"Kimlardir buyuk bo'lib tug'iladi,

kimlardir buyuklikka erishadi,

boshqalarga esa bu taqdim etiladi" 
— Uilyam Shekspir

Yoki bu uning so'zlarimasmi?

Ba'zilar Shekspir asarlarni o'zi ozganligi
borasida shubhalanishadi.

Ba'zilar hattoki uning yashaganligiga 
shubha bilan qilishadi.

Ularning fikricha, Shekspir bu boshqa bir 
yozuvchining tahallusi,

yoki bir guruh yozuvchilardir.

Bu nomga kandidatlar orasida esa

ko'plab mashhur dramaturglar, 
siyosatchilar va bir necha ayollar bor.

Buyuk ingliz yozuvchisi o'z asarlariga 
o'xshab

o'ylab topilgan bo'lishi mumkinmi?

Ko'pchilik shekspirchilar bu teoriyalarni 
inkor etadi,

tarixiy va biografik ma'lumotlarga 
asoslangan holda.

Lekin shekspircha parchalarni rostan ham 
boshqa yozuvchilar yozgan-yozmaganligini

aniqlashning boshqa bir yo'li ham bor.

Lingvistika bu til haqidagi fan, 
bizga qanday

muloqot qilishimiz, yozishimiz haqida 
ko'p ma'lumot berishi mumkin.

Sintaksis, grammatika, semantika 
va leksika yordamida.

XIX asr oxirida

polyak faylasufi Vinsenti Lyutoslavskiy 
stilometriya deb

nomlanadigan mashhur metodni 
ishlab chiqadi, va

uni adabiyotda mualliflik huquqi bo'yicha 
muammolarni hal qilish uchun qo'llaydi.

Stilometriyaning asl mazmuni nimada?

Uning g'oyasi shundaki, har bir muallifni
o'z uslubi, ajralib turadigan jihati bor

va ularni bitta muallifning alohida 
asarlarida ham kuzatish mumkin.

Masalan, gapning o'rtacha uzunligi, 
davomiyligi,

so'zlar joylashuvi

va hattoki aniq bir so'zlarning 
ishlatilish chastotasi.

Misol uchun, "sen" olmoshini olsak, va uni
markaz, o'q deb tasavvur qilsak.

Shekspirning har bir asarini bu o'qning 
ishlatilish

chastotasidan kelib chiqqan holda 
belgilab chiqish mumkin.

Statistikada bunday o'qlarning yig'ilishi

bizga dispersiya deb ataluvchi

ehtimolli ma'lumotlar diapazonini beradi.

Lekin bu xali hammasi emas.

Jarayon juda chuqur analizni taqazo etadi.

Bunday guruhlashtirish metodi ya'ni asosiy

qismlarni analiz qilish

yordamida biz oddiy qismlar bilan
birikadigan katta hajmdagi

ma'lumotlarni birlashitirishimiz mumkin,

bularning barchasi esa Shekspirning 
ishlarida dispersiyani tashkil etadi.

Biz kandidatlarimiz asarlarini
tekshirishimiz mumkin.

Yuqoridagi komponentlar bo'yicha,

masalan,

agar Frensis Bekonning ko'pchilik asarlari

shekspircha dispersiyaga yaqin kelsa,

bu Frensis Bekon va Uilyam Shekspir

aslida bitta inson deyish uchun 
asosli bo'lar edi.

Natijalar nimani ko'rsatdi?

Tadqiqot olib borgan stilometristlar, 
aniqlashdiki,

Shekspir boshqa bir inson emas.

Daho — daholigicha qoldi.

Kandidatlarning uslubi Shekspirning maxsus
stiliga yaqin ham kelgani yo'q.

Undan tashqari, statistiklar shuni 
aniqlashdiki,

birga qilingan ishlar ham bo'lgan.

Masalan, yaqinda bitta tadqiqot shuni

ko'rsatdiki, Shekspir dramaturg 
Kristofer Marlo bilan birga ishlagan,

aniqrog'i, "Genrix VI" pyesasining 
I-II qismlarida.

Shekspir shaxsi esa stilometriya 
hal qila oladigan

ko'pchilik savollardan bittasidir.

U asarning qachon yozilgan ekanligini 
aniqlay oladi.

Yoki soxta yoki soxta emasligini,

plagiat bo'lgan bo'lmaganligini, hozir siz

qabul qilgan e-mail muhimlik darajasini 
yoki spam emasligini aniqlay oladi.

Shekspirning abadiy poeziyasi faqat sonlar

va statistikaga bog'liq bo'lib qoladimi?

Unchalik emas.

Stilometrik analiz shuni ko'rsatishi

mumkinki, Shekspir asarlarini aynan nima 
nodir asar qiladi,

lekin u tuyg'u va hissiyotlarning 
go'zalligini yoki

ular nega bizga ta'sir etishi faktini 
o'rnatib bera olmaydi.

U buni uddalay olmaydi.