii,

223
00:12:49,729 --> 00:12:52,494
przenoszą go z badania na badanie,

224
00:12:52,518 --> 00:12:54,228
a wreszcie posyłają do psychiatry.

225
00:12:54,252 --> 00:12:56,158
Mówi do psychiatry na drugiej sesji...

226
00:12:56,158 --> 00:12:58,313
Miał okropną chorobę skóry, 
od stóp do głów.

227
00:12:58,313 --> 00:13:02,841
Na pytanie: "Dlaczego jest pan
w takim stanie?" odpowiedział:

228
00:13:02,841 --> 00:13:05,392
"Jestem martwy, więc się rozkładam".

229
00:13:05,416 --> 00:13:09,380
Widzicie, że to coś, co dotyka
człowieka bardzo głęboko.

230
00:13:09,404 --> 00:13:13,527
By się wyleczyć, musi o tym mówić.

231
00:13:13,527 --> 00:13:20,314
Musi wyrazić tę grozę ludzkimi słowami,
oswoić się z tym, przegadać to.

232
00:13:20,338 --> 00:13:24,496
Powinien spojrzeć śmierci prosto w oczy.

233
00:13:24,520 --> 00:13:30,088
Jeśli się tego dokona, 
jeśli się o tym porozmawia,

234
00:13:30,112 --> 00:13:33,502
po trochu, za pomocą słów,

235
00:13:33,526 --> 00:13:37,007
można odzyskać
swoją część człowieczeństwa.

236
00:13:37,031 --> 00:13:40,652
To jest ważne! Cisza nas zabija!

237
00:13:41,252 --> 00:13:42,621
Co to oznacza?

238
00:13:42,621 --> 00:13:44,991
Oznacza to, że po traumie

239
00:13:44,991 --> 00:13:48,947
tracimy oczywiście
"nieznośną lekkość bytu",

240
00:13:48,971 --> 00:13:51,517
poczucie nieśmiertelności,
które nas tu trzyma,

241
00:13:51,541 --> 00:13:53,407
poczucie, że skoro tu jestem,

242
00:13:53,431 --> 00:13:55,988
to jestem wieczny, co nie jest prawdą,

243
00:13:56,012 --> 00:13:58,757
ale bez tego życie traciłoby sens.

244
00:13:58,781 --> 00:14:01,313
Trauma pozbawia poczucia nieśmiertelności.

245
00:14:01,337 --> 00:14:04,867
Jej ofiary tracą poczucie lekkości,
ale znajdują coś innego.

246
00:14:04,891 --> 00:14:08,143
Jeśli uda się nam spojrzeć śmierci w oczy

247
00:14:09,304 --> 00:14:14,109
i stawić jej czoła, 
zamiast zamilknąć i ukrywać się,

248
00:14:14,566 --> 00:14:21,331
jak niektórzy ludzie, których znam:
Michael z Rwandy, Carole z Iraku,

249
00:14:21,331 --> 00:14:24,668
Philippe z Kongo,
wszyscy ci, których znałem,

250
00:14:24,692 --> 00:14:27,098
Sorj Chalendon, który jest
teraz wielkim pisarzem,

251
00:14:27,122 --> 00:14:29,228
a który porzucił reportaż po traumie.

252
00:14:29,252 --> 00:14:32,516
Czworo czy pięcioro moich przyjaciół
popełniło samobójstwo.

253
00:14:32,516 --> 00:14:34,154
Oni nie dali rady po traumie.

254
00:14:34,178 --> 00:14:39,386
Jeśli uda nam się stanąć
ze śmiercią twarzą w twarz,

255
00:14:39,410 --> 00:14:42,377
jeśli my, śmiertelnicy,

256
00:14:42,401 --> 00:14:45,541
wiemy że jesteśmy ludźmi i śmiertelnikami,

257
00:14:45,565 --> 00:14:51,181
jeśli uda nam stawić jej czoła
i postawić tę rzecz ponad śmierć

258
00:14:51,205 --> 00:14:54,464
która jest najbardziej nieznana
z nieznanych,

259
00:14:54,488 --> 00:14:57,029
ponieważ nikt jej nie widział.

260
00:14:57,860 --> 00:15:00,274
Jeśli uda nam się oddać jej znaczenie,

261
00:15:00,298 --> 00:15:09,347
to owszem, możemy umrzeć,
przetrwać i powrócić do życia

262
00:15:09,371 --> 00:15:12,927
z dużo większą mocą niż przedtem.

263
00:15:12,927 --> 00:15:14,797
Dużo większą. Dziękuję.

264
00:15:14,821 --> 00:15:16,588
(Brawa)